Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL, Tom 38, Nr 3: Ku wartościom podstawowym
Permanent URI for this collectionhttps://repozytorium.kul.pl/handle/20.500.12153/8939
Browse
Recent Submissions
listelement.badge.dso-type Item , From the Editors. Before the Twilight of the West(Wydawnictwo KUL, 2025) Garbol, Tomaszlistelement.badge.dso-type Item , Od Redakcji: Przed zmierzchem Zachodu(Wydawnictwo KUL, 2025) Garbol, Tomaszlistelement.badge.dso-type Item , Doświadczenie, podmiot i byt. U podstaw filozoficznej antropologii Karola Wojtyły(Wydawnictwo KUL, 2025) Gudaniec, ArkadiuszW artykule podjęto próbę ukazania kluczowych elementów specyfiki doświadczenia i podmiotowości osoby w filozofii Wojtyły, z podkreśleniem jego najbardziej znaczących osiągnięć w tym zakresie. Wskazano zatem na rangę elementarnego doświadczenia człowieka, na osobowy (przeżyciowy) charakter świadomości, dzięki któremu doświadczenie kreuje osobowe „ja”, oraz na wielostronny zabieg harmonizacji strony subiektywnej i obiektywnej w doświadczeniu osoby jako podmiotu działania i istnienia. Omówiono różne odsłony dwubiegunowości wewnętrznego doświadczenia, takie jak poznanie i przeżywanie, samowiedza i samoświadomość, refleksyjność i refleksywność, podmiotowość metafizyczna i podmiotowość osobowa. Znaczący walor metody filozoficznej Wojtyły stanowi ukazanie, w jaki sposób człowiek jest podmiotem, jak doświadczenie odsłania i konstytuuje osobowe „ja”, a zarazem ugruntowuje osobę w realnym istnieniu. Osiągnięte w ten sposób rezultaty poznawcze stały się nieodzownym gruntem dla analizy wszystkich istotnych zagadnień antropologiczno-etycznych podejmowanych przez Wojtyłę na dalszych etapach jego filozoficznych rozważań. The paper attempts to show the key points of the specificity of the experience and subjectivity of the person in the philosophy of Karol Wojtyła, highlighting his most significant achievements in this area. The discussion highlights the importance of elementary human experience, the personal (lived-experiential) character of consciousness, in which experience creates the personal ‘I,’ and the multifaceted procedure of harmonizing the subjective and objective aspects in the experience of the person as an agent and existing subject. Various elements of the bipolarity of inner experience are also discussed, such as cognition and lived-experience, self-knowledge and self-consciousness, reflectivity and reflexivity, as well as metaphysical subjectivity and personal subjectivity. A significant value of Wojtyła’s philosophical method consists in showing the way in which the human being is a subject, how experience reveals and constitutes the personal ‘I’ and, at the same time, how it grounds the person in real existence. The cognitive results thus achieved have become an indispensable ground for analyses of the important anthropological and ethical issues addressed by Wojtyła in the further stages of his philosophical investigations.listelement.badge.dso-type Item , Przyszłość świadomości. Julian Jaynes na nowo odczytany(Wydawnictwo KUL, 2025) Salmeri, GiovanniInterpretowana pół wieku po jej sformułowaniu Juliana Jaynesa hipoteza o powstaniu świadomości pozwala lepiej dostrzec niektóre problematyczne aspekty refleksji filozoficznej na ten temat. Po pierwsze, hipoteza ta pomaga przenieść uwagę z mniej istotnego problemu definicji świadomości na ważniejszy problem rozumienia człowieczeństwa. Po drugie, dokonanie historycznej interpretacji pochodzenia świadomości pozwala na nowo spojrzeć na człowieka jako na istotę żywą. Przede wszystkim jednak refleksja nad teorią Jaynesa zmusza do postawienia pytania, którego on sam nie formułuje – pytania o możliwy koniec świadomości w historii ludzkości. Interpreted half a century after its formulation, Julian Jaynes’s hypothesis on the origin of consciousness allows a clearer appreciation of some problematic aspects of philosophical reflection on this topic. First, the hypothesis helps shift attention from a less important problem of defining consciousness to a more important one: that of understanding humanness. Second, a historical interpretation of the origin of consciousness enables taking a new perspective on human beings as living creatures. Above all, however, reflection on Jaynes’s theory makes us ask a question he himself did not pose: the question of the possible end of consciousness in the history of humankind.listelement.badge.dso-type Item , Chantal Delsol i jej mądrościowa filozofia. Próba