Vis cogitativa jako podmiotowa racja poznania istnienia jednostkowych rzeczy

Sulenta, Paulina

Vis cogitativa jako podmiotowa racja poznania istnienia jednostkowych rzeczy

dc.contributor.author	Sulenta, Paulina
dc.date.accessioned	2024-06-06T06:58:54Z
dc.date.available	2024-06-06T06:58:54Z
dc.date.issued	2015
dc.description.abstract	Prowadzone w artykule analizy wpisują się w badania nad problematyką zdolności człowieka do poznania tego, co jednostkowe i konkretne. Celem rozważań jest przedstawienie podmiotowego uzasadnienia możliwości ujęcia istnienia jednostkowej rzeczy, które sprowadza się do wskazania w człowieku odpowiedniej władzy-podmiotu. Na gruncie metafizyki klasycznej za rację tę zwykło się uważać rozum szczegółowy, zwany także władzą kogitatywną (vis cogitativa). Autorka prezentuje interpretację władzy kogitatywnej, jakiej na podstawie wypowiedzi św. Tomasza z Akwinu dokonał M.A. Krąpiec w pracy Realizm ludzkiego poznania. W pierwszej części uwaga koncentruje się na dwóch porządkach poznania złożonego z istoty i istnienia bytu. Mimo pozornej dwutorowości procesu poznania, obserwuje się ścisłą współpracę w działaniu władz zmysłowych i intelektualnych, która skutkuje całościowym ujęciem istniejącego indywiduum. W drugiej części scharakteryzowano, czym jest i w jaki sposób działa vis cogitativa, porównując ją z władzą instynktu u zwierząt (vis aestimativa). W funkcjonowaniu zmysłów zwierzęcych i ludzkich nie ma różnicy pod względem przemiany, jaka zachodzi w organie i władzy pod wpływem działania zewnętrznych bodźców. Różnica dotyczy natomiast przedstawienia rzeczy, które kształtuje się w tych podmiotach. Specyfika funkcji rozumu szczegółowego wyraża się przede wszystkim w syntezie elementów poznania zmysłowego i intelektualnego, dzięki której możliwe staje się odczytanie istniejącego indywiduum jako realizacji pewnej ogólnej natury, czyli istniejącego w sobie podmiotu. Tym samym władza kogitatywna, będąca miejscem wydawania sądów egzystencjalnych o rzeczach materialnych, przedstawia się jako główny czynnik fundujący od strony podmiotu realizm poznawczy. The analyses made in the article belong to research on the problematic of man’s ability to acquire knowledge about what is individual and concrete. The purpose of these reflections is to present the subjective justification for the possibility of the apprehension of the individual thing; this is reduced to the indication of an appropriate faculty and subject in man. In classical metaphysics the particular reason, which is also called the cogitative faculty or power (vis cogitativa), is usually regarded as this reason. The author presents the interpretation of the cogitative faculty that M.A. Krąpiec made in the work Realizm ludzkiego poznania [The realism of human knowledge]. In the first she concentrates on the two orders of knowledge composed of the essence and existence of being. Despite the appearance that the process of knowledge moves on two different tracks, one observes close cooperation in the action of the sensory and intellectual powers; this cooperation results in a holistic perspective of an existing individual. In the second part, the author describes what the vis cogitativa is and how it acts, and compares it with the faculty of instincts in animals (vis aestimativa). In the functioning of the human and the animal senses there is no difference with regard to the change that occurs in the organ and faculty under the influence of external stimuli. However, there is a difference in the representation of the thing that takes shape in those subjects. The specific character of the function of the particular reason is expressed primarily in the synthesis of the elements of sensory and intellectual knowledge; by that synthesis it becomes possible to read and interpret the existing individual as a realization of a certain general nature, that is, as a subject that exists in itself. Thereby also the cogitative faculty, which is the place where existential judgements concerning material things are made, is presented as the main factor that provides a foundation from the side of the subject for cognitive realism.
dc.identifier.citation	"Zeszyty Naukowe KUL", 2015, T. 58, nr 1, s. 17-34
dc.identifier.issn	2543-9715
dc.identifier.issn	0044-4405
dc.identifier.uri	https://hdl.handle.net/20.500.12153/7327
dc.language.iso	pl
dc.publisher	Wydawnictwo KUL
dc.rights	Ustawowy zakres dozwolonego użytku
dc.subject	władza kogitatywna
dc.subject	rozum szczegółowy
dc.subject	poznanie
dc.subject	poznawczy realizm
dc.subject	św. Tomasz z Akwinu
dc.subject	M.A. Krąpiec
dc.subject	cognitive faculty
dc.subject	particular reason
dc.subject	knowledge
dc.subject	cognition
dc.subject	cognitive realism
dc.title	Vis cogitativa jako podmiotowa racja poznania istnienia jednostkowych rzeczy
dc.title.alternative	The vis cogitativa as the subjective reason for the knowledge of the existence of individual things
dc.type	info:eu-repo/semantics/article