Browsing by Author "Poniewozik, Leszek"

Now showing 1 - 5 of 5
  • Item
    Chronologia powstawania prebend w kapitule kieleckiej
    (Wydawnictwo KUL, 2011) Poniewozik, Leszek
    The aim of this article is to present the early days of the formation of the Collegiate Chapter in Kielce. The analysis of the source material indicates that the Chapter of Kielce was founded in the 12th century on the basis of the revenue of the St. Adalbert Church in Kielce. At the beginning all the members of the corporation lead a community life (vita communis), but over time the assets of the Chapter was divided by separating particular prebendaries. This reorganization took place probably at the beginning of the 13th century. Perhaps this event occurred in 1213. In any case it happened before the year 1229. As a result of the reorganization 7 or 8 prebendaries were created. The earliest prebendaries were all prelatures, that is, provostry, custody, decania, scholasteria. Three or four canonic prebendaries were part of the Chapter and it is certain that the canonry, called the Jewish one, created in 1213 was among them. The others are probably the prebendaries of Pierzchnica, Brzechów and Szydłowiec. The late medieval composition of the Chapter comprising 4 prelatures and 6 canons was completed, in time, by the canons called Szewno and Sieradowice. The first one was created in the middle of the 13th century, and the other one between 1327 and 1350. As it has been mentioned above, the creation of the Chapter of Kielce was connected with the acquisition of the property of St. Adalbert Church. The income derived from it was, however, too meager to meet the needs of all the prelates and canons. In the light of the late medieval sources it can be assumed that the revenue of the St. Adalbert Church was used to create only 2 prelatures (custodia and scholasteria) and 2 canons (Pierzchnica and Brzechów). The pay for other prebendaries came from other sources. It is assumed that the main founders - if not the only ones - were the Bishops of Kraków.
  • Item
    Kościelne początki Tarnowa
    (Wydawnictwo KUL, 2014) Poniewozik, Leszek
    The article presents the earliest history of the church in Tarnów. The current town of Tarnów was founded on the land of the village of Tarnów Wielki in 1330. The village of Tarnów Mały (now Tarnowiec) was located near the village of Tarnów Wielki. Historical sources from the first half of the fourteenth century mention the existence of the parish of Tarnów without specifying whether it is Tarnów Wielki or Mały. The existing literature has adopted the view that the oldest parish of Tarnów was located at St. Martin Church in the present village of Zawada. As a consequence, the village of Zawada was considered to be originally part of Tarnów Wielki or Mały with the origins going back to the twelfth century, and the Benedictines of Tyniec being perceived as its founders. At the beginning of the fourteenth century Tarnów Wielki and Mały and the surrounding villages became the property of Spycimir, Leliwa coat of arms. He contributed to building, on the outskirts of Tarnów Wielki, a castle and then a chapel, the existence of which has been proved since 1331. It was acknowledged that the chapel had been dedicated to the Assumption of the Virgin Mary and had the parish rights. In 1330 the town of Tarnów was founded in the village of Tarnów Wielki. After that, the Parish of the Nativity of the Virgin Mary was established in the main square of the town. The parish has been proved since 1346. Recognizing that fact that St. Martin Parish was connected with Tarnów Wielki meant accepting the claim that in about half of the fourteenth century there were three parishes in the town of Tarnów. Finally, in 1400 the Bishop of Cracow, Piotr Wysz created a collegiate church in Tarnów on the basis of the Parish of the Nativity of the Virgin Mary, St. Martin Parish and the castle chapel. The author tried to show in the article that certain parts of the ecclesiastical history of Tarnów have diverged from the truth. According to the literature, St. Martin Parish was connected with Tarnów Mały, which is today Tarnowiec, and the Benedictines should be regarded as its founders. The history of this parish is not so distant. There are no clear source materials which could allow for certainty on this issue, but evidence indicates that it was created in the early thirteenth century. The history of the castle church in Tarnów was also wrongly interpreted. In the light of sources it can be stated that it was dedicated to the Blessed Virgin Mary. The claim that it was dedicated to the Assumption of the Virgin Mary is the result of misunderstanding. That is true that there was the church dedicated to the Assumption of the Virgin Mary in Tarnów, but it was not connected with the castle. The theory that the castle chapel had the parish rights is also erroneous. In fact it was an ordinary castle chapel similar to other chapels of this type.