syntezy(Wydawnictwo KUL, 2025) Woźniak, Robert J.Niniejszy artykuł poświęcony jest syntetycznej prezentacji głównych linii działalności intelektualnej Chantal Delsol. Ta francuska historyk idei i myślicielka należy do ścisłego grona bacznych obserwatorów przemian zachodzących współcześnie w kulturze i życiu społecznym. Jej dorobek zawiera nie tylko opis sytuacji, ale także cenne sugestie dotyczące przyszłości zachodniej cywilizacji, zbudowanej i opartej na chrześcijaństwie. Delsol dostrzega wyraźnie, że kultura chrześcijańska i jej kulturowy produkt w postaci cywilizacji zachodniej przeżywają obecnie dziejowy moment kryzysu. Delsol nie tylko opisuje, jak doszło do tego kryzysu, ale także proponuje konkretną postawę wobec niego. Broni zdecydowanie demokracji i roli jednostki w niej, nie rezygnując w niczym z dążenia do uniwersalności. Jest zdecydowanym adwokatem prawdy, jej roli i miejsca w życiu społecznym i indywidualnym. Jej analizy pozostają punktem odniesienia dla nauk o kulturze, socjologii, filozofii, teologii, a nawet dla duszpasterstwa. W społeczeństwie naznaczonym sceptycyzmem i pragmatyzmem Delsol pozostaje filozofem zatroskanym, promującym myślenie i działanie w stylu mądrościowym, łączącym dane historyczne, spekulację oraz praktyczne działanie. The following article presents a synthetic overview of the main aspects of Chantal Delsol’s intellectual activity. This French historian of ideas and thinker belongs to a close circle of keen observers of the changes taking place in culture and social life today. Her body of work includes not only a description of the situation, but also valuable suggestions for the future of Western civilization, built and based on Christianity. Delsol sees clearly that Christian culture and its cultural product, in the form of Western civilization, are currently experiencing their historic moment of crisis. Delsol not only describes how this crisis occurred but also proposes a concrete attitude toward it. She strongly defends democracy and the role of the individual in it without abandoning in any way the quest for universality. She is a strong advocate for truth, its role and place in social and individual life. Her analyses remain a point of reference for cultural studies, sociology, philosophy, theology, and even pastoral care. In a society marked by skepticism and pragmatism, Delsol remains a concerned philosopher, promoting wisdom-oriented thinking and action, combining historical data, speculation, and practical action.listelement.badge.dso-type Item , John Paul II’s Theology of the Body Reread in the Digital World(Wydawnictwo KUL, 2025) Jęczeń, JarosławWhenever we have questions and doubts regarding the human body, do we seek answers in the digital world? Artificial intelligence is devoid of the body; however, it creates a living space for humans and families whose understanding of body and spirit keeps changing. Artificial intelligence has increasingly become a knowledge source about humans. Digital anthropology comes into existence before our eyes. The article discusses the opportunities and threats this kind of anthropology has brought about, with John Paul II’s theology of the body as the reference point. We put forward the thesis that John Paul II’s theology of the body, which raises a lot of controversy in the modern world, remains valid. However, we need a new understanding, a new key to understanding and applying John Paul II’s theology. The theses proposed further in this article are the following: (1) The comprehension of the person and the act is a fundamental onset for constructing the theology of the body, and consequently, digital anthropology. (2) John Paul II’s theology of the body is still valid. The article proposes a new key built around the concepts of “insight” and “view,” to the understanding of John Paul’s theology of the body. Czy w świecie cyfrowym poszukujemy odpowiedzi na pytania i wątpliwości dotyczące ciała ludzkiego? Sztuczna inteligencja nie ma ciała, ale tworzy przestrzeń życia dla człowieka i rodziny, w których rozumienie ciała i ducha ulega nieustannym przemianom. W coraz większym stopniu sztuczna inteligencja staje się źródłem wiedzy o człowieku, a na naszych oczach rodzi się swego rodzaju antropologia cyfrowa. Artykuł formułuje szanse i zagrożenia, jakie niesie owa antropologia, a punktem odniesienia jest teologia ciała Jana Pawła II. Stawiamy tezę, iż teologia ciała Jana Pawła II, budząca we współczesnym świecie wiele