Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2018, T. 110
Permanent URI for this collectionhttps://hdl.handle.net/20.500.12153/2385
Browse
Recent Submissions
listelement.badge.dso-type Item , Zbiory inkunabułów w Bibliotece Pałacowej w Kromieryżu (Kroměříž)(Wydawnictwo KUL, 2018) Adamusová, Jana; Richterová, Aneta; Myšák, Miroslav; Bernátová, ZuzanaArtykuł jest próbą przedstawienia polskiemu czytelnikowi księgozbioru biskupów i arcybiskupów ołomunieckich zgromadzonego w Pałacu Arcybiskupim w Kromieryżu na Morawach ze szczególnym uwzględnieniem zbioru inkunabułów. Kromieryska biblioteka pałacowa została założona w XVII w. przez biskupa Karola Lichtensteina-Castelcorna. Początkowo skromny zbiór inkunabułów (za czasów bpa Lichtensteina liczył jedynie kilkanaście tytułów) na przestrzeni wieków rozrósł się do 178 tytułów w 172 woluminach i jest obecnie jednym z największych zbiorów tego typu w Republice Czeskiej. Największy rozwój zbioru przypadł na drugą połowę XIX w. dzięki działalności bpa Friedricha Egona von Fürstenberga, który pozyskiwał książki z dwóch źródeł – z Biblioteki Dworskiej w Wiedniu oraz wiedeńskich antykwariatów. W latach 30. XIX w. pałacowy bibliotekarz Franz Josse podjął pierwsze próby opracowania kolekcji inkunabułów. W późniejszym okresie zbiór doczekał się jeszcze kilku opracowań. Wyniki najnowszych badań, zrealizowanych w latach 2015-2017, zaprezentowano w obszernym katalogu pt. Kroměřížská zámecká knihovna I. Prvotisky. Katalog zawiera listę wszystkich odnalezionych dotychczas kromieryskich inkunabułów wraz ze szczegółowym opisem (proweniencja, oprawa itd.) Profil zbioru inkunabułów jest bardzo zróżnicowany, znajdziemy w nim dzieła z różnych dziedzin i różnych proweniencji. Oprócz druków z Europy Zachodniej (m.in. Włochy, Niemcy, Szwajcaria) znajdują się tu również druki proweniencji środkowoeuropejskiej, w tym m.in. dwa druki, które trafiły do Kromieryża z terenów włączonych do Polski po II wojnie światowej – z Paczkowa i Głogowa. The article aims to present to the Polish reader the Olomouc bishops’ and archbishops’ book collections, which are held in the Archbishop Palace in Kroměříž in Moravia; a special attention is paid to incunabula. Kroměříž palace library was established in the 17th century by Bishop Karol Lichtenstein-Castelcorn. Initially, the collection of the incunabula was a small one (in the time of Bishop Lichtenstein, there were only several titles), but over centuries it grew to 178 titles in 172 volumes and is currently one of the biggest collections of this type in the Czech Republic. The collection grew fastest in the second half of the 19th century thanks to the activity of Bishop Friedrich Egon von Fürstenberg, who acquired books from two sources: the Court Library in Vienna and Vienna antiquarian bookshops. In the 1830s, the palace librarian, Franz Josse, began describing the collection of the incunabula. Later the collection was described a few more times. The findings of the latest research, conducted in the years 2015-2017, were presented in an extensive catalogue entitled Kroměřížská Zámecká Knihovna I. Prvotisky. The catalogue includes the list of all discovered Kroměříž incunabula along with a detailed description (provenance, binding etc.). The collection of the incunabula is diverse; the works it contains are on various subjects and of different provenance: in addition to the prints from Western Europe, for example, Italy, Germany, Switzerland, there are also prints from Central Europe, including two prints which come from the areas incorporated into Poland after World War II – from Paczków and Głogów.listelement.badge.dso-type Item , Konserwacja szesnastowiecznej powieści alegorycznej Desiderosvs ze zbiorów Biblioteki Opactwa Benedyktynek w Krzeszowie(Wydawnictwo KUL, 2018) Bangrowska, Agnieszka; Maciąg, TadeuszBadania konserwatorskie i mikrobiologiczne zostały przeprowadzone na XVI wiecznym zbiorze zatytułowanym Desiderosvs, Abo Scieszka Do Milosci Bozey Y Do Doskonalosci Zywota Chrzescianskiego: Dialog dziwnie nabożny y ucieszny, z Hiszpańskiego na Włoski, Francuski, Niemiecki, Niderlandski Y Laciński ięzyk, / a teraz na Polski nowo przełożony przez Gaspra Wilkowskiego. Oryginalne dzieło zostało opublikowane w 1515 r. pod tytułem Espill de la vida religiosa. Książka została wydrukowana w Krakowie w 1589 r. w drukarni Andrzeja Piotrkowczyka. Książka wydrukowana jest na papierze czerpanym o niejednorodnej gramaturze w granicach od 52g/m2 do 76g/m2. Zawiera 154 karty zadrukowane obustronnie, pierwsze 18 kart nie posiada numeracji, następnie występuję 128 kart numerowanych i 8 kart nienumerowanych. Wymiary bloku książki wynoszą 15x10 cm. Wkład książki jest wieloskładowy. Tylna okładzina wykonana była z drewna bukowego. Przed podjęciem prac konserwatorskich wykonano dokumentację fotograficzną i opisową z uwzględnieniem analiz historycznych dotyczących rekonstrukcji oprawy. Wykonano badania laboratoryjne papieru: zbadano pH papieru, skład włóknisty, grubość i gramaturę oraz przeprowadzono badania mikrobiologiczne. Wyizolowane z obiektu grzyby zidentyfikowano do trzech gatunków: Chaetomium globosum, Alternaria alternata i Aspergillus niger. W związku z tym papier poddano dezynfekcji. Po wykonaniu próby odporności farby drukarskiej na wodę, karty papierowe poddano kąpieli dezynfekcyjnej w sterinolu oraz przeprowadzono kilkukrotne płukanie obiektu w czystej wodzie destylowanej, następnie przeprowadzono właściwą kąpiel kart w letniej wodzie z dodatkiem mydła szarego. Mniejsze ubytki papieru uzupełniano ręcznie masą papierową z ICE w Łodzi na stole podciśnieniowym a duże ubytki i brakującą kartę 15 uzupełniono w maszynie do uzupełnień masą. Następnie na mokro przyklejono karty, używając do tego celu 3% wodny roztwór metylocelulozy, jednocześnie poddając papier odkwaszeniu. Jako środek odkwaszający użyto wodorotlenek wapnia. Zawarte w papierze substancje o charakterze kwasowym w reakcji z wodorotlenkiem wapnia uległy zobojętnieniu, a nadmiar wodorotlenku w ciągu kilku dni pod wpływem dwutlenku węgla z powietrza dał produkt reakcji, czyli węglan wapnia, który stanowi rezerwę alkaliczną. W wyniku przeprowadzonych prac oczyszczono książkę z różnorodnych zanieczyszczeń, wzmocniono strukturę papieru, uzupełniono rozdarcia i ubytki. Odtworzono oprawę, wykorzystując drewno bukowe i cielęcą skórę. Dzięki tym badaniom książka przetrwa na kolejne lata i będzie służyć kolejnym pokoleniom. Conservation and microbiological research was carried out on a sixteenth-century collection entitled Desiderosvs, Abo Scieszka Do Milosci Bozey Y To Excellence, Zywota Chrzescianskiego: Dialog strangely devotional, from Spanish to Italian, French, German, Dutch Y Laciński ięzyk, and now for Poland postponed by Gaspra Wilkowski. The original work was published in 1515 under the title Espill de la vida religiosa. The book was printed in Krakow in 1589 at the printing house of Andrzej Piotrkowczyk. The book is printed on a handmade paper with a non-homogeneous basis weight ranging from 52g/m2 to 76g/m2. It contains 154 cards printed on both sides, the first 18 cards have no numbering, then there are 128 numbered cards and 8 unnumbered cards. The book is small. The dimensions of the book block are 15x10 cm. The contribution of the book is multiple. The rear cladding was made of beech wood. Before conservation works were carried out, photographic and descriptive documentation was made, including historical analyzes of the reconstruction of the luminaire. Paper laboratory tests were carried out: paper pH, fiber composition, thickness and basis weight were tested and microbiological tests were carried out. Mushrooms isolated from the object were identified to three species: Chaetomium globosum, Alternaria alternata and Aspergillus niger. Therefore, the paper was disinfected. After testing the resistance of the printing ink to water, the paper cards were subjected to a disinfectant bath in sterinol and the object was rinsed several times in pure distilled water, followed by a proper bath of cards in lukewarm water with the addition of gray soap. Smaller paper losses were supplemented manually with paper pulp from ICE in Lodz on the vacuum table, and large losses and missing card 15 were supplemented with a mass replenishment machine. The cards were then