Bractwa i stowarzyszenia społeczno-religijne na terenie diecezji tarnowskiej w epoce zaborów
Abstract
Rozprawa podejmuje temat istnienia i funkcjonowania bractw i stowarzyszeń społeczno-religijnych na terenie diecezji tarnowskiej w latach 1783-1918. W pierwszym rozdziale przedstawiono zarys rozwoju bractw w kościele powszechnym i na ziemiach polskich. Powołanie do życia diecezji tarnowskiej (1783) zbiegło się z kasatą bractw kościelnych przez cesarza Józefa II (1780-1790). Przedstawiono ślady nielegalnej działalności bractw oraz starania biskupów tarnowskich o ich przywrócenie, jako ważnego środka duszpasterskiego. Ostatni akcent pierwszego rozdziału stanowi opis Towarzystwa Wstrzemięźliwości (1844). Drugi rozdział rozpoczyna analiza statusu prawnego bractw i stowarzyszeń kościelnych w zmienionej rzeczywistości prawnej Kościoła w zaborze austriackim (1855). Następnie ukazano dalsze losy Towarzystwa Wstrzemięźliwości oraz reaktywację dawnych bractw i stowarzyszeń religijnych. Trzecia część pracy poświęcona została stowarzyszeniom kapłańskim. Miały one cele dewocyjne, formacyjne oraz duszpasterskie, a ich istnienie jest świadectwem przemian mentalności duchowieństwa na przełomie XIX i XX w. Omówiono też stowarzyszenia, które świadczyły pomoc kapłanom na poziomie zdrowotnym. Najobszerniejszy czwarty rozdział opisuje nowe formy życia brackiego oraz stowarzyszenia społeczno-charytatywne, które pojawiły się w duszpasterstwie diecezji tarnowskiej w drugiej połowie XIX wieku. Wraz z nimi ukazana została rola duchowieństwa w życiu wspólnot parafialnych, wsi, miasteczek i miast. Przeprowadzone badania historyczne wykazały, że na terenie diecezji tarnowskiej liczba bractw i stowarzyszeń wzrosła z ok. 20 w roku 1855 r. do ponad 900 w roku 1918 r.
The dissertation deals with the existence and functioning of confraternities and socio religious associations on the territory of the Tarnów diocese in the years 1783-1918. The first chapter outlines the development of confraternities in the universal Church and in Poland. The establishment of the Tarnów diocese (1783) coincided with the suppression of church confraternities by Emperor Joseph II (1780- 1790). Traces of the illegal activities of the confraternities and the efforts of bishops of the Tarnów diocese to restore them as an important pastoral measure are presented. The final emphasis of the first chapter is a description of the Society of Temperance (1844). The second chapter begins with an analysis of the legal status of confraternities and church associations in the changed legal reality of the Church in the Austrian partition (1855). This is followed by a presentation of the further fate of the Society of Temperance and the reactivation of the former confraternities and religious associations. The third part of the work was devoted to priestly associations. They had devotional, formational and pastoral purposes, and their existence is a testimony to the changes in the mentality of the clergy at the turn of the 19th and 20th centuries. Associations that provided assistance to priests at the health level are also discussed. The most comprehensive fourth chapter describes the new forms of fraternal life and social and charitable associations that appeared in the pastoral care of the Tarnów diocese in the second half of the 19th century. Along with these, the role of the clergy in the life of parish communities, villages, towns and cities is shown. The historical research carried out showed that in the Tarnów diocese the number of confraternities and associations increased from about 20 in 1855 to more than 900 in 1918.
Description
Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Historii; promotor: dr hab. Anna Barańska, prof. KUL
Keywords
diecezja tarnowska, bractwa, stowarzyszenia kościelne, zabory, Tarnów diocese, fraternities, church association, annexation