kontrowersji, jest aktualna, a do jej zrozumienia i aplikacji potrzebne jest jej nowe rozumienie, nowy klucz. Tezy postawione w artykule to: (1) Zrozumienie osoby i czynu jest fundamentalnym punktem wyjścia dla konstrukcji teologii ciała, a w konsekwencji antropologii cyfrowej. (2) Teologia ciała Jana Pawła II jest nadal aktualna. Artykuł proponuje nowy klucz do zrozumienia teologii ciała Jana Pawła II, zbudowany wokół dwóch pojęć: „wgląd” i „pogląd”.listelement.badge.dso-type Item , Just Society and the Culture of Peace(Wydawnictwo KUL, 2025) Aguas, Jove Jim S.A just society and world peace are ideals that have remained elusive. Historical facts attest to this sad reality. Many studies show that in the twentieth century alone, with two world wars, almost two hundred million people were killed by war, oppression, and other forms of conflicts and atrocities. But still, humanity continues to dream of attaining these ideals. This is attested by the many declarations and resolutions on peace and proposals on how to achieve a just society. It is not difficult to see that a culture of peace and a just society are two ideals that are intertwined. From a Christian perspective, based on the Church’s social teachings, I propose certain basic principles that serve as the foundation for a just and humane society and specific initiatives and courses of action through which we can promote a culture of peace and create a just society. Forming a just and human society and promoting a culture of peace is arduous, considering that behind us is a human history marked by violent struggles and transformation. However, peace is humankind’s hope for a blissful and happy life in this world. Sprawiedliwe społeczeństwo i światowy pokój to ideały, które dotychczas pozostają nieosiągalne. O tej smutnej rzeczywistości świadczą fakty historyczne. Liczne opracowania ukazują, że w samym dwudziestym stuleciu, w którym doszło do dwóch wojen światowych, w ich wyniku, a także wskutek wszelkich innych konfliktów, prześladowań i okrucieństw śmierć poniosło dwieście milionów ludzi. Ludzkość nie przestaje jednak marzyć o osiągnięciu ideałów, którymi są sprawiedliwość i pokój. Dowodem tego pragnienia są liczne deklaracje i rezolucje dotyczące pokoju, a także propozycje dróg wypracowania społeczeństwa sprawiedliwego. Nietrudno dostrzec, że kultura pokoju i społeczeństwo sprawiedliwe to ideały, które są ze sobą splecione. Z perspektywy chrześcijańskiej, w oparciu o nauczanie społeczne Kościoła, proponuję z jednej strony pewne fundamentalne zasady, które mogą służyć jako podstawa do budowy sprawiedliwego społeczeństwa humanitarnego, z drugiej zaś konkretne inicjatywy i sposoby działania pozwalające na promocję kultury pokoju i społeczeństwa sprawiedliwego. Formowanie społeczeństwa sprawiedliwego, humanitarnego, i promowanie kultury pokoju to proces żmudny, zważywszy na fakt, że mamy za sobą historię pełną zmagań i transformacji, którą naznaczyła przemoc. Pokój pozostaje jednak nadzieją ludzkości na radosne i szczęśliwe życie w świecie doczesnym.listelement.badge.dso-type Item , Challenges to Protecting Religious Freedoms: The Roles of Government and Societal Norms(Wydawnictwo KUL, 2025) Thomson, Julianna J.; Rolell, Mark J.In an era defined by rising nationalism, authoritarianism, and religious fundamentalism, protecting religious freedom has become a central global challenge. While international law and human rights frameworks have long enshrined the principle of religious liberty, the gap between global commitments and national practices has widened, leaving religious minorities vulnerable to state and societal restrictions. Drawing on case studies from Nigeria, Egypt, Russia, France, and the United States, we show that both government policies and social hostilities shape restrictions on religious freedom across political systems and cultural contexts. Using comparative analysis of legal frameworks, international reports, and documented incidents of repression, we identify distinct yet interconnected pathways by which religion becomes a site of contestation over identity, nationalism, and state authority. We argue that restrictions, whether imposed by governments or reinforced by societal pressures, undermine social cohesion, exacerbate divisions, and threaten democratic governance. We conclude that no single institutional model guarantees religious freedom, as even nation-states with strong legal protections struggle with deep internal conflicts over its meaning