Jakub Susza - zarys monograficzny. Studium z dziejów piśmiennictwa unickiego w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej
Loading...
Date
2023-09-14
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Abstract
Przedmiotem rozprawy doktorskiej jest życie i twórczość unickiego biskupa chełmskiego - Jakuba Suszy (ok. 1610-1687). Praca ma kształt klasycznej monografii historyczno-literackiej, zbudowanej z dwóch części: biograficznej (rozdział I) oraz analityczno-interpretacyjnej (rozdziały II i III). O literaturoznawczym profilu rozprawy decyduje przede wszystkim jej przedmiot w postaci dzieł o charakterze literackim, ale ma ona także charakter interdyscyplinarny, ponieważ porusza zagadnienia dotyczące historii stosunków religijnych w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej na styku katolicyzmu, prawosławia i Kościoła unickiego, kultu maryjnego oraz wpływu tradycji wschodniej (Slavia orthodoxa) i zachodniej (Slavia Latina) na piśmiennictwo unickie. Na rozdział I zatytułowany: "Jakub Susza i jego czasy" składają się trzy paragrafy. W pierwszym z nich zostały przedstawione dzieje unickiej eparchii chełmskiej od zawarcia unii brzeskiej (1596) aż do czasów zwołania lubelskiego colloquium amicabile (1680), którego celem było pojednanie prawosławnych i unitów. W paragrafie drugim i trzecim przedstawiono natomiast szczegółowo biografię Jakuba Suszy, zarówno przed objęciem przez niego biskupstwa chełmskiego, jak i w czasie piastowania przez niego tego urzędu. Rozdział ten przedstawia życie unickiego hierarchy na tle wydarzeń historycznych w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej. Szczególną uwagę zwrócono tutaj na rolę Jakuba Suszy jako propagatora idei unii kościelnej oraz przybliżono zagadnienia dotyczące reformy życia zakonnego i oświaty wśród bazylianów, etapów kariery w hierarchii Kościoła unickiego oraz stosunków wyznaniowych na ziemiach Rzeczypospolitej w XVII wieku. W części drugiej rozprawy, na którą składają się rozdziały II i III, poddano analizie trzy teksty literackie Jakuba Suszy. Rozdział drugi poświęcony został dwóm tekstom łacińskim: biografii Jozafata Kuncewicza (Cursus vitae et certamen martyrii B[eati] Josaphat Kuncevicii...) oraz Melecjusza Smotryckiego (Sauluset Paulus ruthenae unionis sanguine beati Josaphat transformatus sive Meletius Smotricius...). Prezentuje on twórczość hagiograficzną Jakuba Suszy, ukazaną na szerszym tle żywotopisarstwa w Polsce w latach 1579-1665.
Rozdział trzeci (zbudowany z czterech paragrafów) został w całości poświęcony dziełu "Phoenix redivivus...", które doczekało się czterech edycji (trzech polskich z lat 1646, 1653, 1684 oraz łacińskiej z 1684) i stanowi opus vitae chełmskiego hierarchy. W pierwszym paragrafie zreferowane zostały ustalenia dotyczące XVII-wiecznego piśmiennictwa sanktuaryjnego, do którego należy monumentalne dzieło Jakuba Suszy. W paragrafie drugim poddano szczegółowej analizie wszystkie cztery redakcje i edycje tekstu oraz podkreślono związki strukturalne i treściowe sytuujące utwór w kręgu literatury sanktuaryjnej. W toku analizy zostały także poruszone zagadnienia dotyczące historii i historiozofii oraz religijności, mentalności i wrażliwości mirakularnej mieszkańców dawnej ziemi chełmskiej. W ostatnim paragrafie uwypuklono także rolę, jaką odegrało dzieło Suszy w popularyzacji ikony Matki Boskiej Chełmskiej oraz zwrócono uwagę na dynamikę i zasięg jej kultu. W zakończeniu pracy zwrócono uwagę na możliwe kierunki dalszych badań oraz podkreślono znaczenie bohatera dysertacji, który w świetle przeprowadzonych badań jawi się jako jeden z najwybitniejszych przedstawicieli Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej XVII wieku i autor prac, które stanowią istotny wkład w ówczesne piśmiennictwo sanktuaryjne i hagiograficzne. Integralną częścią rozprawy jest bibliografia, obejmująca najważniejsze teksty źródłowe i opracowania.
