Struktura obrazu – kształt myśli. Kognitywne aspekty średniowiecznych diagramów

Abstract

Arystoteles zauważył, że intelekt posługuje się wyobraźnią wizualną, a Pseudo-Dionizy wskazał na możliwość ukazania w materii tego, co niewidzialne. Mimo to funkcja obrazów od czasów antycznych rozumiana była zazwyczaj jako ukazywanie iluzyjnego wyglądu istniejących rzeczy. W szerszym kontekście problemem ten obecny jest w filozofii od zawsze – myśliciele rozważali, czym są pojęcia abstrakcyjne i jak odnoszą się do świata zmysłowego. Współcześnie zagadnieniem tym zajmuje się psychologia poznawcza oraz kognitywistyka. Obie dziedziny badają funkcjonowanie procesów wyobrażeniowych, związanych z myśleniem abstrakcyjnym. Wyobraźnia stanowi podstawę przedstawiania tego co „niewidzialne”. Kognitywistka posługuje się teorią ucieleśnionego umysłu, który funkcjonuje w przestrzennym środowisku. Już w Timajosie Platona pojawiła się myśl o cielesności powiązanej z przestrzenią i jej kierunkami, a antyczna sztuka pamięci łączyła wyobraźnię wizualną z odczuciami ciała w przestrzeni. Tę starożytną praktykę mistrzów oratorstwa omówiono na początku artykułu. Następnie na podstawie współczesnych ustaleń nauk kognitywnych przeanalizowano związek doznań przestrzennych w myśleniu logicznym oraz posługiwaniu się metaforami w komunikacji językowej i wizualnej. Ustalenia nauk szczegółowych dotyczące ludzkich władz poznawczych posłużyły do analiz wybranych średniowiecznych iluminacji, wykorzystujących logikę Arystotelesa w obrazowaniu wiedzy pojęciowej. W ich wyniku okazuje się, że średniowieczni miniaturzyści ukazali siłę myślenia wzrokowego i skuteczność obrazów w przekazie i zapamiętywaniu złożonych treści.

Aristotle observed that the intellect operates using visual imagination, while Pseudo-Dionysius pointed to the possibility of representing the invisible through material forms. Nevertheless, since antiquity, the function of images has typically been understood as the depiction of an illusory appearance of existing things. In a broader context, this issue has always been present in philosophy—thinkers have pondered the nature of abstract concepts and their relation to the sensory world. Today, this subject is studied by cognitive psychology and cognitive science, both of which investigate how imaginative processes associated with abstract thinking function. Imagination forms the foundation for representing the "invisible." Cognitive science employs the theory of the embodied mind, which operates within a spatial environment. The idea of corporeality linked to space and its directions appears as early as Plato's Timaeus, and the ancient art of memory connected visual imagination with bodily sensations in space. This ancient practice of oratory masters is discussed at the beginning of the article. Subsequently, based on contemporary findings in cognitive science, the relationship between spatial experiences in logical thinking and the use of metaphors in linguistic and visual communication is analyzed. Detailed scientific insights into human cognitive faculties have been used to analyze selected medieval illuminations that employed Aristotle’s logic in visualizing conceptual knowledge. The findings reveal that medieval miniaturists demonstrated the power of visual thinking and the effectiveness of images in conveying and memorizing complex content.