Browsing by Author "Pałęcki, Waldemar"

Now showing 1 - 20 of 26
  • Item
    Alegoryczna wymowa proklamacji Ewangelii podczas Mszy świętej według Rationale divinorum officiorum Wilhelma Duranda na tle liturgicznych zwyczajów epoki średniowiecza
    (Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 2017) Pałęcki, Waldemar
    W liturgii w dobie średniowiecza istotną rolę odegrała alegoryczna interpretacja poszczególnych tekstów i gestów liturgii, zwłaszcza Mszy św. Polegała ona na ukazywaniu moralizującym, typologicznym, rememoratywnym, eschatycznym i anagogicznym wszystkich obrzędów liturgicznych. Do najważniejszych przedstawicieli alegorycznej interpretacji należeli: Alkuin, jego uczeń — Amalariusz z Metzu, Raban Maur, Walfrid Strabo i Pseudo-German z Paryża. Poglądy te były umieszczane w traktatach określanych jako Expositiones Missae, Rationale divinorum ojficiorum lub Liber de divnis officiis. Ta forma spotkała się jednak w średniowieczu również ze słowami krytyki, a przeciwnikami byli diakon Florus z Lyonu i Paschazy Radbert. Chociaż alegoryczna interpretacja w dobie scholastyki przeżywała kryzys, to jednak stała się ona najpopularniejszą formą wykładni liturgii, a przykładem jest Rationale divinorum officiorum Wilhelma Duranda (zm. 1296 r.), biskupa Mende. W opracowaniu ukazano więc sposób interpretowania przez niego proklamacji Ewangelii w czasie Mszy św.
  • Item
    Biblijne świadectwa o godności Maryi w "lex orandi" Kościoła
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Szymik, Stefan; Pałęcki, Waldemar
    Maryja jest ikoną chrześcijańskiej wiary i obiektem szczególnej czci. Jest tak, chociaż brak wyraźnych śladów kultu maryjnego w tekstach biblijnych. Niemniej późniejszy rozwój pobożności maryjnej ma swoje źródła właśnie w Biblii, czego dowodzą teksty liturgiczne. Ten teologiczny fenomen recepcji maryjnych tekstów biblijnych w lex orandi Kościoła stanowi przedmiot przedłożonych analiz. O kolejności i strukturze analiz zdecydowały wypowiedzi trzech postaci biblijnych: anioła Gabriela (Łk 1,26–38), krewnej Elżbiety (Łk 1,39–45) i anonimowej kobiety z tłumu (Łk 11,27–28). Na drodze badań interdyscyplinarnych, na bazie metody historyczno-krytycznej uzupełnionej o analizy narracyjne i kontekstualno-opisowe, artykuł naświetla oddziaływanie orędzia biblijnego (Wirkungsgeschichte) na liturgię Kościoła na przykładzie godnościowych tytułów Maryi w lex orandi Kościoła na przestrzeni wieków. Okazuje się, iż słowa postaci biblijnych były istotną podstawą rozwoju pobożności maryjnej. W świetle Biblii Maryja jest szczęśliwą (μακαρία), błogosławioną (εὐλογημένη) i pełną łaski (κεχαριτωμένη) Matką Pana (Łk 1,43). Celebracja tej prawdy w akcie liturgicznym owocowała w ciągu wieków jeszcze pełniejszym poznaniem wielkiej godności Maryi. Mary is an icon of the Christian faith and an object of special reverence. Even though there are no clear traces of the Marian cult in biblical texts, The later development of Marian devotion has its sources in the Bible, as evidenced by texts used in the liturgy. The theological phenomenon of the reception of Marian biblical texts in the Church’s lex orandi is the subject of the analyses presented in this paper. The statements of three biblical characters: the angel Gabriel (Luke 1:26–38), Elizabeth, Mary’s relative (Luke 1:39–45) and an anonymous woman from the crowd (Luke 11:27–28) determined the order and structure of the analyses. Through interdisciplinary research, based on the historicalcritical method supplemented with narrative and contextual-descriptive analyses, the article highlights the impact of the biblical message (Wirkungsgeschichte) on the liturgy of the Church over the centuries, as exemplified by Mary’s titles of dignity in the Church’s lex orandi. It appears that the words of biblical characters were an important basis for the development of Marian devotion. In the light of the Bible, Mary is the happy (μακαρία), blessed (εὐλογημένη) and favored (κεχαριτωμένη) Mother of the Lord (Luke 1:43). The celebration of this truth in the liturgical act has resulted over the centuries in an even fuller knowledge of Mary’s great dignity.
