Obraz parafii małopolskich w świetle Liber beneficiorum Jana Długosza. Luki i wybrane możliwości uzupełnienia
Loading...
Date
2017
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Wydawnictwo KUL
Abstract
"Liber beneficiorum" Jana Długosza to jedno z podstawowych źródeł pozwalających poznać sytuację Kościoła katolickiego w diecezji krakowskiej w drugiej połowie XV w. Zamysłem autora było stworzenie dzieła pozwalającego bronić praw różnych instytucji kościelnych do posiadanych przez nie elementów uposażenia. Z założenia zatem źródło zawiera opisy rodzaju uzyskiwanych dochodów oraz źródeł ich pochodzenia. Jedną z istotnych grup beneficjów opisywanych przez Długosza, były kościoły parafialne. Poświęcono im jedną z trzech zasadniczych części dzieła. Uprzednio stworzony formularz opisu pozwalał zgromadzić informacje porównywalne w skali diecezji krakowskiej a dotyczące m.in. wezwań świątyń, materiału, z jakiego zostały wzniesione czy własności miejscowości, w jakich kościoły się znajdowały. W głównej jednak mierze "Liber beneficiorum" pozwala poznać źródła dochodów, takie jak dziesięciny, czynsze czy inne. Niewątpliwym walorem dzieła Jana Długosza jest precyzyjne rozróżnienie płatników poszczególnych świadczeń. Jan Długosz w wielu przypadkach nie ograniczał się do wskazania źródeł dochodów plebanów, ale podawał ich szacunkową wartość. Nie mniej ważne jest ujęcie świadczeń ludności wiejskiej uiszczanych w naturze oraz płynących z własnego gospodarstwa plebańskiego. Niejako przy okazji – nie był to bowiem główny powód stworzenia dzieła – "Liber beneficiorum" pozwala poznać okręgi parafialne opisywanych kościołów. Tak duża różnorodność informacji zawartych w dziele Jana Długosza stwarza olbrzymie możliwości badawcze. Niestety nie jest to źródło idealne. Głównym mankamentem "Liber beneficiorum" są liczne pominięcia. Dzieło w wielu przypadkach nie podaje żadnych informacji na temat licznych kościołów parafialnych. W innych przypadkach, w których opis został zamieszczony, zawiera on liczne luki. W tej sytuacji koniecznością staje się poszukiwanie możliwości uzupełnienia informacji podanych przez Jana Długosza. Wspomniane wyżej bogactwo informacji zawartych w "Liber beneficiorum" powoduje, że uzupełnień tych należy szukać w bardzo różnorodnym materiale źródłowym. Co więcej, nie są to źródła współczesne dziełu Jana Długosza. W większości przypadków pochodzą z późniejszych czasów, głównie z XVI w. Są nimi przede wszystkim wizytacje kościelne oraz źródła o charakterze fiskalnym – tak kościelne jak i świeckie. Pozwalają one niekiedy w dużym stopniu wypełnić luki dotyczące liczby parafii, ich dochodów, wielkości okręgów parafialnych itd. Niestety fakt korzystania ze źródeł dość odległych chronologicznie nie pozwala uzyskanych informacji w prosty sposób odnieść do czasów Jana Długosza. To z kolei pociąga za sobą konieczność żmudnej weryfikacji uzyskanych danych.
"Liber beneficiorum" by Jan Długosz is one of the basic sources enabling researchers to learn about the Catholic Church in the diocese of Cracow in the second half of the 15th century. The author's intention was to create a work which could help to defend the rights of various ecclesiastical institutions to retain different elements of endowments. The source, therefore, contains descriptions of various types of income and their origins. Among the important groups of benefices described by Długosz were parish churches. One of the three essential parts of the work was devoted to them. The previously written description allowed the author to gather comparable information on the diocese of Cracow, concerning, among others, the dedication of churches, the material of which they were built and the properties of the place in which the churches were located. Above all, however, "Liber beneficiorum" enables researchers to familiarize themselves with the sources of income, such as tithes, rents or others. The undoubted advantage of Jan Długosz’s work is the precise distinction between the payers of particular services. Jan Długosz in many cases not only presented priests’ sources of income but also included its estimated value. Another important thing is a presentation of rural population’s payments made in kind and income from priests’ own farmstead. In addition, "Liber beneficiorum" allows researchers to learn about the parish districts of the described churches, although it was not the main reason for the creation of this work. Such a wide variety of information included in Jan Dlugosz's work provides tremendous research opportunities. Unfortunately, this is not the ideal source. The main disadvantages of Liber beneficiorum are numerous omissions. The work in many cases does not give any information about a number of parish churches. In other cases, where the description is included, it contains a lot of gaps. In this situation, it is necessary to supplement the information provided by Jan Długosz. The aforementioned wealth of information in "Liber beneficiorum" requires that supplements should be sought in a very diverse source material. Moreover, these are not the sources contemporary with Jan Dlugosz’s work. In most cases, they come from later periods, mainly from the 16th century. These are primarily church visitations and sources of fiscal character - both church and secular. They sometimes fill in the gaps in the number of parishes, their income, the size of parish districts etc. Unfortunately, using sources quite distant chronologically does not allow researchers to refer the obtained information directly to the times of Jan Dlugosz. This, in turn, requires tedious verification of the obtained data.
Description
Keywords
Jan Długosz, parafia, beneficjum, uposażenie, dziesięcina, a parish, a benefice, endowment, a tithe
Citation
"Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne", 2017, Vol. 108, s. 237-271