wet-glued using a 3% aqueous solution of methylcellulose while subjecting the paper to deacidification. Calcium hydroxide was used as deacidifying agent. The acidic substances contained in the paper reacted with calcium hydroxide and the excess of hydroxide in a few days under the influence of carbon dioxide from the air gave the reaction product, i.e. calcium carbonate, which is an alkaline reserve. As a result of the work carried out, the book was cleaned of various impurities, the paper structure was strengthened, tears and cavities were supplemented. The frame was reconstructed using beech wood and calf leather. Thanks to this research, the book will survive for the next years and will serve the next generations.listelement.badge.dso-type Item , Superekslibrisy prymasów Polski z XVI i XVII wieku znajdujące się w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie(Wydawnictwo KUL, 2018) Bartoszak, MichałKwerenda przeprowadzona w trakcie projektu grantowego realizowanego pod kierownictwem dr. Piotra Pokory w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie umożliwiła wskazanie grupy 21 typów i odmian superekslibrisów stosowanych przez 9 arcybiskupów gnieźnieńskich XVI i XVII w. Usystematyzowane osobowo znaki własnościowe, w pozytywny sposób świadczące o trosce o estetyczną okazałość woluminów hierarchów, dowodzą zarazem ich rozwiniętych ambicji bibliofilskich. W omawianym zbiorze uwidocznione zostały fluktuacje popularności tej formy znaku własnościowego. Trwający mniej więcej do połowy XVI w. etap implementacyjny objawił się jedynie sporadycznymi przykładami reprezentowanymi przez pojedyncze superekslibrisy Macieja Drzewickiego i Jana Latalskiego. Rozwój ilościowy dostrzegalny od drugiej połowie XVI w. uwidoczniony został w książkowych znakach Jakuba Uchańskiego, Stanisława Karnkowskiego, Bernarda Maciejowskiego, Wojciecha Baranowskiego, Jana Wężyka i Macieja Łubieńskiego, dla których wachlarz typów i odmian superekslibrisów uległ już zdecydowanemu rozrostowi. Regres dostrzegalny wśród polskich miłośników książek w ciągu XVII w. skutkował mniej zasobną listą dalszych przykładów, które reprezentuje tutaj jedynie superekslibris Kazimierza Floriana Czartoryskiego. Opis pojedynczego egzemplarza uwzględnia tytuł, rok i miejsce wydania druku, opis oprawy wraz z próbą identyfikacji warsztatu introligatorskiego, jak też inne znaki proweniencyjne w obrębie woluminu, a także powiązaną z danym superekslibrisem literaturę przedmiotową. The research conducted as part of a grant project under the supervision of Dr Piotr Pokora in the Archdiocesan Archive in Gniezno resulted in presenting the group of 21 types of supralibros used by nine archbishops of Gniezno in the 16th and 17th century. The owner’s marks separately arranged, reflecting hierarchs’ care about aesthetic values of their volumes, reveal archbishops’ great bibliophilic ambitions. The collection under investigation presents how the popularity of these types of owner’s marks fluctuated. The implementation stage, which lasted to the mid-16th century, is represented only by occasional examples of single supralibros of Maciej Drzewicki and Jan Latalski. The increase in number which is noticed in the second half of the 16th century is revealed in the owner’s marks of Jakub Uchański, Stanisław Karnkowski, Bernard Maciejowski, Wojciech Baranowski, Jan Wężyk and Maciej Łubieński, for whom a range of types and varieties of supralibros expanded considerably. The decline among Polish book lovers in the 17th century resulted in a scant list of further examples, represented here only by the supralibros of Kazimierz Florian Czartoryski. The description of a particular book includes the title, the year and place of its publishing, the description of the cover along with an attempt to identify the bookbinding workshop and other marks of provenance, as well as the literature related to the given supralibros.listelement.badge.dso-type Item , Przemyskie synody diecezjalne biskupa Józefa Sebastiana Pelczara w 1902, 1908 i 1914 roku(Wydawnictwo KUL, 2018) Bujak, GrzegorzW XIX w. na ziemiach polskich nie odbywały się synody diecezjalne. Dopiero w początkach XX w. biskup S. Pelczar w Przemyślu odprawił trzy synody w latach 1902, 1908 i 1914. Stanowiły one ważny etap w odrodzeniu życia synodalnego w Kościele polskim, jakie nastąpiło po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Synody te posiadały swoją wewnętrzną dynamikę i były odzwierciedleniem ważnych przemian społeczno-religijnych w diecezji przemyskiej. Na szczególną uwagę zasługuje synod z 1902 r. Poprzedziły go trwające dwa lata przygotowania, w ramach których przeprowadzona została intensywna akcja uświadamiająca duchowieństwo o znaczeniu synodu w kościele lokalnym. Odbywało się to głównie w cyklu artykułów na łamach „Kroniki Diecezjalnej Przemyskiej”. Oprócz aspektów historycznych informowano duchowieństwo o zagrożeniach modernistycznego podejścia do tej instytucji i wskazywano na rolę biskupa jako ustawodawcy, który jako jedyny na synodzie jest władny stanowić nowe prawo diecezjalne. W pracach komisji synodalnych przygotowujących statuty synodalne było zaangażowanych wielu duchownych także z kręgów proboszczów i wikariuszy. Ważną rolę odgrywały dyskusje w czasie kongregacji dekanalnych, na których duchowieństwo parafialne mogło zgłaszać swoje postulaty. Udział księży w tych formach przygotowawczych miał dać im poczucie udziału w całości prac i wpływu na powstające regulacje. Właściwy synod w dużej mierze charakter formalno-obrzędowy, zgodny z tradycją kościelną sięgającą okresu potrydenckiego. Znaczna część synodu miała charakter liturgiczny, wskutek czego na dyskusję nad statutami zostawało niewiele czasu. Z tego powodu dwa następne synody z 1908 i 1914 r. miały charakter kongregacji synodalnych, podczas których ograniczono stronę obrzędową, aby więcej czasu wykorzystać na dyskusję. Zmieniały się też jej formy. Zamiast tradycyjnego odczytywania statutów, księża wysłuchiwali odpowiednich wystąpień biskupa i referentów, po których odbywały się dyskusje i formułowano postulaty synodalne. Ta forma najwyraźniej była widoczna podczas synodu z 1914 r. Efektem obrad synodów były decyzje o charakterze prawnym, ogłaszane mocą władzy biskupiej. Za każdym razem miały one nieco odmienną formę, mimo że ich podstawę stanowiły statuty. Synod z 1902 r. uchwalił 619 statutów i miały one bardzo tradycyjną formę i układ właściwe dla okresu potrydenckiego. Integralną częścią stanowionego wówczas prawa były instrukcje synodalne dotyczące między innymi takich zagadnień jak: sposób przeprowadzania wizytacji dziekańskiej, czy odbywania kolędy. Statuty z 1908 i 1914 r. nie znosiły uchwał z 1902 r., ale były ich uzupełnieniem i wyjaśnieniem w oparciu o ocenę skutków ich praktycznego funkcjonowania. Celem zatem było ich doprecyzowanie i uzupełnianie, a nie głębsze zmiany. Akta synodu z 1914 r. różniły się znacznie od poprzednich. Posiadały one formę sprawozdań z kolejnych sesji synodalnych. Wystąpienia biskupa o charakterze ascetycznym przytaczano w nich w streszczeniu, natomiast w całości publikowano teksty referatów problemowych, wygłaszanych przez wyznaczonych księży. Następnie streszczano dyskusję i konkluzję biskupa, po czym zamieszczano tzw. rezolucje synodalne odnoszące się do problemów poruszanych w wystąpieniach. Zawierały one wnioski i zalecenia dotyczące rozwiązywania różnych kwestii, w tym także duszpasterskich. Zarządzenia synodalne najczęściej powtarzały przepisy Kościoła powszechnego, jedynie aplikując je do lokalnej sytuacji. Dotyczyły one m.in. funkcjonowania instytucji kościelnych, życia kleru i wiernych świeckich, zagadnień dyscyplinarnych, głoszenia słowa bożego, czy katechizacji. Taka treść postanowień synodalnych nawiązywała do wiekowej tradycji Kościoła. Problematyką nową w statutach wszystkich trzech synodów przemyskich była kwestia społeczna. Zagadnienie to znalazło się szerzej w obszarze zainteresowania Kościoła od czasów Leona XIII. Śledząc postanowienia synodów biskupa S. Pelczara, możemy zauważyć rozwój rozumienia tych zagadnień w środowisku kleru diecezji przemyskiej. Wskazują na wzrost znaczenia tej problematyki podczas synodów z 1908 i 1914 r. w stosunku do roku 1902. In the 19th century, no diocesan synods were convened in Polish lands. It was not until the beginning