  • Item
    Bogarodzica Dziewica w tajemnicy Chrystusa i Kościoła w świetle potrydenckiego Officium parvum Beatae Mariae Virginis
    (Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 2012) Pałęcki, Waldemar
    Kult Najświętszej Maryi Panny, Matki Zbawiciela, od początku istnienia wspólnoty Kościoła zajmował ważne miejsce w liturgii. Od czasów apostolskich zwracano uwagę, że cały Kościół trwa "jednomyślnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryją, matką Jezusa, i Jego braćmi" (Dz 1, 14). Trwanie na modlitwie wraz z Maryją przybierało w ciągu wieków różne formy liturgiczne i pozaliturgiczne, wspólnotowe i indywidualne, eklezjalne i typowo ludowe. Były one formą oddawania czci względem Bogarodzicy, jak też wyrażaniem swoich uczuć. Ponieważ nie wszystkie formy były zgodne z nauką Kościoła, a niektóre były poddane ostrej krytyce ze strony przeciwników, dlatego oddawaniu czci maryjnej towarzyszyła refleksja teologiczna, mająca na celu ukazanie we właściwym świetle historiozbawczym miejsca i roli Maryi. W Kościele Zachodnim, od doby średniowiecza, znaną formą kultu maryjnego były tzw. małe oficja i godzinki odmawiane zarówno po łacinie, jak też w językach narodowych. Wzorcem dla nich było Officium parvum Beatae Mariae Virginis, które w różnych formach przeżywało renesans po Soborze Trydenckim. W perspektywie historii liturgii interesującym zagadnieniem pozostaje poszukiwanie odpowiedzi na pytania: w jaki sposób ukazana jest Maryja w dziele zbawczym Pana w tekstach liturgicznych tego oficjum i jak ta forma modlitwy kształtowała przez pokolenia postawę maryjną chrześcijan. Teksty liturgiczne zatwierdzone przez papieża Piusa V w 1571 r. wprawdzie częściowo były znane z innych oficjów, ale tworzyły sekwencje tekstów, które pozwalają ukazać we właściwym świetle, bez fałszywej przesady, miejsce i rolę Bogarodzicy Dziewicy w tajemnicy Chrystusa i Kościoła. Przywileje, tytuły i dary Maryi Panny mają swoje odniesienie historiozbawcze, gdzie fundamentem jest Jej dziewicze macierzyństwo. Podobnie tytuły dotyczące dziewictwa Maryi podkreślają Jej godność, gdyż Ona jako jedyna, łaskawa i zawsze Dziewica odbiera należną cześć w liturgii Kościoła. Oddzielnym zagadnieniem przedstawiającym tajemnicę Maryi jest ukazanie jej osoby w świetle metafor starotestamentalnych. Porównanie Maryi do Mądrości opisane w sposób plastyczny w Księdze Syracha pozwalało wychwalać Jej piękno i wybranie. Historiozbawcze ujęcie tajemnicy Maryi wskazuje natomiast na jej macierzyństwo nie tylko w odniesieniu do Jezusa, ale również w relacji do Mistycznego Ciała Chrystusa. Maryja Wniebowzięta, której towarzyszą tytuły Orędowniczka, Pośredniczka, Królowa, jest znakiem i nadzieją Kościoła. Teksty potrydenckiego Officium parvum Beatae Mariae Virginis kształtowały właściwą postawę kultu maryjnego wiernych, ukazując przywileje Bogarodzicy, Jej godność, relacje do Osób Trójcy Świętej w całej perspektywie historiozbawczej od Protoewangelii z Księgi Rodzaju, której kulminacją było Wcielenie.
  • Item
    Canon missae w alegorycznej interpretacji Ruperta z Deutz OSB
    (Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2018) Pałęcki, Waldemar
    W centrum celebracji Eucharystii znajduje się Modlitwa eucharystyczna, w czasie której dokonuje się uobecnienie misterium Chrystusa. W liturgii łacińskiej Kościoła zachodniego przez wieki kapłan odmawiał we Mszy św. zawsze tę samą Modlitwę eucharystyczną — Kanon Rzymski. Ten najstarszy tekst liturgiczny został zbudowany symetrycznie wokół słów ustanowienia, które wypowiedział Jezus nad chlebem i winem. Sama struktura Kanonu kształtowała się przez kilka wieków, ale właściwy układ znany był już w VII/VIII wieku. Kanon Mszy św. stanowił od wieków podstawę do interpretacji teologicznej poszczególnych tekstów, gestów i znaków. Zwłaszcza od średniowiecza wyjaśniano je w oparciu o ich alegoryczną interpretację. Ta forma wykładni Mszy św. była znana od VIII wieku i polegała na ukazywaniu moralizującym, typologicznym, rememoratywnym, eschatycznym i anagogicznym wszystkich obrzędów liturgicznych. Traktat Liber de omnis officiis Ruperta z Deutz stanowi jeden z ważniejszych tekstów poświęconych liturgii w dobie średniowiecza. W księdze drugiej swego dzieła wyjaśnił on celebracje Mszy św. Na pierwszym miejscu Rupert wskazuje na interpretację pasyjną Kanonu od momentu wjazdu Jezusa do Jerozolimy aż do złożenia Jego ciała do grobu. Pasyjny charakter podkreślają również znaki krzyża, kreślone przez kapłana w czasie Kanonu, które mają symbolizować rany Chrystusa. Interpretacja alegoryczna Kanonu mszalnego, dokonana przez Ruperta z Deutz, wpisuje się w tradycję teologiczną epoki średniowiecza. Chociaż nie omówił on wszystkich tekstów występujących w Kanonie, to jednak dokonał interpretacji istotnych jego części.
