Struktura organizacyjna i działalność pastoralna Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej w latach 1981-1998

Loading...
Thumbnail Image
Date
2022-09-19
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Abstract
Białostocczyzna w okresie XX stulecia była areną wielu skomplikowanych procesów społecznych, religijnych i politycznych. Tereny te kilkukrotnie znajdowały się pod zarządem różnych ośrodków władzy, które reprezentowały odmienne, często skrajnie, formy polityczne i ustrojowe. Celem niniejszej pracy było przedstawienie struktury organizacyjnej i działalności pastoralnej prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej w latach 1981-1998. W okresie tym ordynariuszem prawosławnej diecezji był obecny metropolita warszawski i całej Polski - Sawa. W rozprawie skoncentrowano się na następujących problemach badawczych: strukturze organizacyjnej i działalności pastoralnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej w latach 1981-1998. Opracowanie tych zagadnień i problemów badawczych jak: ukazanie sytuacji prawno-organizacyjnej Kościoła prawosławnego na terenie diecezji białostocko-gdańskiej. Kolejne zagadnienia dotyczyły: rozwoju struktury organizacyjnej diecezji w czasie, kiedy jurysdykcję nad nią sprawował władyka Sawa; ogrodzeniu się życia monastycznego na terenie wspomnianej eparchii; przedstawieniu rozwoju instytucji diecezjalnych i prezentacji ich działalności, w tym działalności diecezjalnych bractw cerkiewnych. Kolejne pytania badawcze dotyczyły działalności pastoralnej. Zwrócono uwagę na odrodzenie kultu świętych w latach 1982-1998, kultu cudownych ikon, edukację duchowieństwa i aktywność naukową. Osobne pole badawcze dotyczyło środków przekazu medialnego na terenie diecezji białostocko-gdańskiej i działalności charytatywnej na terenie eparchii oraz duszpasterstwa akademickiego i młodzieżowego. Ważnym pytaniem badawczym była działalność ekumeniczna i stosunek do przemian społeczno-politycznych. Przedstawione fakty prezentują obraz diecezji białostocko-gdańskiej w końcu XX stulecia. Przy opracowaniu tematu oparliśmy się głównie na dokumentach archiwalnych wytworzonych przez powojenne instytucje administracji państwowej z naszego regionu oraz archiwaliach aparatu bezpieczeństwa publicznego i archiwaliach cerkiewnych. Źródła pozostawione przez organa państwowe zdeponowane zostały w Archiwum Państwowym w Białymstoku i w białostockim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku. Dodatkowo przeprowadziliśmy kwerendę w zasobach Prawosławnego Archiwum Metropolitalnego w Warszawie, jej wynikiem były pewne dokumenty cytowane w teście naszego opracowania. W pracy oparliśmy się również na źródłach opublikowanych, które także wniosły wiele nowych akcentów do treści niniejszego studium. Na pewno należy tu wymienić zbiory dokumentów opracowane przez takich badaczy jak: ks. G. Sosna, S. Iwaniuk, K. Urban. Trzeba jednocześnie za zauważyć, że wiele odpowiedzi na nurtujące nas pytania może znajdować się w archiwach zza wschodniej granicy. Opracowania dotyczące sytuacji Kościoła prawosławnego w okresie 1981-1998 powstawały głównie w środowisku białostockim. Z grona tego należałoby wymienić takich autorów jak: ks. G. Sosna, J. Sziling, A Mironowicz i A. Dudra. Spośród historyków, którzy podjęli się tej tematyki, na pewno na pierwszym miejscu należy wymienić K. Urbana, który posiada najszerszy dorobek naukowy w tej tematyce. Ramy chronologiczne niniejszej rozprawy objęły lata 1981-1998, przy czym w pierwszej części cofnęliśmy się w czasie i nakreśliliśmy sytuację Kościoła prawosławnego na terenie Białostocczyzny do 1981 roku. Rozdziały kolejne obejmują okres jurysdykcji arcybiskupa Sawy na terenie eparchii białostocko-gdańskiej. Rozprawa swym zasięgiem terytorialnym objęła tereny całej diecezji białostocko-gdańskiej. Wyjątkiem była pierwsza część, w której rozszerzyliśmy opisywaną tematykę na całe terytorium Białostocczyzny. Przy opracowywaniu źródeł zastosowano metodę analizy krytycznej . Interpretacja źródeł okazała się niełatwa z uwagi na fakt, że mają one charakter wyznaniowy. Metoda analityczna łączy się z metodą filologiczną, czyli analizą tekstów pisanych źródeł historycznych, które pośrednio informują o działalności instytucji diecezjalnych. Metodę porównawczą wykorzystano przy analizie działalności poszczególnych placówek kulturalno-oświatowych eparchii białostocko-gdańskiej, prawosławnego duszpasterstwa. Rozlokowanie punktów prawosławnych ośrodków zakonnych i parafii opracowano, wykorzystując metodę graficzną. W rozprawie zastosowano również metodę genetyczną - doszukuję się związków przyczynowych o bardziej złożonym charakterze, niż proste związki wynikające z następstwa czasu. Przy analizie zaangażowania prawosławnych duchownych w działalności pastoralnej i w działalność oświatową i duszpasterską wykorzystano metodę socjologiczną, która wynika z badania struktur społecznych przy zastosowaniu nauk społecznych i ekonomicznych. Badanie rozmieszczenia placówek duszpasterskich dokonano, stosując metodę statystyczną. W pierwszej części przedstawiano losy Kościoła prawosławnego na terenie diecezji białostocko-gdańskiej do 1981 roku. Zamiarem rozprawy było ukazanie zmian w ówczesnych cerkiewnych strukturach organizacyjnych. Drugi rozdział poświęcony drodze władyki Sawy do objęcia godności ordynariusza diecezji białostocko-gdańskiej. Starano się prześledzić poszczególne etapy życia ordynariusza diecezji białostocko-gdańskiej. Rozdział trzeci zawiera w swej treści stan diecezji białostocko-gdańskiej w jurysdykcji biskupa Sawy. Następne rozdziały omawiają poszczególne aspekty funkcjonowania Kościoła prawosławnego na Białostocczyźnie, takie jak: życie monastyczne na terenie diecezji, instytucje diecezjalne i ich działalność, działalność pastoralna. Procesy, jakie zachodziły w ówczesnej Polsce, były szalenie dynamiczne. Naszą intencją było zobrazowanie, jak w tych szybko zmieniających się realiach duchowieństwo i wierni Kościoła prawosławnego odnajdywali swoje miejsce. Temu zagadnieniu poświęcono rozdział: Działalność ekumeniczna i stosunek do przemian społeczno-politycznych. Opis analityczny diecezji kończy rozdział: Obraz diecezji białostocko-gdańskiej w końcu XX stulecia. Rozprawa zawiera ponadto podsumowanie, bibliografię oraz trzy aneksy.