of the 20th century that Bishop S. Pelczar organized three synods in 1902, 1908 and 1914. They played a crucial role in the revival of the synod life in Polish Church, which occurred after regaining independence in 1918. These synods had their internal dynamics and reflected important social and religious changes. A special attention should be paid to the synod of 1902. Numerous priests, including parish priests and curates, were involved in preparing synod statutes. Another important element was a discussion held during deanery congregations where parish priests could put forward their suggestions. Through taking part in these preparatory forms, priests could feel that they contributed to the regulations the synod introduced. A proper synod is of a formal and ceremonial nature, which is in accordance with the church tradition dating back to the post-Tridentine period. In general, the synod was of a liturgical nature and thus there was not much time to discuss the statutes. In order to allocate more time to discussion and reduce ceremonies, Bishop S. Pelczar decided to convene the two subsequent synods of 1908 and 1914 as synod congregations. The character of the discussion also changed. Instead of the traditional reading of the statutes, bishops and other speakers gave their presentations followed by discussions, after which synod directives were formulated. Synod gatherings resulted in legal decisions announced by the bishop who had the power to do so. Each time the decisions had a slightly different form despite the fact that they were based on the statutes. The synod of 1902 passed 619 statutes; they had a very traditional form and structure typical of the post – Tridentine period. The statutes of 1908 and 1914 did not revoke the resolutions of 1902 but supplemented and clarified them taking account of the evaluation of their effects in practice. Their aim was to supplement and clarify the previous resolution, not to make dramatic changes. The acts of the synod differed markedly from the previous ones. These were the reports of the synod sessions. Bishop’s ascetic conferences were summarized while problem presentations delivered by priests were published in full. Then the discussions and bishop’s conclusions were summarized, which was followed by the synod resolutions concerning the issues addressed in the presentations. The resolutions focused on conclusions and recommendations on how to solve some problems, including pastoral ones.listelement.badge.dso-type Item , Zarys dziejów parafii Popkowice do początków XVII wieku(Wydawnictwo KUL, 2018) Chachaj, JacekArtykuł jest próbą syntetycznego omówienia najwcześniejszego okresu dziejów parafii Popkowice, od momentu jej powstania, do początków XVII wieku. W oparciu o przekazy źródłowe weryfikuje on poglądy występujące w dotychczasowej literaturze dotyczącej poruszanego tematu. W tekście dokładniej przeanalizowano okoliczności powstania parafii popkowickiej, postawiono hipotezy dotyczące jej wcześniejszej przynależności parafialnej, omówiono jej dzieje w XV i XVI stuleciu, a także upadek w czasie reformacji i odnowienie w 1. połowie XVII wieku. W ostatniej części artykułu przedstawiono przynależność parafii Popkowice do jednostek administracji kościelnej oraz zestawiono możliwie kompletną na obecnym etapie badań listę plebanów popkowickich w omawianym okresie. The article presents a synthetic discussion on the earliest period of the history of the parish of Popkowice, from the moment it was founded to the early 17th century. Referring to the sources, the paper verifies the views present in the literature on the investigated subject. The text analyses in depth the circumstances of the foundation of the Popkowice parish, puts forward hypotheses on its previous parish affiliation, discusses its history in the 15th and 16th centuries as well as its decline during the Reformation and its revival in the first half of the 17th century. The last part of the article focuses on the affiliation of the Popkowice parish to the church administrative units and the list of the priests (as complete as possible at the present state of research) in Popkowice in the investigated period.listelement.badge.dso-type Item , Zbiory specjalne w zasobie Archiwum Głównego Ruchu Światło-Życie(Wydawnictwo KUL, 2018) Derewenda, RobertArchiwum Główne Ruchu Światło-Życie jest działem Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego. Zasób archiwum został ukształtowany w wyniku działalności ks. Franciszka Blachnickiego (1921-1987). Część z zainicjowanych przez niego dzieł rozwija się do dziś. Największy zespół dokumentacji stanowią akta Ruchu Światło-Życie (działa nieprzerwanie od roku 1969, a początkami sięga lat 50. XX wieku). Wśród zgromadzonej dokumentacji znajdują się również zbiory wyjątkowe. Należą do nich nagrania i fotografie związane z osobą metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły. Zdjęcia ukazują go podczas spotkań w oazach, na Dniach Wspólnoty oraz w Centrum Ruchu Światło-Życie. Ze spotkań z oazami pozostały również unikatowe nagrania. Kolejną interesującą kolekcję tworzą materiały fotograficzne i nagrania ze spotkań pierwszej oazy w Rzymie z Janem Pawłem II w 1979 roku. Materiały stanowią ilustrację genezy Światowych Dni Młodzieży zainicjowanych przez Jana Pawła II w 1985 roku. Do szczególnych materiałów należy zaliczyć również dokumenty ilustrujące prześladowania jakie spadły na ruch oazowy w latach 70. i 80. XX wieku. W Archiwum Głównym Ruchu Światło-Życie przechowywane są przekazy pocztowe potwierdzające przesyłanie w paczkach węgla do centrum oazowego. Zachowało się również kilka tysięcy kwitów pocztowych potwierdzających wpłaty na kary dla gospodarzy przyjmujących w czasie wakacji oazowiczów. Szczególnie cenne są materiały wytworzone przez Służbę Bezpieczeństwa. Są to podrobione dokumenty mające sprawić wrażenie wytworzonych przez środowisko kościelne. W zbiorach archiwum znajdują się również materiały związane z działalnością opozycji politycznej w PRL. Są to zdjęcia ze strajku w Gdańsku w 1980 roku, gazetki i druki solidarnościowe z lat 1980-1981. W zbiorach Archiwum znalazło się również kilkaset kaset magnetofonowych z nagraniem audycji Radia Wolna Europa. The Central Archive of the Light-Life Movement is a department of the Rev. Franciszek Blachnicki Institute. The collection of the archive was formed as a result of Rev. F. Blachnicki’s activity (1921-1987). Some of his works are continued up to now. The records of the Light-Life Movement (operating incessantly since 1969, the beginnings date back to the 1950s) are the biggest collection in this archive. The gathered documentation also contains exceptional collections such as recordings and photographs concerning Krakow Metropolitan Bishop, Karol Wojtyła. The photographs depict Cardinal Wojtyła at oasis meetings, on Community Days and at the Centre of the Light-Life Movement. There are also unique recordings from the oasis meetings. Another interesting collection contains the photographs and recordings from the meetings of the first oasis with John Paul II in Rome in 1979. The material illustrates the genesis of the World Youth Day initiated by John Paul II in 1985. Other exceptional documents are the ones concerning the persecution the oasis movement suffered in the 1970s and 1980s. In addition, the archive contains postal orders confirming sending coal in parcels to the oasis centre. There are also a few thousand postal receipts confirming paying fines for providing accommodation for oasis participants. The material produced by the Security Service is especially valuable. These are falsified documents whose aim was to imitate documents produced by people connected with the Church. The archive also includes the material relating to the activity of the political opposition in the Polish People’s Republic. These are photographs from the strike in Gdańsk in 1980, Solidarity newspapers and prints of the years 1980-1981. What is more, the archival collection contains a few hundred cassettes with Radio Free Europe programmes.listelement.badge.dso-type Item , Wartość lubelskich akt notarialnych jako źródła do badań prywatnych księgozbiorów duchowieństwa w pierwszej połowie XIX wieku(Wydawnictwo KUL, 2018) Dymmel, AnnaCelem artykułu jest przedstawienie potencjału