  • Item
    Encyklika papieża Piusa XII „Mediator Dei et hominum” a teologia misteriów
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2008) Pałęcki, Waldemar
    Encyklika papieża Piusa XII "Mediator Dei et hominum" została opublikowana jako odpowiedź na niektóre błędne interpretacje powstałe w ramach ruchu liturgicznego w pierwszej połowie XX wieku. Wiele kontrowersji w dziedzinie nauk teologicznych wzbudziła teologia misteriów, która rozwinęła się dzięki refleksji Odo Casela (1886-1948) i przychylności ówczesnego opata z Maria Laach Ildefonsa Herwegena (1874-1946). Choć papież zdystansował się od poglądów Casela, to jednak pojawienie się tego dokumentu zostało odebrane nawet jako potępienie myśli caseliańskiej odnośnie chrześcijańskiego misterium. Sam Casel w licznej korespondencji wyrażał opinię, że encyklika nie tylko nie potępia jego idei, ale jest w pewnym stopniu zaakceptowaniem jego myśli teologicznej. Lektura encykliki papieskiej oraz dzieł Casela wskazuje, że w teologii misteryjnej nie ma sprzeczności doktrynalnych, które zdecydowanie zostałyby odrzucone przez Stolicę Apostolską. Ukazanie liturgii w świetle wydarzeń historiozbawczych w dziełach Casela stanowi istotny punkt zwrotny w dziejach teologii liturgii. Zarówno chrystocentryzm, jak też komplementarność kultu staro- i nowotestamentalnego znalazły swoje potwierdzenie w encyklice Piusa XII. Na uwagę zasługuje podkreślanie, zarówno przez papieża jak też Casela, paschalnego wymiaru liturgii oraz ukazanie w tym świetle misterium Wcielenia Słowa Bożego. Najwięcej rozbieżności pomiędzy encykliką a pismami Casela można zauważyć w ukazywaniu wzajemnych relacji pomiędzy liturgią, a pobożnymi ćwiczeniami ludu chrześcijańskiego oraz w interpretacji roku liturgicznego. Jakkolwiek myśli teologiczna Casela była niekiedy kontrowersyjna, to jednak przejęcie pewnych idei przez Sobór Watykański II wskazało na jej ponadczasowość.
  • Item
    Epikleza - czy tylko modlitwa do Ojca o zesłanie Ducha Świętego? Pojęcie epiklezy w pismach Odo Casela OSB
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2006) Pałęcki, Waldemar
    Pojęcie „epikleza” zadomowiło się na dobre w posoborowej rzymskiej liturgii. Dostrzeżenie roli i miejsca Ducha Świętego w liturgii było otwarciem się na dialog ekumeniczny, ale również odkryciem doświadczenia Kościoła w jego historii. W dobie przedsoborowej odnowy liturgicznej zadawano pytanie, czy liturgia rzymska znała epiklezę oraz jak należy rozumieć to pojęcie. Jednym z prekursorów ruchu liturgicznego, który zajął się tym zagadnieniem, był mnich benedyktyński z opactwa Maria Laach, Odo Casel, twórca tzw. teologii misteriów. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie myśli tego autora na temat pojęcia epiklezy, jak też jej obecności w Kanonie rzymskim. Odo Casel w przeprowadzonych badaniach z zakresu historii liturgii wielokrotnie wskazywał na fakt występowania epiklezy w najstarszych anaforach chrześcijańskich. Rozumienie tego pojęcia oparł na badaniach biblijnych, tradycji starochrześcijańskiej oraz analogiach do kultów pogańskich. Ten ostatni rys należy uznać za szczególnie ważny punkt odniesienia jego refleksji teologicznej.
  • Item
    Eucharystia w świetle teologii misteriów i posynodalnej adhortacji „Sacramentum Caritatis” papieża Benedykta XVI
    (Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 2008) Pałęcki, Waldemar
    Ukazanie Eucharystii w świetle adhortacji papieskiej Sacramentum Caritatis oraz z punktu widzenia refleksji teologicznej Odo Casela pozwoliło autorowi zrozumieć ją jako mysterium fidei, które ostatecznie pozostaje niezgłębione i niedostępne dla uczestników liturgii. Obiektywną stronę Eucharystii podkreśla pojęcie misterium, które w myśleniu teologicznym pierwszych wieków zostało oddzielone od misterium racjonalnego i intencjonalnego. To tajemnica, anamneza, w której urzeczywistnia się nie tylko ofiarna śmierć Chrystusa, ale całe wydarzenie zbawcze. Odniesienie do obecności Pana w całej liturgii oznacza integralne traktowanie Eucharystii i pielęgnowanie wielowiekowej tradycji. Autor szczegółowo omawia następujące pytania: Eucharystia i Pascha — Wieczernik czy Golgota? Duch Święty i Eucharystia - Anamneza i Epikleza, Kościół i Eucharystia - Ofiara Chrystusa i Ofiara Kościoła, Eucharystia i inne Sakramenty, Eucharystia i niebiańska liturgia - antycypacja i wniebowzięcie. Pogłębienie nauczania o Eucharystii, opartego na dokumencie papieskim i teologii przedsoborowej, oraz przedstawianie jej jako tajemnicy w katechezie i głoszeniu, przyczynia się do głębszego, pełnego, świadomego i czynnego uczestnictwa wiernych w Eucharystii oraz do piękniejszego i bardziej odpowiedzialnego celebrowania liturgii.
