Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2024, T. 123
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Now showing 1 - 5 of 32
- ItemUczniowie gnieźnieńskiej szkoły katedralnej w drugiej połowie XV wieku: z badań nad zróżnicowaniem społecznym w edukacji w późnośredniowiecznej Polsce(Wydawnictwo KUL, 2024) Bartoszak, MichałArtykuł poświęcony jest problemowi społecznego zróżnicowania dróg edukacji ponadparafialnej w późnośredniowiecznej Polsce. W tym celu modelowym przykładem stała się szkoła katedralna w Gnieźnie w drugiej połowie XV wieku. Początek tekstu jest omówieniem składu geograficznego i społecznego szkoły, a następnie zakreśleniem atrakcyjności studiów uniwersyteckich w Krakowie w środowiskach pochodzenia scholarów katedralnych. Okazuje się, że szkoła katedralna i uczelnia krakowska wykazują znaczne różnice w tym zakresie i ma to zapewne związek z wykształceniem się po 1450 roku odmian ścieżek edukacji w społeczeństwie, spowodowanych szerszym dostępem kształcenia uniwersyteckiego. Ponadto w artykule krótko przedstawiono nauczycieli szkoły katedralnej oraz jej sieć relacji społecznych w Gnieźnie. The article is devoted to the problem of social differentiation of supra-parochial education paths in late medieval Poland. To this end, the cathedral school in Gniezno in the second half of the 15th century became a model example. The paper begins with a discussion of the geographic and social composition of the school, followed by an outline of the attractiveness of university studies in Kraków in the original communities of cathedral scholars. Apparently, the cathedra school and the university of Kraków show significant differences in this regard, and this is probably related to the development of varieties of educational paths in society after 1450, caused by wider access to university education. Furthermore, the article briefly introduces the teachers of the cathedral school and its network of social relations in Gniezno.
- ItemSytuacja kościoła w okupowanej Polsce w świetle wojennej korespondencji prymasa Augusta Hlonda z bp. Józefem Gawliną(Wydawnictwo KUL, 2024) Bednarski, DamianŚcisła współpraca Augusta Hlonda, prymasa Polski, oraz bp. Józefa Gawliny, przedwojennego biskupa polowego Wojska Polskiego, trwała przez prawie ćwierć wieku. W ostatnim czasie przygotowano do druku drugie, uzupełnione wydanie ich korespondencji z okresu 1924-1948. Dzięki wnikliwej kwerendzie w kilku archiwach udało się w ostatnich latach odnaleźć wiele listów obu hierarchów z okresu II wojny światowej. Niniejszy artykuł prezentuje genezę dokumentów, ich losy, a w części zasadniczej – analizę tekstów, przeprowadzoną w celu zrozumienia tego, jaka była wiedza biskupa i prymasa o sytuacji panującej w okupowanej Polsce, jakie zabiegi podejmowali, dążąc do uwrażliwienia Stolicy Apostolskiej na te problemy oraz na kontakty z duchowieństwem pozostającym w ojczyźnie. W tekście wyodrębniono korespondencję z okresu pobytu prymasa w Rzymie (do czerwca 1940 roku) oraz z okresu jego pobytu w Lourdes (do lutego 1942 roku). Później kontakt między hierarchami został przerwany, gdyż bp. J. Gawlina udał się Wschód, by organizować duszpasterstwo Armii Polskiej na terenie ZSRR, a prymas A. Hlond został przez Niemców internowany. The close cooperation between August Hlond, the Primate of Poland, and Bishop Józef Gawlina, the pre-war field bishop of the Polish Army, lasted for almost a quarter of a century. A second, completed edition of their correspondence from the period 1924-1948 has recently been prepared for publication. Thanks to a thorough search in several archives, a number of letters from the two hierarchs dating back to World War II have been found in recent years. This article presents the origins of the documents, their fate and, in the main part, the analysis of the texts carried out in order to understand the knowledge of the bishop and the primate about the situation prevailing in occupied Poland, the efforts they made to sensitize the Holy See to these problems and their contacts with the priests remaining in the h omeland. The text extracts correspondence from the period of the primate’s stay in Rome (until June 1940) and from his stay in Lourdes (until February 1942). Later, the contact between the hierarchs was interrupted, as Bishop J. Gawlina moved East to organize the pastoral work of the Polish Army in the USSR, and Primate A. Hlond was interned by the Germans.