źródłowego akt notarialnych i wskazanie możliwości ich wykorzystania dla badań nad księgozbiorami prywatnymi duchowieństwa i historią książki doby zaborów. Są to zasoby dobrze zachowane, przechowywane w archiwach państwowych. Jak dowiodła kwerenda prowadzona w Archiwum Państwowym w Lublinie obejmująca obszerny zespół Notariusze miasta Lublina z lat 1810-1863 wśród dokumentów sporządzanych przez notariuszy szczególnie istotne dla badań księgozbiorów duchowieństwa są inwentarze mienia, następnie akta licytacji i testamenty. Inwentarze mienia (szczególnie do 1876 r.) niejednokrotnie zawierają wykazy domowych księgozbiorów kapłanów. Z uwagi na zazwyczaj szczegółowy sposób opisu zawartości prywatnych bibliotek możliwe jest poznanie kultury książki wspomnianego środowiska, a pośrednio źródeł intelektualnych inspiracji duchowieństwa. Wartościowe źródła stanowią także akta licytacji dostarczające informacji o wtórym obiegu książki w skali lokalnej, jak i ukazujące mechanizmy działania cenzury w praktyce. Także cennych zindywidualizowanych informacji dostarczają testamenty mówiące o świecie wartości ówczesnego społeczeństwa i dalszych losach księgozbiorów. Konsekwentne wykorzystanie wspomnianych źródeł archiwalnych pozwoli poszerzyć stan wiedzy o księgozbiorach duchowieństwa i kulturze książki nie tylko w skali regionalnej, ale i w odniesieniu do całego Królestwa Polskiego. The aim of the article is to present the notarial deeds as potential sources and to show how they can be used for studying the private book collections of the clergy and the history of the book in the partition period. The collections under investigation are well-preserved ones; they are held in state archives. Research on the extensive fonds of the Lublin notaries of 1810-1863, conducted in the State Archive in Lublin, revealed that property inventories, auction records and wills are the documents particularly valuable for studying the book collections of the clergy. The property inventories (especially the ones to 1876) frequently included the lists of the private libraries of various priests. And thanks to a detailed description of the private libraries, it is possible to learn about the book culture of the above-mentioned circles and, indirectly, about the intellectual sources of inspiration to these priests. The auction records are also valuable sources as they provide information about samizdat books circulating locally as well as showing the mechanisms of censorship in practice. In addition, the wills include useful personalized data reflecting the values of contemporary society and the history of the book collection. Using the archival sources mentioned above will broaden the knowledge about the book collections of the clergy and the book culture not only at the regional scale but also with reference to the whole Kingdom of Poland.listelement.badge.dso-type Item , Ksiądz Zygmunt Chmielnicki – biskup żytomierski czy kandydat na biskupa pomocniczego w diecezji łuckiej?(Wydawnictwo KUL, 2018) Dębowska, MariaKsiądz Zygmunt Chmielnicki (1891-1944), kapłan diecezji łuckiej, posiada w swojej biografii z okresu II wojny światowej zagadkową kartę. Niektórzy twierdzą, że został nominowany (czy też nawet konsekrowany) przez ordynariusza łuckiego bpa Adolfa Piotra Szelążka na biskupa żytomierskiego. Bardziej jednak prawdopodobna jest hipoteza, że był on kandydatem bpa Szelążka na biskupa pomocniczego w Łucku (po śmierci bpa Stefana Walczykiewicza 11 maja 1940 r.). Niniejsze opracowanie jest poświęcone przedstawieniu argumentów zaprzeczających przekazowi, jakoby ks. Chmielnicki był biskupem żytomierskim (ze względu na nieprawdopodobieństwo tego twierdzenia) oraz analizie przesłanek wskazujących na to, iż bardziej prawdopodobne było wysunięcie ks. Chmielnickiego jako kandydata na stanowisko biskupa pomocniczego w Łucku. Po zakończeniu II wojny światowej bp Adolf Piotr Szelążek nie kontynuował już starań o nominację biskupa pomocniczego w Łucku, gdyż stały się one bezprzedmiotowe ze względu na śmierć ks. Zygmunta Chmielnickiego w KL Gross-Rosen 16 kwietnia 1944 r. oraz włączenie kresów wschodnich II Rzeczypospolitej (w tym całego obszaru diecezji łuckiej) do Związku Sowieckiego, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Rev. Zygmunt Chmielnicki (1891-1944), a priest of the diocese of Lutsk has a mysterious card from the period of World War II in his biography. Some believe that he was appointed (or consecrated) as bishop of Żytomierz by the ordinary bishop of Lutsk, Adolf Piotr Szelążek. Another hypothesis is, however, more probable: he was Bishop Szelążek’s candidate for an ordinary bishop of Lutsk (after the death of Bishop Stefan Walczykiewicz, 11 May 1940). The following study is devoted to the arguments against the claim that Rev. Chmielnicki was a bishop of Żytomierz (it is improbable), and the work presents the analysis of the reasons why it was more probable that Rev. Chmielnicki was a candidate for the post of auxiliary bishop in Lutsk. After World War II, Bishop Adolf Piotr Szelążek abandoned his attempts to appoint Rev. Zygmunt Chmielnicki as auxiliary bishop due to the fact that his candidate died in KL Gross-Rosen 16 April 1944 and the Easter borderlands of the Republic of Poland, including the whole diocese of Lutsk, were incorporated into the Soviet Union.listelement.badge.dso-type Item , Superekslibrisy dwóch renesansowych bibliofilów na oprawach inkunabułów z dawnej biblioteki benedyktynów w Lubiniu(Wydawnictwo KUL, 2018) Franczak, RadosławZ dawnej biblioteki benedyktynów w Lubiniu kilkadziesiąt inkunabułów znajduje się obecnie w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie. Na ich tle wyróżniają się dwa ze względu na znajdujące się na nich wyciski superekslibrisów. Świadczą one o własności lekarza Piotra Wedelickiego oraz prawdopodobnie biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego - renesansowych bibliofilów. Autor na podstawie analizy superekslibrisów oraz poszczególnych zdobień określa miejsce oraz czas oprawienia woluminów. The remains of the late medieval book collection belonging to the Poznań Canon, Mikołaj Hesken of Kościan (died 1485), are currently held in the Archdiocesan Archive in Poznań. Conducting research on this collection, Rev. Kamil Kantak described it paying special attention to the ‘marks’ on the covers of the books. Having analysed the collection in detail, the author concluded that the mentioned ‘marks’ are supralibros of Mikołaj Heksen stamped with seals. The further research revealed that they are valuable materials for the history of the bookplates in Poland, as these are the oldest supralibros in Wielkopolska (Greater Poland).listelement.badge.dso-type Item , Inkunabuły i starodruki ze zbiorów biblioteki i archiwum kolegiaty pw. św. Marcina w Opatowie – wybrane pozycje(Wydawnictwo KUL, 2018) Kamińska, MonikaPublikacja prezentuje wybrane dzieła znajdujące się w bibliotece kolegiaty opatowskiej i jest próbą szerszego zaprezentowania księgozbioru znanego dotychczas jedynie z krótkich not katalogowych. Tym samym nie wyczerpuje zagadnienia zarówno pod względem treści zbioru, jak i oficyn wydawniczych, not proweniencyjnych czy opraw, ale jest przyczynkiem do dalszych, bardziej szczegółowych analiz, na które niewątpliwie ten księgozbiór zasługuje. Część woluminów została opisana bardziej szczegółowo ze względu na wyjątkowość tytułu, wydania lub oprawy. Dane bibliograficzne niektórych pozycji zostały zidentyfikowane w oparciu o starszy katalog - uzupełnione zostały tytuły, daty wydania i oficyny. W literaturze przedmiotu - spisach księgozbiorów kościelnych - biblioteka kolegiaty opatowskiej pojawiała się niemal zawsze, jednak wszelkie, bardziej szczegółowe informacje dotyczyły jedynie dokumentów lub archiwaliów parafialnych i dekanalnych. Zostały one ostatnio opracowane w osobnej publikacji, a metryki parafialne są stopniowo digitalizowane. Najobszerniejsze informacje o księgozbiorze opatowskim przedstawiono wydanym niedawno tomie poświęconym rękopisom w zbiorach kościelnych. Zostały one zebrane na podstawie ankiety przygotowanej przez autorkę niniejszego artykułu. Księgozbiór kolegiaty opatowskiej zawiera rękopisy, inkunabuły, starodruki oraz druki nowe. Posiada też ogromną kolekcję czasopism religijnych. Tematyka zbiorów opatowskich jest w zasadzie typowa