  • Item
    Liturgiczny kult Pięciu Braci Męczenników w tradycji kamedułów polskich po soborze trydenckim
    (Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Siedleckiej im. Jana Pawła II, 2015) Pałęcki, Waldemar
    Święci od początku istnienia chrześcijaństwa zajmują ważne miejsce w liturgii. Początkowo kult ten miał charakter lokalny i koncentrował się wokół grobu świętego. Od IV w. można zauważyć wzrost i znaczenie kultu świętych. W wielu przypadkach miał on charakter powszechny. Po soborze trydenckim liturgiczny kult świętych otrzymał nowy impuls. Kult świętych Pięciu Braci Męczenników, uczniów św. Romualda (+ 1027), na ziemiach polskich był wpisany w dzieje Kongregacji Pustelników Kamedułów Góry Koronnej. W 1663 roku powstał erem w Bieniszewie. Od 1923 roku wszystkie wspólnoty rodziny kamedulskiej oddają cześć Pięciu Braciom 12 listopada.
  • Item
    Miejsce i kontekst odniesień do pism św. Augustyna z Hippony w "Liber de divinis officiis" Ruperta z Deutz OSB
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Pałęcki, Waldemar
    Teologowie średniowiecza w imię zasady jednomyślności (unanimitas) powoływali się w swoich dziełach na pisma Ojców Kościoła, aby uwiarygodnić swój przekaz. Przykładem są traktaty objaśniające alegorycznie liturgię, wśród których znajduje się Liber de divinis officiis Ruperta z Deutz OSB (1075/76-1129). Problemem badawczym jest wskazanie miejsc, w których Rupert z Deutz bezpośrednio odwołuje się do pism św. Augustyna oraz ich kontekst w objaśnianej przez niego liturgii rzymskiej. Strukturę przeprowadzonej analizy stanowią miejsca występowania odniesień do św. Augustyna zgodnie z konstrukcją dzieła Ruperta z Deutz. W artykule zastosowano metodę historyczno-krytyczną, uzupełnioną o analizę kontekstową i opisową. W wyniku analizy stwierdzono, że Rupert niekiedy nieco inaczej interpretuje myśl św. Augustyna (np. interpretacja wymiarów krzyża) czy używa argumentacji Biskupa z Hippony do innych treści teologicznych (np. objaśnianie oktawy Wielkanocy). Bezpośrednie odniesienia oparł on na następujących pismach św. Augustyna: De civitate Dei, De doctrina christiana, De fide et symbolo, Enarrationes in Psalmos, Epistula 265, In Iohannis euangelium tractatus. Artykuł ukazuje recepcję nauczania św. Augustyna w średniowieczu na przykładzie Liber de divinis officiis Ruperta z Deutz w odniesieniu do objaśniania liturgii rzymskiej. Medieval theologians, in the name of the principle of unanimity (unanimitas), referred in their works to the writings of the Church Fathers to give credibility to their message. An example of this are treatises explaining the liturgy allegorically, including the Liber de divinis officiis by Rupert of Deutz OSB (1075/76-1129). The author’s research goal is to indicate those places where Rupert of Deutz directly refers in his work to the writings of St. Augustine and gives them a new context in the Roman liturgy he explained. The structure of the present analysis was determined by the places of references to St. Augustine in the work of Rupert of Deutz, who made direct use of the following writings of St. Augustine: De civitate Dei, De doctrina christiana, De fide et symbolo, Enarrationes in Psalmos, Epistula 265, In Iohannis euangelium tractatus. The article uses a historical-critical method, supplemented with contextual and descriptive analysis. As a result of the analyses, it was found that Rupert of Deutz sometimes interprets the thought of St. Augustine slightly differently (e.g. the interpretation of the dimensions of the cross) or uses the arguments of the Bishop of Hippo for different theological content than in his works (e.g. explaining the octave of Easter). To sum up, the article shows the reception of the teachings of St. Augustine in the Middle Ages on the example of Liber de divinis officiis by Rupert of Deutz in relation to the explanation of the Roman liturgy.