and scope. W epoce, którą definiują narastający nacjonalizm, autorytaryzm i religijny fundamentalizm, ochrona wolności religijnej stała się wyzwaniem na skalę światową. Podczas gdy prawo międzynarodowe i deklaracje ochrony praw człowieka od dawna pieczołowicie chronią zasadę wolności wyznania, dostrzec można poszerzającą się rozbieżność między zobowiązaniami globalnymi a praktyką poszczególnych krajów, co łączy się z faktem, że mniejszości religijne podlegają różnego rodzaju restrykcjom ze strony tak państwa, jak i społeczeństwa. Opierając się na analizie sytuacji w Nigerii, Egipcie, Rosji, Francji i Stanach Zjednoczonych, wykazujemy, że zarówno polityka prowadzona przez rządy poszczególnych krajów, jak i wrogość społeczna stanowią źródło restrykcji nakładanych na wolność religijną w różnych systemach politycznych i kontekstach kulturowych. Dokonawszy analizy porównawczej systemów prawnych, międzynarodowych raportów i udokumentowanych przypadków represji, wskazujemy na odmienne, aczkolwiek powiązane ze sobą praktyki, które sprawiają, że religia staje się obszarem sporu wokół tożsamości, nacjonalizmu i zakresu władzy państwowej. Wskazujemy, że restrykcje, bez względu na to, czy narzucone zostają przez rząd, czy ich źródłem pozostają naciski społeczne, podważają spójność społeczeństwa, pogłębiają podziały i stanowią zagrożenie dla rządów demokratycznych. We wnioskach podkreślamy, że nie istnieje obecnie żaden model instytucjonalny bezwyjątkowo gwarantujący wolność wyznania, nawet bowiem państwa narodowe, w których istnieje silne umocowanie wolności religijnej w prawie, zmagają się z głębokimi konfliktami wewnętrznymi dotyczącymi jej rozumienia i zakresu.listelement.badge.dso-type Item , Uniwersalne kryterium oceny systemów społeczno-gospodarczych. Jana Pawła II koncepcja praw człowieka(Wydawnictwo KUL, 2025) Fel, StanisławCelem artykułu jest rekonstrukcja Jana Pawła II idei uniwersalnych praw człowieka, zarysowanie podejścia Papieża, kluczowych tez koncepcyjnych oraz wkładu w budowanie i promowanie skuteczniejszych form ochrony tych praw na tle współczesnego kryzysu uniwersalności praw osoby ludzkiej. Poglądy Karola Wojtyły – Jana Pawła II zakorzenione w ukształtowanej przez chrześcijaństwo polskiej tradycji intelektualnej krystalizowały się w procesie badań naukowych prowadzonych przez niego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i w jego osobistym zaangażowaniu w ochronę praw człowieka. Papież uczynił osobę ludzką i jej prawa ideą przewodnią swojego nauczania społecznego i globalnej działalności pastoralnej. Rozwinięta przez niego koncepcja osoby ludzkiej i jej niezbywalnej godności determinuje komplementarne rozumienie wszystkich praw człowieka, niezależnie od kontekstów ideologicznych i politycznych. Poprzez swoje zaangażowanie w upowszechnienie tej koncepcji, Jan Paweł II współkształtował międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka, a skala jego wkładu w rozwój ich teorii i ochronę stanowi przesłankę do nazywania go „Papieżem praw człowieka”. Rozwinięta przez niego idea uniwersalnych praw człowieka jest ważnym punktem odniesienia dla współczesnych dążeń do ich zasadniczej reinterpretacji. The aim of the article is to reconstruct John Paul II’s idea of universal human rights, outline his basic approach, key conceptual theses, and contribution to building and promoting more effective forms of human rights protection against the backdrop of the contemporary crisis of the universality of the rights of the human person. The views of Karol Wojtyła–John Paul II, rooted in the Polish intellectual tradition shaped by Christianity, were formed in the process of his own scientific research at the Catholic University of Lublin and personal involvement in the protection of human rights. The Pope made the human person and their rights the guiding idea of his social teaching and global pastoral activity. The concepts of the human person and their inalienable dignity he developed determine the complementary understanding of all human rights, independent of ideological and political contexts. The involvement in the dissemination of this concept co-shaped international standards of human rights protection, and the scale of his contribution to the development of human rights theory and protection constitutes the basis for describing him as the pope of human rights. His idea of universal human rights is an important point of reference in the face of contemporary efforts to fundamentally reinterpret