dla biblioteki przykościelnej. Dominuje w niej literatura teologiczna, apologetyczna, biblistyczna, patrystyczna i kaznodziejska. Mniej liczne są pozycje z zakresu prawa, sztuk wyzwolonych i filozofii; tylko kilka egzemplarzy dotyczy nauk ścisłych. The publication presents the selected works held in the library of the collegiate church in Opatów; it provides a great deal of information on the book collection from which only short catalogue cards have been known so far. The following paper, however, does not cover all the issues related to the above-mentioned collection concerning its contents, publishing houses, provenance notes or bindings, it is only a monograph article which can be used for further more detailed study, which this book collection deserves.Some volumes were described more thoroughly due to the uniqueness of the title, edition or binding. It was possible to identify the bibliographic data of some books thanks to the older catalogue: titles, publishing dates and publishing house. In the literature on the subject– the register of church book collections – the library of the collegiate church in Opatów has always been present. However, more detailed information concerned only parish or deanery documents and archival material. The above-mentioned documentation has lately been described in a separate publication while parish registers are being gradually digitalized. The book collection of the collegiate church in Opatów contains manuscripts, incunabula, antique and new books as well as an extensive collection of religious magazines. The subjects the books from Opatów is typical of a church library. This is primarily the literature related to theology, apologetics, biblical studies, patristics and preaching sermons. There are fewer works on law, liberal arts and philosophy; and only several books on science.listelement.badge.dso-type Item , Zespół Archiwum Prymasa Polski w zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie(Wydawnictwo KUL, 2018) Krucki, Łukasz; Mizerka, JustynaArchiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, które zostało powołane do istnienia w 1960 r., skupia w swoim zasobie m.in. Archiwum Prymasa Polski z okresu międzywojennego, wojennego oraz powojennego (do 1948 r.). Archiwum Prymasa Polski w swojej strukturze dzieli się na trzy działy. Dział I (Prymas Polski) obejmuje sprawy związane z szeroko pojmowaną aktywnością kardynałów Edmunda Dalbora i Augusta Hlonda na polu kościelnym i państwowym i w swoim zasobie skupia 228 jednostek archiwalnych. Dział II (Ordynariusz gnieźnieński i poznański) skupia się na sprawach odnoszących się do działalności arcybiskupów Edmunda Dalbora i Augusta Hlonda jako ordynariuszy gnieźnieńskich i poznańskich i obejmuje 105 jednostek archiwalnych. Dział III (Protektor Spraw Wychodźstwa) podejmuje różnorodne kwestie związane z aktywnością prymasów okresu międzywojennego wśród Polonii oraz wśród polskich emigrantów i robotników sezonowych, licząc 120 jednostek archiwalnych. Dodatkowo został wyodrębniony dział IV – „okres wojenny”, który liczy 40 jednostek archiwalnych. Archiwum Prymasa Polski stanowi zatem cenne źródło do poznania historii Kościoła, Polski i Polonii w latach 1919-1948. The Archdiocesan Archive in Gniezno, which was created in 1960, includes, among others, the Primate of Poland Archive from the period of the interwar, war and post-war (until 1948). The Primate of Poland Archive is divided into three sections. Section I (The Primate of Poland) encompasses the issues connected with the broadly understood church and state activity of two primates, Edmund Dalbor and August Hlond and it includes 228 archival units. Section II (the Gniezno and Poznań Ordinaries) focuses on the issues connected to the activity of Archbishops Edmund Dalbor and August Hlond as the Gniezno and Poznań ordinaries and includes 105 archival units. Section III (The Protector of Emigration Affairs) refers to various issues connected with the primates’ activity among the Polish community abroad (also among seasonal workers) during the interwar period; it has 120 archival units. In addition, Section IV (The war period) was created, which includes 40 archival units. The Primate of Poland Archive is a valuable source for the history of the Church, Poland and the Polish community abroad in the years 1919-1948.listelement.badge.dso-type Item , Kultura bibliograficzna lubelskiego środowiska naukowego od końca XIX wieku do roku 2016(Wydawnictwo KUL, 2018) Matczuk, Alicja; Znajomski, ArturPoczątek kultury bibliograficznej lubelskiego środowiska naukowego datuje się na schyłek XIX w. i wiąże się z działalnością Hieronima Łopacińskiego. W 1891 roku wydał on omówienie bibliograficzne pt. "Wydawnictwa periodyczne w Lublinie". Zainicjowany kierunek twórczy był kontynuowany w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy to, pod wpływem regionalizmu i rozwijających się badań naukowych, zaczęto ogłaszać ogólną bieżącą "Bibliografię województwa lubelskiego" autorstwa Wiktora Hahna oraz opublikowano pierwsze regionalne bibliografie dziedzinowe z zakresu historii i literatury. W latach dwudziestych prowadzono też prace nad pionierską, retrospektywną "Bibliografią miasta Lublina", ale nie zostały one zakończone. Intensywny rozwój kultury bibliograficznej nastąpił w Lublinie po II wojnie światowej. Wraz z powstawaniem kolejnych uczelni wyższych, rozbudową ich infrastruktury badawczej i przyrostem kadry naukowej, lubelscy uczeni zaczęli podejmować szereg przedsięwzięć bibliograficznych. W sferze ich zainteresowania były bibliografie ogólnodziedzinowe i dziedzinowe regionalne, tworzono bibliografie zagadnieniowe, osobowe, zespołów osobowych, lokalne, zawartości czasopism oraz zestawienia prac dyplomowych. The beginning of the Lublin bibliographic culture of the Lublin scholarly community dates back to the late 19th century and is connected with Hieronim Łopaciński. In 1891 he published the bibliographic review entitled ‘Periodical Publications in Lublin’. This initiative was continued in the interwar period, when, under the influence of regionalism and the development of research, the general current ‘Bibliography of the Lublin Province’ prepared by Wiktor Hahn was published. In addition, the first regional bibliographies in the field of history and literature were released. In the 1920s the pioneer, retrospective ‘Bibliography of Lublin’ was being prepared, but the work was not completed. The work on bibliography intensified in Lublin after World War II. With the emergence of new universities, the development of research infrastructure and the increase in the research personnel, the Lublin scholars began a number of bibliographic projects. They were interested in general, special and regional bibliographies. They prepared subject, author(s) and local bibliographies, the bibliographies of the magazine contents as well as the lists of dissertations.listelement.badge.dso-type Item , Zasób ksiąg metrykalnych w archiwach parafii rzymskokatolickich Lubelszczyzny. Część II.(Wydawnictwo KUL, 2018) Rachwał, PiotrW poprzednim numerze czasopisma ukazała się I część pracy. Omówiono w niej, podejmowane od końca XIX w., próby inwentaryzacji zasobu, a także ostatnie badania, których efektem jest oddawany do rąk czytelnika poniższy wykaz. W artykule umieszczono informacje o zasobie ksiąg metrykalnych przechowywanych w archiwach parafii: Bystrzyca, Chodel, Czemierniki, Częstoborowice, Dys. The previous issue of the journal contains part 1 of the work. The paper presents the late 19th -century attempts to catalogue the whole collection and recent research, which resulted in the following work. The article includes information about the collection of the register books held in the archives of the following parishes: Bystrzyca, Chodel, Czemierniki, Częstoborowice, Dys.listelement.badge.dso-type Item , Schematyzmy diecezji łódzkiej w okresie II Rzeczpospolitej (1922-1939) jako źródło do poznania jej struktury organizacyjnej(Wydawnictwo KUL, 2018) Różański, MieczysławCelem artykułu jest ukazanie procesu wydawania publikacji o charakterze cyklicznym, która ukazuje strukturę diecezji: instytucjonalną, organizacyjną i personalną. Pierwszy Elenchus powstał w kilka miesięcy po utworzeniu diecezji łódzkiej (w listopadzie 1921 r.) i powtórzył treści według