  • Item
    Misterium Eucharystii w świetle katechez z agendyks. Hieronima Powodowskiego a echa Soboru Trydenckiego
    (Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2019) Pałęcki, Waldemar
    Sobór Trydencki podjął zadanie przedłożenia nauki o Eucharystii, zwłaszcza w konfrontacji z nauką innowierców. Refleksja ta w sposób systematyczny została zawarta w dekretach uchwalonych na sesjach w 1551 i 1562 r. Naukę tę na płaszczyźnie pastoralnej, jako pomoc dla duszpasterzy, ujęto w Katechizmie Rzymskim, opublikowanym w 1566 r. W myśl nauki Soboru Trydenckiego w agendach polskich zamieszczano katechezy, które miały pomóc wiernym nie tylko zrozumieć głębię teologiczną sakramentów, ale również miały charakter parenetyczny. Przykładem są katechezy dotyczące Eucharystii znajdujące się w Agendzie ks. Hieronima Powodowskiego. Istotnym fundamentem w katechezach w Agendzie Powodowskiego dotyczących Eucharystii były teksty biblijne: zarówno obrazy starotestamentalne, jak i też wydarzenia nowotestamentalne. Na podkreślenie zasługuje ukazanie Eucharystii w świetle całej historii zbawienia — od stworzenia świata aż do apogeum misterium Odkupienia. Wezwanie Chrystusa: „to czyńcie na moją pamiątkę” od początku chrześcijaństwa było realizowane w Kościele. Sakrament ten bowiem postrzegano jako źródło wszystkich sakramentów. Istotną treścią takiego ujęcia jest fakt, że Chrystus jest realnie obecny w misterium Eucharystii. Przyjęcie tej prawdy wymaga postawy wiary w realną obecność Chrystusa we Mszy św. Zakłada ona postawę wiary w przeistoczenie, podkreślając znaczenie Eucharystii jako ofiary. Oddzielnym zagadnieniem było przygotowanie wiernych do przyjęcia Komunii św. Zwracano uwagę na konieczność sakramentalnej spowiedzi w przypadku grzechów ciężkich. Jednocześnie Eucharystia chroni przed grzechami ciężkimi, odpuszcza grzechy lekkie, umacnia wiarę, nadzieję i miłość, a jednocześnie pozwala zachować pobożność. Dlatego wymagano postawy pokory i skruchy, na wzór setnika z Ewangelii, i zalecano, aby nie przystępować w roztargnieniu. Historyczne spojrzenie na misterium Eucharystii na pewno przyczyni się do pogłębienia świadomości eucharystycznej wśród wiernych i przyczyni się do pełnego, świadomego i czynnego uczestniczenia we Mszy świętej.
  • Item
    Misterium Najświętszego Imienia Jezus w liturgii Kościoła rzymskiego
    (Wydział Teologiczny Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2020) Pałęcki, Waldemar
    Imię człowieka, według tradycji biblijnej, określa osobę, jej charakter i godność. W liturgii Kościoła rzymskiego od XVIII w. znane jest wspomnienie Najświętszego Imienia Jezus. Istotę tego kultu rysują szczególnie teksty liturgiczne, przeznaczone na ten dzień. Zwłaszcza liczne własne teksty liturgii przedsoborowej świadczą o wielkim znaczeniu tego dnia. Po Vaticanum II wspomnienie to zostało usunięte z kalendarza liturgicznego, ale na nowo wprowadzone w 2002 r. Analiza tekstów mszalnych i brewiarzowych ukazuje treści teologiczne tego dnia świątecznego. Fundamentem są słowa zaczerpnięte z uniżeniu się i wywyższeniu Sługi Jahwe z drugiego rozdziału Listu św. Pawła do Filipian (por. Flp 2, 6-11) oraz z Dziejów Apostolskich, gdzie mowa o tym, że nie ma w innym imieniu zbawienia jak tylko w imieniu Jezus (por. Dz 4, 8-12). Teksty liturgiczne ze Starego Testamentu wskazują na wypełnienie proroctwa w Imieniu Jezus. Oddzielne motywy wychwalania imienia Jezusa podaje literatura pisarzy chrześcijańskich, którzy ukazują piękno i słodycz imienia Jezus. Przed Soborem Watykańskim II w homiliach św. Bernarda podkreślano fakt, że imię to jest wrodzone, a nie zostało nadane. Imię Jezu jest imieniem Jego miłosierdzia, o czym mówił w swoich kazaniach św. Bernardyn ze Sieny, a które to czytanie stanowi podstawę Godziny czytań po Soborze Watykański II. Święto to obchodzone obecnie 3 stycznia spina w sobie misterium Narodzenia i misterium Objawienia Pana, podkreślając jedność świętowania misterium Wcielenia.