them.listelement.badge.dso-type Item , Wielość podłożem jedności. Wokół Jana Pawła II wizji Europy(Wydawnictwo KUL, 2025) Wierzbicki, Alfred M.Jana Pawła II myślenie o idei Europy stanowi ważny wymiar dziedzictwa jego pontyfikatu. Uważał on, że granice Europy pokrywają się z granicami chrystianizacji, i jednocześnie podkreślał, że granice te mają swą dialektykę, związaną z różnorodnością elementów kulturowych stanowiących podłoże europejskiej jedności. Europejskość wiąże się z respektem dla godności osoby jako fundamentu praw człowieka oraz z kultywowaniem solidarności międzyludzkiej. Personalistyczna filozofia Karola Wojtyły rzuca światło również na rozumienie kluczowych wartości europejskich w nauczaniu Papieża z Polski. W pierwszej części artykułu autor próbuje osadzić znaczenie papieskiego nauczania na temat kluczowych wartości europejskich w kontekście dwudziestu lat, które upłynęły od śmierci Jana Pawła II. Odczytuje te dwie dekady jako czas wyzwań dla kultury praw człowieka i praktyki solidarności. Jest to zarys analizy politologicznej w paradygmacie antropologii politycznej, uwzględniającej kryzys uchodźczy, pandemię oraz wojnę w Ukrainie. Druga część eseju skupia się na prezentacji źródeł, czyli kulturowej genealogii wartości europejskich, o której stanowiły Biblia, filozofia grecka, prawo rzymskie i oświecenie. Jan Paweł II popierał procesy zjednoczeniowe na kontynencie europejskim, podkreślając, że alternatywą zjednoczenia są podziały i konflikty. Uważał, że jedność nie może dotyczyć wyłącznie płaszczyzny politycznej i ekonomicznej, ponieważ Europa powstawała jako wspólnota ducha. Krytycznie oceniał próbę historycznej amnezji w laickiej interpretacji genealogii wartości europejskich, wymazującej z pamięci wkład chrześcijaństwa. The way John Paul II conceived of the idea of Europe is a significant aspect of the legacy of his pontificate. He believed that the borders of Europe were coextensive with the borders of the Christian territory, and he emphasized that the dialectic of those borders had been triggered by the diversity of the cultural elements providing the ground for European unity. The European identity necessarily involves, on the one hand, respect for the dignity of the human person, which is the foundation of the human rights, and, on the other, cultivating solidarity of all human beings. Karol Wojtyła’s personalistic philosophy sheds light on the nature of the core European values he later promoted in his teaching as Pope John Paul II. In the opening part of the essay, the author juxtaposes John Paul II’s teaching on the core European values with the reality of the two-decade period since the passing of the Pope and interprets it as a time of challenge for both the culture of human rights and human solidarity. The analysis, conducted from the vantage point of political philosophy within the paradigm of political anthropology, addresses issues such as the refugee crisis, the COVID-19 pandemic, and the war in Ukraine. The successive parts of the essay outline the cultural genealogy of the European values and its primary sources: the Bible, Greek philosophy, and Roman law, as well as the Enlightenment’s contribution. John Paul II supported unification processes on the European continent, emphasizing that the alternative to unity is divisions and conflicts. Since Europe had originated as a community of spirit, he believed that the unity of our continent could not be conceived merely on the political and economic panes. He was critical of the attempts at promoting historical amnesia characteristic of the secular interpretation of the genealogy of the European values which excluded Christianity’s contribution.listelement.badge.dso-type Item , Błędy współczesności a nowa paideia. Refleksje wokół myśli Mortimera J. Adlera(Wydawnictwo KUL, 2025) Pesci, FurioMortimer J. Adler, kluczowa postać w filozofii wychowania, podkreślał znaczenie „wielkich książek” tradycji zachodniej dla harmonijnie prowadzonej edukacji. Jego praca How to Read a Book stanowi przewodnik pomocny w głębokim czytaniu tekstów filozoficznych i naukowych. W The Philosophy of Aristotle oraz The Great Ideas analizował on podstawowe pojęcia filozoficzne. Adler odrzucał współczesny relatywizm, broniąc programu nauczania łączącego myślenie krytyczne, etykę i filozofię jako środki pozwalające zrozumieć prawdy uniwersalne. Krytykował filozofię współczesną za dziesięć błędów, między innymi relatywizm, empiryzm i odrzucenie wartości absolutnych, które