  • Item
    Meszne w uposażeniu plebańskim parafii diecezji krakowskiej w świetle tzw. Liber Retaxationum z 1529 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2022) Poniewozik, Leszek
    Celem artykułu jest ukazanie, jaką rolę odgrywało meszne w uposażeniu plebanów kościołów parafialnych funkcjonujących na terenie diecezji krakowskiej w pierwszej połowie XVI wieku. Meszne było daniną, która na ziemiach polskich pojawiła się wraz z kolonizacją na prawie niemieckim. Najczęściej uiszczane było w dniu św. Marcina, czyli 11 listopada, w ziarnie zbóż, z reguły w równych ilościach żyta i owsa. W dotychczasowej literaturze znaczeniem tej daniny dla budżetów plebańskich zajmowano się marginalnie. Wskazywano, że mogła ona w niektórych przypadkach mieć istotny wpływ na funkcjonowanie parafii, jednak najczęściej stanowiła raczej niewielki element dochodu i z tego powodu była przez niektórych autorów bagatelizowana. Źródłem pozwalającym zorientować się w rzeczywistej roli mesznego w funkcjonowaniu parafii diecezji krakowskiej pierwszej połowy XVI wieku, jest tzw. Liber retaxationum z 1529 roku. Odnotowano w niej elementy składowe uposażenia plebańskiego niemal wszystkich parafii funkcjonujących wówczas na terenie diecezji krakowskiej. Zebrane wyniki wskazują, że meszne znajdowało się w uposażeniu 45% parafii, a w przypadku aż 30% stanowiło najważniejszy składnik uposażenia. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że wpływy z niego warunkowały funkcjonowanie parafii. W konsekwencji można stwierdzić, że meszne w istotnym stopniu przyczyniło się do rozwoju średniowiecznej sieci parafialnej w diecezji krakowskiej.
  • Item
    Obraz parafii małopolskich w świetle Liber beneficiorum Jana Długosza. Luki i wybrane możliwości uzupełnienia
    (Wydawnictwo KUL, 2017) Poniewozik, Leszek
    "Liber beneficiorum" Jana Długosza to jedno z podstawowych źródeł pozwalających poznać sytuację Kościoła katolickiego w diecezji krakowskiej w drugiej połowie XV w. Zamysłem autora było stworzenie dzieła pozwalającego bronić praw różnych instytucji kościelnych do posiadanych przez nie elementów uposażenia. Z założenia zatem źródło zawiera opisy rodzaju uzyskiwanych dochodów oraz źródeł ich pochodzenia. Jedną z istotnych grup beneficjów opisywanych przez Długosza, były kościoły parafialne. Poświęcono im jedną z trzech zasadniczych części dzieła. Uprzednio stworzony formularz opisu pozwalał zgromadzić informacje porównywalne w skali diecezji krakowskiej a dotyczące m.in. wezwań świątyń, materiału, z jakiego zostały wzniesione czy własności miejscowości, w jakich kościoły się znajdowały. W głównej jednak mierze "Liber beneficiorum" pozwala poznać źródła dochodów, takie jak dziesięciny, czynsze czy inne. Niewątpliwym walorem dzieła Jana Długosza jest precyzyjne rozróżnienie płatników poszczególnych świadczeń. Jan Długosz w wielu przypadkach nie ograniczał się do wskazania źródeł dochodów plebanów, ale podawał ich szacunkową wartość. Nie mniej ważne jest ujęcie świadczeń ludności wiejskiej uiszczanych w naturze oraz płynących z własnego gospodarstwa plebańskiego. Niejako przy okazji – nie był to bowiem główny powód stworzenia dzieła – "Liber beneficiorum" pozwala poznać okręgi parafialne opisywanych kościołów. Tak duża różnorodność informacji zawartych w dziele Jana Długosza stwarza olbrzymie możliwości badawcze. Niestety nie jest to źródło idealne. Głównym mankamentem "Liber beneficiorum" są liczne pominięcia. Dzieło w wielu przypadkach nie podaje żadnych informacji na temat licznych kościołów parafialnych. W innych przypadkach, w których opis został zamieszczony, zawiera on liczne luki. W tej sytuacji koniecznością staje się poszukiwanie możliwości uzupełnienia informacji podanych przez Jana Długosza. Wspomniane wyżej bogactwo informacji zawartych w "Liber beneficiorum" powoduje, że uzupełnień tych należy szukać w bardzo różnorodnym materiale źródłowym. Co więcej, nie są to źródła współczesne dziełu Jana Długosza. W większości przypadków pochodzą z późniejszych czasów, głównie z XVI w. Są nimi przede wszystkim wizytacje kościelne oraz źródła o charakterze fiskalnym – tak kościelne jak i świeckie. Pozwalają one niekiedy w dużym stopniu wypełnić luki dotyczące liczby parafii, ich dochodów, wielkości okręgów parafialnych itd. Niestety fakt korzystania ze źródeł dość odległych chronologicznie nie pozwala uzyskanych informacji w prosty sposób odnieść do czasów Jana Długosza. To z kolei pociąga za sobą konieczność żmudnej weryfikacji uzyskanych danych. "Liber beneficiorum" by Jan Długosz is one of the basic sources enabling researchers to learn about the Catholic Church in the diocese of Cracow in the second half of the 15th century. The author's intention was to create a work which could help to defend the rights of various ecclesiastical institutions to retain different elements of endowments. The source, therefore, contains descriptions of various types of income and their origins. Among the important groups of benefices described by Długosz were parish churches. One of the three essential parts of the work was devoted to them. The previously written description allowed the author to gather comparable information on the diocese of Cracow, concerning, among others, the dedication of churches, the material of which they were built and the properties of the place in which the churches were located. Above all, however, "Liber beneficiorum" enables researchers to familiarize themselves with the sources of income, such as tithes, rents or others. The undoubted advantage of Jan Długosz’s work is the precise distinction between the payers of particular services. Jan Długosz in many cases not only presented priests’ sources of income but also included its estimated value. Another important thing is a presentation of rural population’s payments made in kind and income from priests’ own farmstead. In addition, "Liber beneficiorum" allows researchers to learn about the parish districts of the described churches, although it was not the main reason for the creation of this work. Such a wide variety of information included in Jan Dlugosz's work provides tremendous research opportunities. Unfortunately, this is not the ideal source. The main disadvantages of Liber beneficiorum are numerous omissions. The work in many cases does not give any information about a number of parish churches. In other cases, where the description is included, it contains a lot of gaps. In this situation, it is necessary to supplement the information provided by Jan Długosz. The aforementioned wealth of information in "Liber beneficiorum" requires that supplements should be sought in a very diverse source material. Moreover, these are not the sources contemporary with Jan Dlugosz’s work. In most cases, they come from later periods, mainly from the 16th century. These are primarily church visitations and sources of fiscal character - both church and secular. They sometimes fill in the gaps in the number of parishes, their income, the size of parish districts etc. Unfortunately, using sources quite distant chronologically does not allow researchers to refer the obtained information directly to the times of Jan Dlugosz. This, in turn, requires tedious verification of the obtained data.