  • Item
    Monastic Profession according to the 12th-Century Pontifical of Płock and Its Sources in 10th-Century Romano-Germanic Pontifical
    (Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2013) Pałęcki, Waldemar
    The rite of religious profession in the tradition of the Latin Church has changed through the ages, developing rich liturgical forms that served to highlight the importance of the act of initiation of new members into the monastic community. One of the oldest testimonies of this rite in the Latin Church is the Rule of St. Benedict, which predicts that the vows be made in the oratorium. Since the Middle Ages, it has been assumed that the vows be accompanied by a Holy Mass celebrated by the abbot. Since the 10th-century, the rite of monastic profession became more regular, thanks to the pontificals, which contained the relevant guidelines for the ceremony. The oldest pattern was the Romano-German Pontifical from St. Alban’s Abbey in Mainz. In a parallel way, one of the oldest liturgical book used as a pattern in the territories of the historical Polish State is the 12th-century Pontifical of Płock. Detailed research of this book, conducted by Rev. Antoni Podleś, revealed that it constitutes is a specific variety of the older Romano-German Pontifical. The rite of monastic profession presented in the 12th-century Pontifical of Płock can count among the oldest celebrations of the initiation into monastic life. Two rites arc included in the book. The historical relation to the 10th-century Pontifical is specially exhibited by the latter of the rites—also present in the Romano-German version. The former celebration in the Pontifical of Płock is richer in gestures and symbols. The liturgical texts emphasize the fact that monastic profession is treated as second baptism. As for the outcomes of the vows, it was also stated that they effect absolution in the same way as baptism does. In the theological Outlook, the profession was presented as a sacrifice of one’s life to God. The decision to enter monastic life was motivated by the person’s desire for perfection. During the celebration, the abbot recited the texts, through which he reminded the candidates of the features and virtues which each votary should display throughout his monastic life. The rite of monastic profession presented in the Pontifical of Płock allows insight into the rich Medieval liturgy and theology of monastic life, while the historical approach to the issue enables better comprehension of contemporary monastic tradition preserved in the Church throughout the ages.
  • Item
    The Mystery of the Nativity according to "Liber de divinis officiis" by Rupert of Deutz OSB
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Pałęcki, Waldemar
    The theological interpretation of liturgical texts and gestures presented by representatives of the German monastic school played an important role in the liturgy of the medieval era. Among its most important representatives was Rupert of Deutz OSB, who presented his views in Liber de divinis officiis. This article aims to show what the uniqueness of the Incarnation of the Son of God consists in, according to Rupert of Deutz’s views, based on the example of the celebration of the Nativity. Particularly significant is his interpretation of Old Testament texts and images, and his reference of the Incarnation to the first day of creation. He presented his views not only based on liturgical customs, but also according to the principles of medieval computistics.
  • Item
    Nadużycia wobec Eucharystii w świetle średniowiecznych ksiąg pokutnych („Libri poenitentiales”)
    (Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2012) Pałęcki, Waldemar
    Praktyka pokutna Kościoła zmieniała się na przestrzeni wieków i przybierała różne formy. Jednym z interesujących zagadnień w tym zakresie jest ukazanie postaw duchownych i wiernych wobec Eucharystii oraz przedstawienie nadużyć, jakie mogliby popełnić. Nadużycia dotyczyły warunków, jakie trzeba było spełnić, aby właściwie celebrować Mszę Świętą, samej celebracji i przechowywania Eucharystii. W większości penitencjałów podkreślano, że Mszę Świętą należy odprawiać we własnej wspólnocie, a poza nią – tylko za zgodą biskupa. Podkreślano również, że prezbiterowi wolno było odprawiać dokładną liczbę Mszy w danym dniu i na jednym ołtarzu (około pięciu). Niedopuszczalne było odprawianie przez kapłana Mszy św. w intencji samobójców lub osób skazanych na śmierć. Duchowni musieli zadbać o odpowiednią formę celebracji. Według ksiąg pokutnych grzechem było, gdyby kapłan zgubił korporał, odprawił Mszę w stanie nietrzeźwości lub niedbale wypowiedział teksty Mszy - zwłaszcza kanonu mszalnego. Średniowieczne księgi pokutne odzwierciedlają troskę, z jaką traktowano Eucharystię i pozwalają zdobyć wiedzę na temat nadużyć, jakich mogli dopuszczać się ówcześni chrześcijanie. Liczne kanony przedstawiające nieprawidłowości i odpowiadające im pokuty pozwalają ukazać ponadczasową wartość i piękno Eucharystii jako źródła i szczytu życia Kościoła.
  • Item
    Najświętsza Maryja Panna Matka pojednania. Analiza liturgiczno-teologiczna formularza ze Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie
    (Centrum Formacji Maryjnej „Salvatoris Mater”, 2012) Pałęcki, Waldemar
    Dzieło pojednania człowieka z Bogiem zostało dokonana poprzez Misterium Paschalne Jezusa. Misterium Odkupienia jest nierozerwalnie związane z samą tajemnicą. Wspólnota Kościoła podziwia i wychwala owoc odkupienia w osobie Dziewicy, a jednocześnie dostrzega w Maryi wzór przyszłej chwały (SC 103). Autor doprecyzował zarówno znaczenie, jak i przesłanie, które określa tytuł, jaki nosi Maryja, czyli Matka pojednania. Podstawą tego stwierdzenia jest przede wszystkim Jej Boskie macierzyństwo, ponieważ to Ona zrodziła Syna jako narzędzie pojednania człowieka z Bogiem. W ten sposób teksty liturgiczne zaczerpnięte z formularza Mszy ku czci Dziewicy Maryi Panny odpowiadają temu, co stwierdza Konstytucja dogmatyczna Soboru Watykańskie II o Kościele Lumen gentium. Chodzi o przypisanie wszystkich darów i przywilejów – w jakie przyobleczona była Dziewica Maryja – tylko Panu jako źródłu cnót, pobożności i świętości. Tytuł ten, z maryjnego punktu widzenia, podkreśla pośrednictwo Matki Bożej, która wstawia się za nami u Boga, prosząc dla nas przede wszystkim o dar przebaczenia i miłosierdzia.