uważał za niezbędne do spełnienia się człowieka. Potępiał redukcjonizm, antyracjonalizm oraz zaniedbanie filozofii edukacji, która wzywałaby do integracji rozumowania, dobrego moralnie działania i duchowości. Bronił teologii naturalnej i zachęcał do nauczania religii i etyki w ramach edukacji holistycznej. Adler uważał studiowanie wielkich książek za zasadnicze we wspieraniu myślenia krytycznego i zaangażowania obywatelskiego. Twierdził, że edukacja winna nie tylko przygotowywać jednostki do osiągnięcia sukcesu zawodowego, lecz także uczyć pielęgnowania cnót moralnych oraz aktywnego uczestnictwa w życiu wspólnoty demokratycznej. Zdaniem Adlera filozofia jest nie tylko dyscypliną akademicką, lecz sposobem życia nakierowanym na zrozumienie rzeczywistości oraz prawd etycznych poprzez racjonalne dociekanie, a wszechstronna edukacja liberalna stanowi środek do rozwoju cnót intelektualnych i moralnych. Mortimer J. Adler, a key figure in philosophy of education, emphasized the importance of the “great books” of the Western tradition for harmonious education. In How to Read a Book, he offered a guide to deep reading of philosophical and scientific texts, while in The Philosophy of Aristotle and The Great Ideas, he explored fundamental philosophical concepts. Adler rejected modern relativism, advocating for a curriculum that integrated critical thinking, ethics, and philosophy as a means to understand universal truths. He criticized modern philosophy for ten mistakes, for instance, relativism, empiricism, and the denial of absolute values, which he believed hindered human flourishing. He condemned reductionism, anti-rationalism, and the neglect of philosophy in education, calling for an approach that integrates reasoning, morally good behavior, and spirituality. He defended natural theology and advocated for studying religion and ethics as part of a holistic education. Adler viewed the study of great books as essential for fostering critical thinking and civic engagement. He argued that education should not only prepare individuals for professional success but also cultivate moral virtues and active participation in democratic life. According to Adler, philosophy was not a mere academic discipline, but a way of life aimed at understanding reality and ethical truths through rational inquiry, while comprehensive liberal education is a means to develop intellectual and moral virtues.listelement.badge.dso-type Item , Dwa rodzaje równości(Wydawnictwo KUL, 2025) Gużyński, JakubArtykuł proponuje nową perspektywę w badaniu nierówności społecznych. W oparciu o ustalenia historyków gospodarki oraz naukowców społecznych przedstawione zostają dwa podstawowe modele stratyfikacji społecznej charakterystyczne dla dwóch dominujących systemów społeczno-gospodarczych: gospodarki opartej na wymianie darów oraz kapitalizmu. O ile w pierwszym z nich redukowanie nierówności ekonomicznych idzie w parze z wytwarzaniem nierówności politycznych, o tyle w drugim niwelowanie nierówności politycznych pociąga za sobą wzrost nierówności ekonomicznych. Prowadzi to do wniosku, że między tymi dwoma rodzajami równości istnieje pewne nieusuwalne napięcie. Kwestia ta zostaje omówiona w kontekście klasycznego ujęcia ustroju mieszanego. „Władza jednego” oraz „władza wielu” okazują się niezdolne do zagwarantowania większej równości ekonomicznej, dlatego jako rozwiązanie autor proponuje reformę pogrążonej w kryzysie „władzy niewielu”. This article offers a new perspective in the study of social inequality. Based on the findings of economic historians and social scientists, two basic models of social stratification are presented, characteristic of two dominant socio-economic systems: the gift economy and capitalism. While in the former reducing economic inequality goes hand in hand with increasing political inequality, in the latter reducing political inequality entails increasing economic inequality. This leads to the conclusion that there is a certain indelible tension between these two types of equality. This issue is discussed in the context of the classical approach to the mixed system. The power of the ”one” and the power of the ”many” prove unable to guarantee greater economic equality, therefore the author proposes as a solution a reform of the crisis-ridden power of the “few.”listelement.badge.dso-type Item , Karola Wojtyły teoria uczestnictwa. Potencjał badawczy i aplikacyjny z perspektywy socjologii(Wydawnictwo KUL, 2025) Szymczak, WiolettaPrzedmiotem