  • Item
    Początki Skrzyszowa. Przyczynek do badań nad rozwojem terytorialnym wsi lokowanej na prawie niemieckim
    (Wydawnictwo KUL, 2020) Poniewozik, Leszek
    Artykuł dotyczy związków dostrzegalnych pomiędzy lokacją wsi Skrzyszów, a fundacją parafii w tej miejscowości. Skrzyszów w początkach XIV w. należał do Leonarda s. Dzierżysława, h. Rawa. Przed 17 lipca 1331 r. przeszedł na własność Spycimira h. Leliwa, ówczesnego kasztelana wiślic­kiego. Niedługo później nowy właściciel postanowił powiększyć wieś. W tym celu 4 maja 1333 r. wystawił dokument, mocą którego Konrad, wójt Lipnika miał osadzić kmieci na gruntach leśnych przylegających do Skrzyszowa. Była to zatem lokacja na tzw. surowym korzeniu. W odnośnym dokumencie zna­lazło się także nadanie na rzecz kościoła. Świątynia skrzyszowska powstała już przed 1331 r., a w 1333 r. posłużyła Spycimirowi jako punkt orientacyj­ny dla planowania dalszej rozbudowy wsi. Świątynia ta została wzniesiona na skraju starszej części wsi, za którą w 1333 r. osiedlono nowych osadni­ków. Analiza wiadomości płynących głównie ze źródeł kościelnych pozwala formułować teorie na temat etapów rozwoju Skrzyszowa w średniowieczu. W świetle zgromadzonego materiału wydaje się, że w najwcześniejszym okre­sie wieś rozlokowana była wzdłuż koryta rzeki Wątok, zwanej wówczas Tru­siną i obejmowała tereny sąsiadujące od północnego zachodu z przedmie­ściami lokowanego w 1330 r. miasta Tarnów. Po 1333 r. do istniejącej części Skrzyszowa dołączono tereny rozciągające się w górę biegu Wątoka. W ten sposób wieś uzyskała kształt, jaki w ogólnym zarysie zachowała do dzisiaj. Ambitny plan Spycimira lokowania wsi na 100 łanach został zrealizowany jedynie w części. W XVI w. starsza i nowsza część Skrzyszowa obejmowała jedynie około ⅓ tego areału. The article addresses the connections between the incorporation of the village of Skrzyszów and the foundation of the village parish. At the beginning of the 14th century, Skrzyszów belonged to Leonard, son of Dzierżysław, Rawa coat of arms. Before 17 July 1331, it had become the property of Spycimir, Leliwa coat of arms, the then Castellan of Wiślica. Soon afterwards, the new owner decided to expand the village. To this end, on 4 May 1333, he issued a docu­ment by virtue of which Konrad, the mayor of Lipnik, was to settle peasants on the forest land adjacent to Skrzyszów. Consequently, it constituted the estab­lishment on the so-called ‘raw-root’. The relevant document also includes the foundation of a church. The Skrzyszów Temple was established before 1331 and in 1333 it served as a landmark for Spycimir to plan further expansion of the village. The temple was erected on the edge of the older part of the village, behind which new settlers were located in 1333. The analysis of messages coming mainly from church sources allows us to formulate theories about the stages of the development of Skrzyszów in the Middle Ages. In the light of the collected material, it seems that in the earliest period the village was located along the riverbed of the Wątok River, then known as Trusina, and included ar­eas adjacent to the suburbs of the town of Tarnów, incorporated in 1330, from the north-west. After 1333, the existing part of Skrzyszów was joined to the existing part of the Wątok. In this way, the village obtained the form that it has generally preserved until today. The ambitious plan of Spycimir to incorporate the village on 100 lans [Polish unit of field measurement] was only partially implemented. In the 16th century the older and newer part of Skrzyszów cov­ered only about 1/3 of this area.