schematu stosowanego w archidiecezji warszawskiej. Wydany był jako dodatek do kalendarza liturgicznego. W późniejszych latach stał się samoistnym periodykiem, który od 1936 r. nosił nazwę Spis duchowieństwa i parafii Diecezji Łódzkiej. Pod względem zawartości treściowej zawierał on najbardziej istotne informacje dotyczące Kościoła w Polsce i na świecie, wiadomości dotyczące centralnych urzędów diecezjalnych, instytucji kościelnych, duszpasterstw specjalistycznych, parafii, kapłanów, zakonów, zgromadzeń posługujących w diecezji. The aim of the article is to present the process of publishing the periodical publication which shows the institutional, organizational and personnel structure of the diocese. The first elenchus was produced a few months after establishing the diocese of Łódź (November 1921) and followed the pattern used by the archdiocese of Warsaw. It was published as a liturgical calendar supplement. In subsequent years it became an independent periodical which in 1936 was given the title The Register of the Priests and Parishes of the Diocese of Łódź. As far as the content is concerned, it includes the most essential information about the Church in Poland and in the world, central diocesan offices, church institutions, the chaplaincies of the specialized parishes, priests, religious orders and congregations existing in the diocese.listelement.badge.dso-type Item , Mowy uniwersyteckie Stanisława ze Skarbimierza źródłem wiedzy o uniwersytecie i wychowaniu młodzieży akademickiej na początku XV wieku w Krakowie(Wydawnictwo KUL, 2018) Skrzyniarz, RyszardStanisław ze Skarbimierza (1365-1431), pierwszy rektor Akademii Krakowskiej poprzez swoje mowy/kazania kierowane z okazji wewnętrznych uroczystości uczelni i wydarzeń związanych z jej życiem takich jak: wybór rektora, promocje, pogrzeb profesora, rocznica śmierci darczyńców uczelni, a także kazaniach-rozmyślaniach (collationes), zwracał się do nowo wybranych rektorów, promowanych doktorów, do swoich kolegów profesorów, a także do studentów. Był świetnym obserwatorem życia akademickiego średniowiecznego Krakowa. Dla każdej z tych grup miał konkretne pouczenia. Rektorów przestrzegał, aby dbali o dobro uczelni. Promowanym polecał, aby zabiegali o pożyteczny rozwój nauki na chwałę Boga i dla dobra ludzi. Wykładowców przestrzegał przed pychą, zarozumialstwem i niszczeniem innych uczonych. Natomiast dla studentów miał przestrogi, jak mają nie czynić, aby wzrastać w mądrości i wiedzy, którą winni zdobywać w czasie studiów. Piętnował ich wady i napominał, że one mogą doprowadzić ich do upadku, zguby i nieuzyskania tytułu akademickiego. Te wszystkie przestrogi sprzed ponad sześciuset lat są wciąż aktualne, społeczność akademicka i dzisiaj powinna zabiegać, aby uniwersytet miał charakter uniwersalny, a także troszczyć się o rozwój wiedzy i badań naukowych oraz przyczyniać do dochodzenia do prawdy. Stanisław of Skarbimierz (1365-1431), the first rector of the Academy of Krakow used to give speeches/sermons and collationes during various celebrations and university events such as the election of a new rector, conferring degrees, professors’ funerals, the anniversary of sponsors’ death; he addressed newly appointed rectors, doctors, fellow professors as well as students. He was an excellent observer of the academic life in the medieval Krakow and had specific instructions for each of the mentioned group. He told rectors to care for the interests of the university. Those who received a new degree were recommended to support the development of research for the glory of God and for the good of people. Lecturers were warned against being excessively pride, big-headed and ruining other scientists. Students were given advice on what to do to gain wisdom and knowledge while studying. He denounced their vices and warned that any misconduct could result in their fall and failure to receive an academic title. All these warnings given over six hundred years ago are still apt; nowadays the academic community should also strive to make a university universal, to care for broadening knowledge and developing research as well as contribute to discovering the truth.listelement.badge.dso-type Item , Spuścizna po prymasie Stefanie kardynale Wyszyńskim w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Zawartość i stan opracowania(Wydawnictwo KUL, 2018) Sołomieniuk, MichałArchiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie posiada sporo materiałów archiwalnych po Stefanie kard. Wyszyńskim, Prymasie Polski. Część z nich, wytworzonych w wyniku zarządu archidiecezją gnieźnieńską przez prymasa jako ordynariusza, została już wiele lat temu włączona do zespołu archiwalnego pn. Archiwum Kurii Metropolitalnej. Wiele lat temu zostały również włączone do ewidencji albumy ze zdjęciami, obrazujące posługę Prymasa w różnych miejscach Polski. W roku 2014 rozpoczęło się opracowanie właściwej spuścizny po Prymasie Tysiąclecia. Wstępnie wyodrębniono trzy serie dokumentacji: zapiski „Pro memoria” (oryginalne rękopisy i kopie maszynopisowe), „Kazania Prymasa Polski” (maszynopisy z wszelkiego rodzaju wystąpieniami publicznymi) oraz varia (dotychczas zaliczono do tej serii trzy jednostki). Prace inwentaryzacyjne nad kazaniami zostały wstrzymane ze względu na zauważone braki, które mamy nadzieję uzupełnić kopiami z zasobu Instytutu Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Po uzyskaniu kopii włączymy je do serii „Kazania Prymasa Polski” i rozpoczniemy opracowanie 6,5 mb życzeń, a także ksiąg pamiątkowych i materiałów, odnoszących się do pogrzebu. Zdjęcia, przechowywane luzem, zostaną włączone do kolekcji albumów. Część archiwaliów, a mianowicie 1,5 mb dokumentów, wynikających z uprawnień Prymasa in spirutualibus oraz kilka teczek, zatytułowanych: „Korespondencja, na którą J. E. odpowiedział obrazkami” zostanie w przyszłości włączona do zespołu „Archiwum Prymasa Polski”. Stanie się to jednak dopiero po zamknięciu prac nad archiwaliami po prymasie Hlondzie. Prace inwentaryzacyjne zaowocowały kontaktami z zespołem dr hab. Pawła Skibińskiego z Warszawy oraz Instytutem Prymasowskim Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Wymiana informacji i doświadczeń daje nadzieję na coraz pełniejsze poznanie „Wyszynscianów”. Wobec spodziewanej beatyfikacji Prymasa Tysiąclecia prace tych trzech środowisk stanowią swoisty hołd wobec Człowieka, którego dzieło i osoba winny być coraz lepiej znane i poważane. The Archdiocesan Archive in Gniezno has a number of archival materials connected with Cardinal Stefan Wyszyński, the Primate of Poland. Some of them, produced during primate’s management of the Archdiocese of Gniezno as an ordinary bishop, were included many years ago into the archival fonds called the Archive of the Metropolitan Curia. In addition, many years ago, the albums with photos showing the Primate’s work in many parts of Poland were included into the records. However, the description and cataloguing of the proper legacy of the Primate of the Millenium began in 2014. In the beginning, the documentation was divided into three series: notes ‘Pro memoria’ (original manuscripts and typed copies), ‘The Primate of Poland’s Sermons’ (typescripts with different kinds of public speeches) and Varia (three units have been included into this series so far). Inventory work on the sermons was halted due to the gaps which we hope to fill with the copies coming from the fonds of the Cardinal Stefan Wyszyński Institute. When we receive the copies, we will include them into the series ‘The Primate of Poland’s Sermons’, then we will begin describing and cataloguing 6,5 linear metres of wishes as well as visitors’ books and material relating to the funeral. The loose photos will be included in the collection of the albums. Some archival materials, 1,5 linear metres of documents, which were produced as a result of Primate’s powers in spirutualibus and a few folders entitled ‘The correspondence to which His Eminence responded with pictures’ will be included in the fonds ‘The Primate of Poland Archive’ as soon as the work on the archival materials related to Primate Hlond is completed. The inventory work resulted in the contacts with Dr Hab. Paweł Skibiński from Warsaw and the Primate Cardinal Stefan Wyszyński Institute. The exchange of information and experiences gives hope that Wyszynsciany (material related to Cardinal Wyszyński) will be better known. The beatification of the Primate of the Millenium is approaching, and the work of these three teams is homage paid to the Man whose work and personality should be better known and esteemed.listelement.badge.dso-type Item , Losy benedyktynów sieciechowskich po kasacie opactwa w 1819 r.