Throughout the 20th century, the Białystok region was the scene of several complex social, religious and political processes. This area found itself under the rule of various centres of power on several occasions, which represented different, and often extreme, political systems. This dissertation aims to present and analyse the organizational structures and the pastoral activity of the Orthodox Diocese of Białystok-Gdańsk in the years 1981-1998. Throughout this period, the current Metropolitan of Warsaw and all Poland, Sawa, was the bishop of this diocese. The dissertation concentrates on research problems that were specified on the basis of a thorough analysis of the organizational structure and pastoral activity of this diocese in the years 1981-1998. This dissertation presents the conditions for the Orthodox Church's legal and organizational situation in the area of the Diocese of Białystok-Gdańsk. Further issues concern the development of the organizational structure of this Diocese when Bishop Sawa exercised jurisdiction over it;the revival of monastic life; the development of the diocesan institutions and describing their form of activity, particular attention was drawn to the revival of the cult of saints, the intensification of miraculous icons, education for the clergy and academic activity. Separate research fields concerned the media, charity activities and academic and youth ministry. The analysis also took into consideration involvement in ecumenical activity and the response to the socio-political transformations that occurred at the end of the 20th century. The issues addressed in this work were elaborated on the basis of archival documents (produced by post-war institutions of state administration in the Białystok region) and the archives. Queries for source materials were conducted at the National Archives in Białystok and in the Białystok branch of the Institute of National Remembrance in Białystok. Moreover, resources found in the Orthodox Metropolitan Archives in Warsaw were also examined. This dissertation also takes into account source materials that have already been published (particularly by researchers including: Fr. G. Sosna, S. Iwaniuk and K. Urban). Unfortunately, it was not possible to access source materials found in archives beyond the eastern border. Research into the situation of the Orthodox Church between 1981-1998 was conducted mainly in the area of Białystok. Among the group of scholars consulted in this research, the following authors should be mentioned: Fr. G. Sosna, J. Sziling, A. Mironowicz and S. Dudra. Among the historians who have addressed the topic of this dissertation, K. Urban, who has made the greatest academic achievements in terms of the issues analysed in this work, should be mentioned first. The chronological framework covered in this dissertation includes the years 1981-1998. The first chapter, which serves as an introduction, presents the history of the Orthodox Church in the Białystok region up to 1981. The following chapters discuss the period in which Metropolitan Sawa served as bishop in the Białystok-Gdańsk Eparchy. This dissertation covers the entire geographical area of the Diocese of Białystok-Gdask. The critical analysis method was applied when researching the source materials. Interpreting the source materials turned out to be difficult due to their religious nature. The analytical method combined with the historical texts, which directly provide information about the diocesan institution's activities. The comparative method was employed in analysis of the activities of particular cultural and educational centres in the Białystok-Gdańsk. Eparchy and Orthodox pastoral ministry. The geographical location of Orthodox monastic centres and particular parishes required the use of a graphic method. The genetic method was also applied in this dissertation, which made it possible to investigate the casual relationships of a more complex nature than the simple relations resulting from the passing of time. A sociological method including studies into social structures, was applied when analysing the Orthodox clergy's engagement in pastoral and educational activity. A statistical method proved to be useful when examining the placement of pastoral centres. The first chapter presents the history of the Orthodox Church in the area of the Diocese of Białystok-Gdańsk up to 1981. The second chapter analyses particular stages of Metropolitan Sawa's life leading up to the time in which he was elected bishop of the Diocese of Białystok-Gdańsk up to 1981. The third chapter addresses the diocese's spiritual, social, and material condition. The following chapters discuss particular aspects of the function of the Orthodox Church in Białystok region, including monastic life, diocesan institutions and their activity, and pastoral activity. The socio-political processes that occurred in Poland at that time were very dynamic and were characterized by various types of tensions and conflicts. The author attempts to demonstrate how the clergy and faithful of the Orthodox Church found their place within these rapidly changing realities in relation to the faithful of the Roman Catholic Church and broadly understood Polish society. Insight into these questions enabled analysing ecumenical relations and the responses to the socio-political transformations possible. The final chapter of this work presents a summary of the Diocese's demographic, social, structural, and material conditions. It is followed by a conclusion including the conclusions resulting from the analyses conducted, a bibliography and three appendixes.
Description
Wydział Teologii, Instytut Nauk Teologicznych; promotor rozprawy doktorskiej: prof. dr hab. Krzysztof Leśniewski
Keywords
Kościół, prawosławie, struktura, diecezja, Białostoczyzna, Church, Ortodox, structure, diocese, Białostocczyzna
Citation
ISBN
Creative Commons License