artykułu jest prezentacja i uzasadnienie tezy o badawczym i aplikacyjnym potencjale wypracowanej przez Karola Wojtyłę antropologicznej teorii uczestnictwa, odczytanym z perspektywy socjologicznej. Bazując na personalistycznym fundamencie, w kontekście szeregu założeń epistemologicznych i metodologicznych dotyczących analizy osoby z perspektywy jej czynu, w fenomenologicznej optyce doświadczenia, Wojtyła proponuje i nasyca treścią kategorie uczestnictwa i wspólnoty, wyjaśnia ich antropologiczne zakotwiczenie oraz wzajemne zależności. Eksplikuje zagadnienie ontologicznego zakorzenienia podmiotowości osób oraz tegoż indywidualnych i wspólnotowych implikacji. Ukazuje wynikające z tych założeń rozumienie wspólnoty i jej właściwej konstytucji, bazującej na uczestnictwie inspirowanym odniesieniem do dobra wspólnego. Wskazuje empiryczne przejawy urzeczywistniania uczestnictwa i wspólnoty, ale również ich pozorów i negacji. Jako taka, teoria okazała się inspirującym konceptem i punktem odniesienia dla interdyscyplinarnego namysłu i projektowania badań socjologicznych dotyczących kwestii, o których tu mowa. Włączona do korpusu teorii stanowiących zaplecze socjologicznych badań jakościowych odnoszących się do dobrowolnego zaangażowania społecznego w bardzo zróżnicowanych obszarach, stała się integralnym elementem analizy, która doprowadziła do sformułowania modelu partycypacji społecznej jako doświadczenia osoby. Temu zagadnieniu poświęcone zostały pierwsze dwie części artykułu. Z kolei w trzeciej ukazane zostały przykładowe warianty aplikacji modelu oraz teorii potraktowanej jako weberowski typ idealny (z odniesieniami do przykładów tych zastosowań, prezentowanych we wcześniejszych opracowaniach). Interdyscyplinarna refleksja pokazała bowiem, że również teoria ujęta jako model może służyć jako analityczny, diagnostyczny i eksplanacyjny punkt odniesienia, narzędzie do wyjaśniania procesów zachodzących wszędzie tam, gdzie osoby tworzą wraz z innymi wspólnoty bytowania czy działania. The paper presents and justifies Karol Wojtyła’s anthropological theory of participation understood from the sociological perspective as a thesis for research with practical potential. Based on the personalistic approach and in the context of a number of epistemological and methodological premises concerning the analysis of the person from the perspective of her actions, as well as the phenomenological approach to her experience, Wojtyła proposes and fills with specific content the categories of participation and community, explaining their anthropological anchoring and mutual dependencies. He explicates the issue of the ontological rootedness of the subjectivity of persons and the implications of this rootedness to the individual as well as the community. Wojtyła describes his understanding of community and its proper constitution in reference to the concept of participation based on a recognition of the common good. He points both to manifestations of actual participation and community and to their mere appearances or outright negation. As such, Wojtyła’s theory of participation has proven to be an inspiring concept and point of reference for interdisciplinary reflection, designing sociological research on the discussed issues. Incorporated into the body of theories that constitute the background of sociological qualitative research on voluntary social engagement in very diverse fields, it has become an integral element of the analysis that led to the formulation of a model of social participation as the person’s experience. The first two parts of the article focus precisely on this issue. The third part in turn describes exemplary variants of applying the model and theory treated as a Weberian ideal type (with references to instances of these applications discussed in earlier studies). Interdisciplinary reflection has shown that theory understood as a model can also serve as an analytical, diagnostic and explanatory point of reference, a tool for explaining processes occurring wherever people, together with others, create communities of existence and action.listelement.badge.dso-type Item , Sacrum w twórczości ateisty? O muzyce wokalno-instrumentalnej Szymona Laksa(Wydawnictwo KUL, 2025) Rusin, AnnaJednym z dominujących wątków w twórczości Szymona Laksa (1901-1983) jest religijność. Literackie motywy sakralne można wyodrębnić w stworzonych przez kompozytora dwudziestu jeden pieśniach, dwunastu opracowaniach kolędowych i jednej operze. Fakt