- ItemLosy tapiserii katedry wileńskiej na tle dramatycznych wydarzeń w 1931 roku(Wydawnictwo KUL, 2024) Chabiera, PiotrArtykuł ma na celu przedstawienie dotąd niepublikowanych badań na temat roli i działalności Mariana Morelowskiego w ratowaniu bezcennej kolekcji tapiserii katedry wileńskiej w związku z konsekwencjami tragicznej powodzi w 1931 roku w Wilnie. W 1931 roku zima na ziemiach północno-wschodniej Polski była bardzo mroźna i obfitowała w opady śniegu. Jeszcze w połowie kwietnia na polach leżał śnieg i panowały niskie temperatury. Topnienie mas śniegu zalegających w całym regionie Wileńszczyzny spowodowało raptowne przybieranie wód lokalnych rzek, co w konsekwencji doprowadziło do zalania Wilna z jego cennymi zabytkami, w tym katedry. Paradoksalnie powódź przyczyniła się do wielkiego odkrycia, które nastąpiło w czasie akcji konserwatorskiej w podziemiach katedry. Odnaleziono tam grobowce królewskie Aleksandra Jagiellończyka oraz żon Zygmunta Augusta – Elżbiety Habsburżanki i Barbary Radziwiłłówny. Jednak skala zniszczeń spowodowanych powodzią była tak ogromna, że dalsze prace konserwatorskie wymagały dużych nakładów finansowych, co zaczęło przekraczać możliwości władz kościelnych. Kuria Metropolitalna w Wilnie, zagrożona koniecznością przerwania prac zabezpieczających przed katastrofą budowlaną, bez konsultacji społecznej, postanowiła uzyskać fundusze potrzebne na dalsze roboty ze sprzedaży za granicę dziesięciu bezcennych tapiserii z XVII wieku, przechowywanych w skarbcu katedralnym. Do sprawy ratowania tych niezwykle cennych tkanin przyłączył się aktywny społecznie i naukowo historyk sztuki z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie – prof. M. Morelowski. Dzięki badaniom dokumentów należących do spuścizny po Morelowskim zgromadzonych w Bibliotece im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie i Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego w Wilnie, jak również archiwaliów będących w posiadaniu Działu Rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz za sprawą rozmów przeprowadzonych z wybranymi osobami udało się odnaleźć wiele nowych, nieznanych i niepublikowanych informacji na temat istoty problemu badawczego. The article aims to present hitherto unpublished research on Marian Morelowski’s role and activities in saving the priceless collection of Vilnius Cathedral tapestries in the wake of the consequences of the tragic flood in Vilnius of 1931. In 1931, the winter in the lands of north-eastern Poland was very cold and abundant with snowfall. As late as mid-April, there was still snow in the fields, and low temperatures persisted. The melting of snow masses deposited throughout the Vilnius region caused the waters of local rivers to rapidly rise, resulting in the flooding of Vilnius with its precious monuments, including the Cathedral. Paradoxically, the flood contributed to the great discovery that occurred during the restoration effort in the cathedral’s basement. The royal tombs of Alexander Jagiellon and Sigismund Augustus’ wives Elisabeth Habsburg and Barbara Radziwiłł were found there. However, the scale of damage caused by the flood was so great that further restoration work required a great deal of money, which began to exceed the capabilities of the church authorities. The Vilnius Metropolitan Curia, threatened by the need to stop the work to prevent a building disaster without public consultation, decided to obtain the funds needed for further work from the sale abroad of ten priceless 17th-century tapestries stored in the cathedral treasury. Prof. M. Morelowski, a socially and academically active art historian from Stefan Batory University in Vilnius, joined the cause of saving these particularly valuable textiles. Through research of documents belonging to Morelowski’s legacy collected at the Wroblewski Library of the Lithuanian Academy of Sciences in Vilnius and the Vilnius University Library in Vilnius, as well as archival materials held by the Manuscripts Department of the Ossoliński National Institute in Wrocław and the Archives of Modern Record in Warsaw, and by conducting interviews with selected individuals, it was possible to find a great deal of new, unknown and unpublished information on the essence of the research problem.