(Wydawnictwo KUL, 2018) Stępień, RobertArtykuł omawia losy ostatnich zakonników klasztoru benedyktynów w Sieciechowie po kasacie opactwa w 1819 r. Podstawowym materiałem źródłowym dla badań w tym zakresie były teczki personalne duchowieństwa oraz akta konduit i stanu służby kapłanów przechowywane w zasobie Archiwum Diecezjalnego w Sandomierzu. Rekonstrukcja losów ostatnich benedyktynów sieciechowskich dowiodła, że większość z nich po supresji opactwa podjęła pracę duszpasterską w ośrodkach parafialnych, położonych na terenie kilku ówcześnie istniejących diecezji. Trzech byłych zakonników zakończyło swój żywot jako administratorzy kościoła na Łysej Górze. Artykuł w swym założeniu stanowi punkt wyjścia do dalszych badań nad dziejami benedyktynów z Sieciechowa, jak też szerzej nad problematyką losów duchowieństwa zakonnego w okresie XIX-wiecznych kasat klasztornych. The article discusses the history of the last monks from the Sieciechów Benedictine monastery after its dissolution in 1819. The basic source material for this research included personal files of the monks and secular clergy, the records concerning the work and death of the priests held in the Diocesan Archive in Sandomierz. The reconstruction of the history of the last Benedictines from Sieciechów shows that following the suppression of the monastery, most of them conducted pastoral work in the parishes situated in a few dioceses which existed at the time. The last monks died as administrators of the church in Łysa Góra. The following article constitutes a starting point for further research on the history of the Benedictines from Sieciechów as well as all monks in the period of the 19th-century dissolution of monasteries.listelement.badge.dso-type Item , Infirmeria Świętego Ducha w Rzymie w XVII-XVIII wielu. Perspektywy badawcze(Wydawnictwo KUL, 2018) Surdacki, MarianSzpital Świętego Ducha w Rzymie, ufundowany w 1198 r, przez papieża Innocentego III, a zarządzany przez szpitalny zakon Świętego Ducha, był największą placówką charytatywną w Europie w średniowieczu i czasach nowożytnych. Aż do zjednoczenia Włoch pełnił dwie funkcje: przytułku dla podrzutków (brefotrofium) oraz szpitala-lecznicy dla chorych (infirmeria). Funkcja opiekuńcza Szpitala Świętego Ducha, jako przytułku dla dzieci porzuconych, została już kompleksowo zbadana i opracowana przez piszącego te słowa (Dzieci porzucone w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVIII wieku, Lublin 1998; Il brefotrofio dell’Ospedale di Santo Spirito in Roma nel XVIII secolo, Conferenze 115, Varsavia - Roma 2002). W przeciwieństwie do brefotrofium, w dotychczasowych badaniach brak jest nie tylko szczegółowych studiów, ale i przyczynkarskich artykułów naukowych poświęconych infirmerii szpitala Św. Ducha w Rzymie w jakimkolwiek okresie. Z tego względu warto pokusić się o opracowanie drugiej części szpitala rzymskiego, pełniącej funkcję lecznicy dla chorych. Takie badania zamierza podjąć autor tego artykułu. Szpital Świętego Ducha był lecznicą wielooddziałową i wielofunkcyjną, przystosowaną do kuracji różnorodnych chorób, co wtedy było zjawiskiem wyjątkowym. Badania mają wykazać w jakim stopniu infirmeria rzymska, stosująca innowacyjne i prekursorskie rozwiązania w leczeniu chorych, miała inspiracyjny i modelowy wpływ na rozwój medycyny i kształtowanie się nowoczesnego szpitala europejskiego. Powstanie monografii infirmerii szpitala Św. Ducha byłoby pionierskim osiągnięciem, a szpital doczeka się integralnego – dwuczęściowego opracowania dwu odrębnych instytucji, znajdujących się w tym samym kompleksie budowlanym. Badania mają ukazać infirmerię Św. Ducha w kontekście przemian modelu opieki medycznej i społecznej na tle „rewolucji” naukowych XVII i XVIIII w. i zachodzących przemian w Europie przełomu XVIII i XIX w. The Holy Spirit Hospital in Rome, founded in 1198 by Pope Innocent III and managed by the Hospitallers of the Holy Spirit was the biggest charity in medieval and modern Europe. Until the unification of Italy, it had two functions: an orphanage for foundlings (brefotrofium) and a hospital for the ill (infirmary). The Holy Spirit Hospital as an orphanage for abandoned children has already been thoroughly studied by the author of this article (The Children Abandoned in the Holy Spirit Hospital in Rome in the 18th century, Lublin 1998; Il brefotrofio dell’Ospedale di Santo Spirito in Roma nel XVIII secolo, Conferenze 115, Varsavia - Roma 2002). The current literature lacks not only detailed studies but also contributory articles devoted to the Holy Spirit Infirmary in Rome in any period (contrary to brefotrofium). Therefore it is worth studying the other function of the Roman hospital, namely the infirmary for ill people. And the author of the following article intends to do this task. The Holy Spirit Hospital was an infirmary with a number of wards and functions adapted for the treatment of various diseases, which was an exceptional phenomenon at the time. The aim of the research is to show to what extent the Roman infirmary, using innovative and pioneering treatments of the ill, influenced the development of medicine and the shape of the modern European hospital. The monograph about the Holy Spirit Hospital would be a pioneering achievement and the hospital would have an integral, two-part study of the two separate institutions functioning in the same buildings. The research intends to present the Holy Spirit Infirmary in the context of the changes in medical and social care against a background of the scientific ‘revolutions’ of the 17th and 18th centuries and changing Europe at the turn of the 19th century.listelement.badge.dso-type Item , Parafie i duchowieństwo polskie w USA w walce o niepodległość Polski(Wydawnictwo KUL, 2018) Szymański, JózefPolskie parafie narodowościowe Kościoła rzymskokatolickiego w Stanach Zjednoczonych Północnej Ameryki były najważniejszą instytucją wychodźstwa polskiego w tym kraju. Największy ich rozwój nastąpił w czasie emigracji chłopskiej z ziem polskich (1870-1914). Pierwsza polska parafia powstała w r. 1854 w Pannie Marii w Teksasie. W r. 1870 takich parafii było ok. 10, w r. 1910 ponad 500. Wielkość tworzonych parafii wahała się od kilkunastu rodzin do kilkudziesięciu tys. wiernych. Na jednego duszpasterza w 1880 r. przypadało ok. 2 tys. wiernych, w 1910 r. - ok. 4 tys. Od 1870 r. wśród Polonii amerykańskiej ścierały się dwa kierunki starające się jednoczyć Polaków amerykańskich: jeden (Zjednoczenie Polskie Rzymsko Katolickie) dążyło do zintegrowania działań społeczno-politycznych wokół ośrodków kościelnych (parafii, towarzystw katolickich), drugi - Związek Narodowy Polski robił to w oparciu o organizacje narodowe. Obydwa odłamy dążąc do zachowania integralności kulturowej rodaków, ze względu na cel nadrzędy - niepodległość Rzeczpospolitej - cieszyły się poparciem polskiego duchowieństwa. W grudniu 1912 r. przywódcy największych polskich organizacji utworzyli Komitet Obrony Narodowej. 8 czerwca 1913 r. powołano Polską Radę Narodową. 