  • Item
    Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny w lex orandi Kościoła w świetle oficjum wotywnego po Soborze Trydenckim
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2021) Pałęcki, Waldemar
    Liturgia jako theologia prima odgrywała ważną rolę w kształtowaniu się świadomości prawd wiary, które stanowiły fundament modlitwy – lex orandi. Ta wzajemna relacja lex credendi – lex orandi znajdowała się u podstaw sformułowania dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny w bulli papieża Piusa IX Ineffabilis Deus z 8 grudnia 1854. Wprawdzie to święto było obchodzone raz w roku, ale częstszą możliwość celebrowania tej tajemnicy – nawet cotygodniową – dawało oficjum wotywne, które zostało wprowadzone do Officium Divinum w 1727 r., a po ogłoszeniu dogmatu w 1854 r. ostatecznie zatwierdzono nowe teksty w 1863 r. Oficja wotywne zostały zniesione w 1912 r. Teksty liturgiczne pozwalają we właściwym świetle ukazać tajemnicę Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w lex orandi Kościoła po Soborze Trydenckim. Podkreślają one ścisły związek pomiędzy Niepokalanym Poczęciem a dziewiczym macierzyństwem Maryi. Od wieków bowiem Maryja została przygotowana przez samego Boga jako czyste mieszkanie dla Jego syna. Otrzymując ten przywilej od Boga Maryja nie utraciła swojego dziewictwa. Dlatego ważną rolą było ukazanie piękna Maryi na tle misterium grzechu pierworodnego i obietnicy z Protoewangelii z Księgi Rodzaju. Myśl tę w oficjum uwypuklały teksty z Księgi Mądrości, Pieśni nad Pieśniami oraz z tekstów Ojców Kościoła. Wychwalając Maryję Pannę słowami oficjum wotywnego proszono o Jej wstawiennictwo w codziennym życiu, ale również o pomoc w dążeniu do zbawienia. Lektura i medytacja tekstów liturgicznych kształtuje więc właściwe postrzeganie kultu Maryi w tradycji Kościoła Zachodniego.
  • Item
    Obrzędy przyjęcia do wspólnoty mnichów według ceremoniału tynieckiego z XVIII wieku a wskazania św. Benedykta z Nursji
    (Kwartalnik Wydziału Teologicznego UMK, 2021) Pałęcki, Waldemar
    Św. Benedykt z Nursji pozostawił w swojej regule wytyczne dotyczące przyjmowania braci i profesji mniszej. Od VIII wieku wytyczne te były wzbogacane licznymi rytuałami, modlitwami i gestami podkreślającymi znaczenie profesji monastycznej. Przykładem są obrzędy przewidziane przez XVIII-wieczny ceremoniał tyniecki obowiązujący w Kongregacji św. Krzyża w Polsce. Należą do nich obrzędy odprawiane przed przyjęciem do nowicjatu, obrzędy ślubów zakonnych, zarówno uroczystych, jak i prostych, oraz włączenie do pełnej komunii z braćmi profesami. Ważnym elementem profesji zakonnej było odczytanie dokumentu z przysięgą, podpisanie go znakiem krzyża i złożenie go na ołtarzu. Oznaką oddania się Bożej służbie było zaśpiewanie wersetu: „Podtrzymaj mnie według swojej obietnicy, bym żył; nie zawiedź mojej nadziei!” (Ps 119 [118]: 116), podczas którego towarzyszyły gesty wskazujące na pełne oddanie neoprofesa Bogu. Nieznanym obrzędem według reguły benedyktyńskiej było pełne włączenie do wspólnoty mniszej dopiero na trzeci dzień po ślubach uroczystych. Ceremoniał tyniecki jest cennym źródłem poznania liturgii benedyktynów w Polsce w XVIII i na początku XIX w.