- ItemŹródła zdeponowane w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach jako podstawa do badań nad stratami osobowymi i materialnymi obszarów wiejskich diecezji kieleckiej pod okupacją niemiecką 1939-1945(Wydawnictwo KUL, 2024) Domański, TomaszArtykuł pokazuje przydatność naukową źródeł kościelnych do badań nad stratami osobowymi i materialnymi regionu kieleckiego w okresie II wojny światowej. Nie ulega wątpliwości, że omówione dokumenty przedstawiają znakomitą wartość historyczną. Są szczególnie ważne dla ustalenia wielkości zniszczeń wojennych z lat 1944-1945 (domy, kościoły, gospodarstwa rolne), zwłaszcza że powyższa problematyka była nieobecna w badaniach instytucji państwowych. Umożliwiają również przeanalizowanie terroru okupacyjnego, jego dynamikę oraz fluktuację w poszczególnych dekanatach (częściach) diecezji. Źródła kościelne, jak każde inne, wymagają jednak konfrontowania z dostępnymi źródłami świeckimi celem ustalenia ostatecznych danych. The article demonstrates the scientific relevance of church sources for the study of personal and material losses in the Kielce region during World War II. There is no doubt that the documents discussed represent excellent historical value. They are particularly important for determining the volume of war damage from 1944–1945 (houses, churches, farms), especially since the above issues have been absent from the studies of state institutions. They also facilitate an analysis of the occupation terror, its dynamics and fluctuation in the various deaneries (parts) of the diocese. Nevertheless, ecclesiastical sources, like any other, need to be confronted with available secular sources to establish definitive data.
- ItemEvolution of Non-religious Functions of Catholic Sanctuaries in the Eastern Borderland of Poland – From Patriotic Manifestations to Interfaith Dialogue and Integration(Wydawnictwo KUL, 2024) Flaga, MałgorzataThe paper concerns two significant, non-religious but social functions of Polish Catholic worship centres, namely: patriotic and integrative role. This issue is discussed on the basis of the selected sanctuaries of the eastern borderland of Poland, precisely in the Lublin province. In the past, it was multicultural and multidenominational area and presently it is famous for its rich history and cultural heritage reflected in, among other things, religious centres. The description of the sanctuaries proves their commitment in the political and social life of Poland. The spiritual guardians of the sanctuaries always manifested strong patriotic attitude that corresponded with national events and needs. At various stages of the history, religious centres actively participated in initiatives and the matters of the entire nation. Those traditions survived until today as the current activities of the regional sanctuaries are still closely related to the socio-political situation of the country. But the essential task of the Church is not any longer to urge the Poles to fight for independence, but to work towards mutual knowledge, understanding as well as uniting the local, multi-faith communities. W artykule zostały przedstawione i omówione dwie istotne pozareligijne funkcje katolickich ośrodków kultu religijnego w Polsce, mianowicie patriotyczna i integracyjna. Zagadnienie to omówiono na podstawie wybranych sanktuariów wschodniego pogranicza Polski, a dokładnie Lubelszczyzny. W przeszłości był to obszar wielokulturowy i wielowyznaniowy, a obecnie słynie z bogatej historii i dziedzictwa kulturowego, które znajduje wyraz m.in. w postaci miejsc kultu religijnego. Opis działalności sanktuariów świadczy o ich zaangażowaniu w życie polityczne i społeczne Polski. Duchowi opiekunowie sanktuariów zawsze przejawiali silną postawę patriotyczną, która korespondowała z wydarzeniami i potrzebami narodowymi. Na różnych etapach historii ośrodki religijne aktywnie uczestniczyły w inicjatywach i sprawach całego narodu. Tradycje te przetrwały do dziś, gdyż obecna działalność sanktuariów regionalnych jest nadal ściśle związana z sytuacją społeczno-polityczną kraju. Zasadniczym zadaniem Kościoła nie jest już jednak wzywanie Polaków do walki o niepodległość, ale praca na rzecz wzajemnego poznania, zrozumienia i jednoczenia się lokalnych, wielowyznaniowych społeczności.