2 października 1914 r. - Rada Narodowa i Komitet Obrony Narodowej powołały Centralny Komitet Polski. Po r. 1900 rozwinęły się w Polsce dwa zasadnicze nurty polityczne, z których każdy szukał poparcia wśród Polaków amerykańskich. Zarówno Roman Dmowski, jak i Józef Piłsudski zabiegali o ich wsparcie finansowe. W połowie r. 1913 Dmowski założył Komitet Narodowy Polski, który później przemianowany został na Wydział Narodowy Polski. Podobnie Polonia amerykańska ze względu na różnicę poglądów co do sprawy niepodległości Polski podzielona była na dwa zasadnicze odłamy. Wydział Narodowy podzielał pogląd Dmowskiego. Komitet Obrony Narodowej podzielał pogląd Piłsudskiego. Zwaśnionych od maja 1915 r. próbował godzić przybyły do Stanów Zjednoczonych Ignacy Paderewski. Od 1 lipca 1917 r. legitymował się on formalnym pełnomocnictwem liczących się w strukturze Polonii organizacji do reprezentowania ich wobec władz Stanów Zjednoczonych. Polacy amerykańscy bez względu na przekonania, starali się osiągnąć swoje cele poprzez rozwijanie aktywności na wielu płaszczyznach, usiłując wpłynąć na prezydenta Thomasa W. Wilsona. Skuteczne okazały się wysiłki podjęte przez Ignacego Jana Paderewskiego i Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu. Polskie parafie stały się podstawą akcji rekrutacyjnej do Armii Polskiej. W listopadzie 1917 r. gotowość do wstąpienia do Armii Polskiej we Francji zgłosiło 35 395 osób. Prezydent Wilson ulegając presji Polonii, 8 stycznia 1918 r. sformułował czternastopunktową rezolucję, w której trzynasty punkt programu pokojowego poświęcił Polsce, stwierdzając, iż: „ma być utworzone niepodległe państwo polskie z wolnym dostępem do morza". Polish national parishes of the Roman Catholic Church in the United States of North America were the most important institutions in exile in this country. The greatest development occurred during farmers’ emigration from Poland’s land (1870-1914). The first Polish parish was created in 1854 in Panna Maria in Texas. In 1870 there were 10 such parishes, and in 1910 over 500. Each parish had from over a dozen families to several tens of thousands of the faithful. In 1880 there were around 2 thousand faithful to one priest, and in 1910 – around 4 thousand. From 1870 onwards, there were two clashing trends attempting to unify American Poles: one (Polish Roman Catholic Union of America) strove to integrate social and political activity around church institutions (parishes, Catholic associations), the other one – Polish National Alliance, did it concentrating on national organizations. Both fractions trying to maintain the cultural integrity of Poles – the Republic of Poland’s independence – were very popular with Polish clergy. In December 1912, the leaders of the largest Polish organizations established the National Defense Committee. On 8 June 1913, the Polish National Council was created, 2 October 1914 – the National Council and the National Defense Committee appointed the Central Polish Committee. After 1900 two political trends developed in Poland, and each of them sought support among American Poles. Both Roman Dmowski and Józef Piłsudski attempted to receive financial aid. In the mid-1913, Dmowski established the Polish National Committee, which was later transformed into the Polish National Department. Similarly, the Polish community in the USA, due to different attitudes to Poland’s independence was divided into two fractions. The National Department shared Dmowski’s views while the National Defense Committee shared Piłsudski’s views. Ignacy Paderewski, who came to the United States in May 1915 tried to reconcile both parties. From 1 July 1917 onwards, he was formally authorized to represent the organization of the Polish community while talking to the authorities of the United States. American Poles, irrespective of their views, tried to achieve their goals by being active in various fields and striving to influence President Thomas W. Wilson. All efforts made by Ignacy Paderewski and the Polish National Committee based in Paris proved to be effective. Polish parishes became the basis for the recruitment to the Polish Army. In November 1917, 35 395 people declared their readiness to join the army. President Wilson gave in to the pressure of the Polish community, and on 8 January 1918, he issued the fourteen-point resolution, in which the 13th point of the peace program devoted to Poland stated that: ‘An independent Polish state should be erected(…)which should be assured a free and secure access to the sea.’listelement.badge.dso-type Item , Z problematyki badawczej dotyczącej dziejów prymasostwa polskiego(Wydawnictwo KUL, 2018) Śmigiel, TadeuszBadania dziejów prymasostwa jest utrudnione, gdyż nie zachowało się archiwum prymasów wytworzone w czasach od XV do XVIII wieku, a przechowywane w Łowiczu. Obejmowało ono 163 tomów akt. W połowie XIX wieku zainteresował się nim arcybiskup warszawski Zygmunt Szczęsny Feliński i polecił je przewieźć do rezydencji arcybiskupów przy ulicy Miodowej. Archiwalia zostały spalone przez Niemców podczas Powstania Warszawskiego. Bezcenne źródła zawierały nie tylko akta poszczególnych prymasów, lecz również bogatą korespondencję z cesarzami, królami, papieżami oraz innymi osobistościami Europy począwszy od XV wieku. Materiałów tych nie wykorzystał dziewiętnastowieczny badacz gnieźnieński ks. Jan Korytkowski, który pozostawił dwa monumentalne dzieła: pięciotomową biografię prymasów oraz czterotomową publikację o prałatach i kanonikach Kapituły Metropolitalnej w Gnieźnie. Nadal największym problemem badawczym pozostaje wyjaśnienie genezy prymasostwa polskiego, dokładne określenie czasu i okoliczności powstania tej instytucji. Początek prymasostwa w Polsce związany jest z obradami Soboru w Konstancji (1414-1418) i uczestnictwa na nim abpa Mikołaja Trąby. W 1417 r. uzyskał on według J. Długosza przywilej prymasowski dla siebie i następców. Po raz pierwszy tytułu prymasa użył abp gnieźnieński Mikołaj Trąba, podczas spotkania z królem Władysławem Jagiełą 19 czerwca 1418 r. w Pobiedziskach k. Gniezna. Od tego czasu i jego następcy tytułowali się prymasami. Zachowane pieczęcie Trąby nie zawierają jednak tytułu prymasowskiego. Już XVI-wieczny prymas Jan Łaski zdawał sobie dobrze sprawę, że krucha jest baza źródłowa dotycząca prymasostwa i dlatego postarał się o bullę Leona X „Pro eccelenti praeeminentia” z lipca 1515 r. Dokument ten poza potwierdzeniem urzędu prymasa i erekcją legata stałego „legatus natus” nie rozwiązał jednak istotnych problemów. Od przełomu XV/XVI w. prymasi byli ważnym czynnikiem w rozwoju parlamentaryzmu polskiego. Prymasi brali udział w sporach o ustrój państwa. Np. Jan Łaski opowiadał się za demokracją szlachecką i ograniczeniem hegemonii możnowładztwa. W czasach bezkrólewia prymasi pełnili rolę Interrexa, posiadając duża władzę polityczną. The study of the history of primacy is hindered by the fact that primates’ archive created in the 15th-18th centuries (held in Łowicz) has not survived. It encompassed 163 volumes of records. In the mid-19th century, the Archbishop of Warsaw, Zygmunt Szczęsny Feliński, became interested in this archive and ordered to transfer it to the archbishops’ residence in Miodowa Street. The archival materials were burnt by the Germans during the Warsaw Uprising. These invaluable sources included not only primates’ records but also the rich correspondence with emperors, kings, popes and other eminent figures of Europe from the 15th century onwards. These materials were not used by the 19th-century researcher from Gniezno, Rev. Jan Korytkowski, who wrote two voluminous works: the five-volume biography of primates and the four-volume publication about prelates and canons of the Metropolitan Chapter in Gniezno. Currently, the greatest research problem is to explain the genesis of the Polish primacy as well as determine the exact time and circumstances of emerging this institution. The beginning of the primacy in Poland is connected with the Council of Constance (1414-1418) and Archbishop Mikołaj Trąba’s participation in it. In 1417, he received, according to J. Długosz, the primate privilege for himself and his successors. The Archbishop of Gniezno, Mikołaj Trąba, used the title ‘primate’, for the first time, during his meeting with King Władysław Jagiełło on 19 June 1418 in Pobiedziska near Gniezno. From that moment onwards, his successors used the titles of primate. The surviving stamps of Trąba, however, does not have this title. The 16th-century Primate Jan Łaski was aware of the fact that source basis for the title of primate was not plausible and that was why he did his best to obtain Leo X’s bull Pro Eccelenti Praeeminentia of July 1515. This document, however, apart from confirming the office of primate and introducing a permanent legate ‘legatus natus’ did not solve serious problems. From the turn of the 16th century onwards, primates played an important role in the development of the Polish parliamentary system. Primates took part in disputes over the form of the government. For example, Jan Łaski was for the ‘nobles’ democracy and limiting the hegemony of the magnates. During the period of an interregnum, primates served as interrex, wielding considerable political power.