ten budzi zainteresowanie ze względu na ateistyczną postawę twórcy, którą można zrekonstruować na podstawie jego utworów literackich. Artykuł podejmuje zatem próbę pogodzenia tych przeciwstawnych tendencji w kontekście myśli francuskiego filozofa André Comte-Sponville’a. Z kolei kwestia muzyki „naznaczonej kontaktem z sacrum” pozostaje jednym z głównych nurtów badań prowadzonych w kręgu Krakowskiej Szkoły Teoretycznej przez Mieczysława Tomaszewskiego, Kingę Kiwałę, Agnieszkę Draus, Renatę Borowiecka, Reginę Chłopicką czy Krzysztofa Cyrana. Stworzony na podstawie prac tych badaczy aparat pojęciowo-metodologiczny pozwala wykazać możliwą obecność fenomenu sacrum w twórczości wokalno-instrumentalnej kompozytora. Przedstawione w artykule analizy przeprowadzone zostały w odniesieniu do klasyfikacji muzyki kręgu sakralnego, odmian świętości i muzycznego sacrum oraz syndromu muzyki sakralnej. W konsekwencji, wzorując się na strukturalistycznej myśli Algirdasa Greimasa, wyprowadzono funkcjonujący w niej model ukonstytuowania się „momentu epifanicznego”. One of the prevailing themes in the output of Simon Laks (1901–1983) is religiousness: religious literary motifs emerge in twenty-one songs, twelve arrangements of Christmas carols, and the composer’s only opera. This fact arouses interest due to the musician’s atheistic views, which can be reconstructed on the basis of his literary works. The article attempts to reconcile these contradictory tendencies in the context of the thought of the French philosopher André Comte-Sponville. The issue of music “marked by contact with the sacred” belongs among the main areas studied by the Kraków School of Music Theory (represented by Mieczysław Tomaszewski, Kinga Kiwała, Agnieszka Draus, Renata Borowiecka, Regina Chłopicka, and Krzysztof Cyran). The terminological and methodological approach, conceived in accordance with the scholarly refl ection of this group, makes it possible to identify the possible presence of the phenomenon of the sacred in the composer’s vocal-instrumental output. The analyses presented in the paper were conducted in the context of the classifi cation of music belonging to the sacred sphere, defi nitions and variants both of sanctity and the musical sacred, as well as to the syndrome of sacred music. As a result, following the structuralist ideas developed by Algirdas Greimas, the author develops a model of the constitution of the “epiphanic moment” present in Laks’s music.listelement.badge.dso-type Item , Imperia sztucznej inteligencji(Wydawnictwo KUL, 2025) Knosala, Bartłomiej; Cieślik, NorbertRecenzja książki K. Crawford, Atlas sztucznej inteligencji. Władza, pieniądze i środowisko naturalne, tłum. T. Chawziuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2024. Review of K. Crawford’s Atlas sztucznej inteligencji: Władza, pieniądze i środowisko naturalne, trans. T. Chawziuk, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2024.listelement.badge.dso-type Item , Od narracji do storysellingu(Wydawnictwo KUL, 2025) Zhylevich, HenadzRecenzja książki B.Ch. Han, „Kryzys narracji” i inne eseje, tłum. R. Pokrywka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2024. Review of B. Ch. Han, “Kryzys narracji” i inne eseje, trans. R. Pokrywka, Warsaw: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2024.listelement.badge.dso-type Item , Historyk jest jak pszczoła...(Wydawnictwo KUL, 2025) Łaszkiewicz, HubertHistoryka i pszczołę łączyć powinny pracowitość, zdolność do pracy dla wspólnego celu i wytrwałość. Nie ma jednak żadnej cudownej metody, która zapewnia w pracy historyka rzetelność, kompletność i prawdziwość. Historyk może się mylić, to nieuniknione. Chodzi o to, aby mieć tego świadomość i dążyć do doskonalenia swoich umiejętności. Z takim samym uporem, jak robią to pszczoły, zbierając pyłki, budując ul oraz wytwarzając miód. Historyk powinien być świadomy, że jego działalność ma znaczenie społeczne i polityczne. A historian and a bee should share diligence, the ability to work for a common goal, and perseverance. However, there is no miraculous method that ensures reliability, completeness, and truthfulness in historians’ work. Historians can make mistakes; this is inevitable. The point is to be aware of this and to strive for the improvement of one’s skills with the same persistence as bees show when collecting pollen, building the hive, and producing honey. Historians should be aware of the social and political significance of their activity.