The subject of this dissertation is the life and works of the Uniate bishop of Chełm – Jakub Susza (ca. 1610-1687). The dissertation has the form of a classic historical-literary monograph, constructed of two parts: the biographical one (Chapter I) and the analytical-interpretative one (Chapters II and III). The literary profile of the dissertation is determined primarily by its subject matter in the form of works of literary character, but it also has an interdisciplinary character, as it also raises issues concerning the history of religious relations in the 17th-century Polish-Lithuanian Commonwealth, the cult of the Virgin Mary and the influence of the Eastern (Slaviaorthodoxa) and Western (Slavia Latina) traditions on Uniate writing. Chapter I, entitled: "Jakub Susza and his times", consists of three paragraphs. The first presents the history of the Uniate eparchy of Chelm from the conclusion of the Union of Brest (1596) until the convening of the Lublin colloquium amicabile (1680), which aimed at reconcile Orthodox and Uniates. The second and third paragraphs, on the other hand, present in detail the biography of Jakub Susza, both before he assumed the Chelm bishopric and during his tenure. This chapter presents also the life of the Uniate hierarch on the background of historical events of the 16th century Polish-Lithuanian Commonwealth. Emphasis here has been put on the role of Jakub Susza as a promoter of the idea of ecclesiastical union, as well as issues concerning the reform of monastic life and education among the Basilians, the stages of his career in the hierarchy of the Uniate Church and religious relations in the lands of the Commonwealth in the 17th century are presented. The second part of the dissertation, which consists of Chapters II and III, analyses three literary texts by Jakub Susza. Chapter Two is devoted to two Latin texts: the biography of Josaphat Kuncevicius (Cursus vitae et certamen martyrii В[eati] Josaphat Kuncevicii...) and Meletius Smotricius (Saulus et Paulus ruthenae unionis sanguine beati Josaphat transformatus sive Meletius Smotricius...). It presents the hagiographic work of Jakub Susza, shown in the broader context of life-writing in Poland between 1579 and 1665.
The third chapter (constisting of four paragraphs) is entirely devoted to the work "Phoenix redivivus...", which has had four editions (three Polish ones in 1646, 1653, 1684 and a Latin one in 1684) and constitutes the Chełm hierarch's opus vitae. The first paragraph reports the findings of the seventeenth-century sanctuary writing, to which the monumental work of Jakub Susza belongs. In the second paragraph, all four editions of the text are analysed in detail, and the structural and content relationships which situate the work within the circle of sanctuary literature are highlighted. In the course of the analysis, issues concerning the history and historiosophy along with the religiosity, mentality and miracular sensibility of the inhabitants of the former Chelm region were also addressed. The final paragraph similarly highlights the role played by the work of Susza in popularising the icon of Our Lady of Chelm and draws attention to the dynamics and extent of her cult. The dissertation concludes by highlighting possible directions for further research and focusing on the importance of the protagonist of the dissertation, who, in the light of the research carried out, appears to be one of the most outstanding representatives of the Unitarian Church in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 17th century and the author of works that make a significant contribution to the sanctuary and hagiographic literature of the time. An integral part of the dissertation is a bibliography, including the most import ant source texts and studies.
Description
Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Literaturoznawstwa; promotor: dr hab. Wiesław Pawlak, prof. KUL
Keywords
literatura polska - XVII wiek, unia brzeska, unicka diecezja chełmska, Susza Jakub, kult maryjny, Polish literature - 17th century, Union of Brest, Uniate diocese of Chełm, Marian cult