  • Item
    Potrydencka loturgia koronacyjna króla i królowej według Pontificiale Romanum z 1595-1596 roku
    (Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2007) Pałęcki, Waldemar
    Koronacja, Jako uroczysty akt przekazania nowemu władcy insygniów królewskich, miała w historii znaczenie prawne lub tylko symboliczne, ale uważana była również za akt liturgiczny. Poprzez odwołanie do czasów biblijnych każdy władca państwa — jako pomazaniec — był określany namiestnikiem samego Boga na ziemi. Podobnie i chrześcijaństwo w czasach monarchii średniowiecznej traktowało ten urząd jako posługę zleconą przez samego Boga. W tej koncepcji król przedstawiany był jako obraz Boga (imago Dei) i Jego zastępca [vicarius Dei). Poprzez wieki, w zależności od okresu historycznego, jak też rodzaju władzy danego państwa, narastał i rozwijał się ceremoniał tego obrzędu, który przybrał formę liturgii. Od wczesnego średniowiecza szczególnie żywa była bowiem idea króla jako kapłana (rex et sacerdos) Od XV wieku dążono do ujednolicenia liturgii koronacyjnej w całym Kościele, aby ukazać istniejącą dominację papiestwa nad wszelkimi formami władzy w ówczesnym świecie. Podstawą tego był rytuał koronacyjny znajdujący się już w księdze liturgicznej określanej jako Pontificale Durandi Z XIII wieku. Księga ta stanowiła podstawę opracowania nowego pontyfikatu po Soborze Trydenckim, opublikowanego w 1595-1596 r. Celem niniejszego artykułu jest prezentacja potrydenckiej liturgii koronacyjnej pierwszego wydania typicznego tej księgi, omówienie jej przebiegu oraz przybliżenie najważniejszych ceremonii. W Pontificale Romanum Editio Princeps z 1595-1596 r. liturgia koronacyjna opisana została w części pierwszej na stronach od 224 do 274. Tekst obrzędu wzbogacony został również rycinami, które przedstawiają niektóre elementy tej liturgii. Liturgia koronacyjna, według omawianej księgi liturgicznej, przyjmuje cztery formy; 1. Błogosławieństwo i koronację króla {(De Benedictione, & coronatione Regis) 2. Błogosławieństwo i koronację królowej (De Bene dictione, & coronatione Reginae), przy czym opisane są tu różne obrzędy w zależności od tego, czy królowa jest koronowana wraz z królem czy w późniejszym czasie; 3. Błogosławieństwo i koronację królowej jako władczyni państwa (De Benedictione, & coronatione Reginae ut regni Dominae); 4. Błogosławieństwo i koronację króla, który poślubił już koronowaną królową (De Benedictione, & coronatione Regis in consortem electi).
  • Item
    Proklamacja słowa Bożego podczas celebracji błogosławieństw według toruńskiego Libellus Benedictionum z 1691 roku
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2014) Pałęcki, Waldemar
    Teksty biblijne zajmują ważne miejsce podczas celebracji sakramentów i sakramentaliów. Sobór Watykański II, dostrzegając potrzebę reformy liturgicznej, dowartościował znaczenie Pisma Świętego. Interesującym zagadnieniem pozostaje kwestia, na ile zasada dotycząca dowartościowania proklamacji słowa Bożego była obecna podczas celebracji błogosławieństw w dobie po Soborze Trydenckim? Odpowiedź na to pytanie w niniejszym artykule została zaprezentowana na podstawie jednego z partykularnych rytuałów wydanych w Toruniu w 1691 r., noszącego tytuł Libellus Benedictionum et Exorcismorum, collectore R. P. Martino Cochem, capucino, Ex Rituali Romano, Agenda Moguntinensi, alisque probatis & approbatus Autoribus. Ad commodiorem usum adjectum est Rituale Francisc. Fr. Bernardi Sannig, Ord. S. Francisci Reform. diu & vehementer hactenus desideratum. Omnia ad praxin & ordinem tam Ecclesiasticorum quam Regularum Sacerdotum. Manuali Forma editum, Thorunii, Ex Officina Joh. Christ. Laureri MDCXCI. W prezentowanej księdze występuje wiele benedykcji, podczas których proklamowano teksty biblijne. Towarzyszyły one celebracji różnych błogosławieństw dotyczyących osób, miejsc, przedmiotów oraz pokarmów. Stanowi to istotną różnicę w porównaniu z wzorcowym rytuałem wydanym po reformie trydenckiej. W błogosławieństwach zamieszczonych w Libellus Benedictionum w sumie w 16 miejscach występują perykopy z tekstów Starego i Nowego Testamentu oraz w 38 perykopy ewangelijne. Zestawiając te teksty i uwzględniając powtarzające się pośród nich w Libellus z Torunia, statystykę tych tekstów można przedstawić w następującym porządku: ze Starego Testamentu uwzględniono 9 tekstów z ksiąg historycznych, 5 z ksiąg prorockich i 41 z Księgi Psalmów; z Nowego Testamentu przedkładano 31 perykop z Ewangelii – z czego 15 z Ewangelii św. Łukasza, 1 z Listu św. Jakuba oraz 1 z Apokalipsy. Libellus Benedictionum z 1691 r. jest świadkiem dowartościowania tekstów biblijnych podczas celebracji benedykcji jeszcze przed Soborem Watykańskim II.
  • Item
    Rękopisy liturgiczne biblioteki Kamedułów w Bieniszewie. Materiały do studiów źródeł liturgicznych
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2009) Pałęcki, Waldemar
    Źródła liturgiczne wspólnot zakonnych stanowią nieodzowny element badań nad liturgią w Polsce. Do ważnych miejsc, w których Służba Boża rozbrzmiewa po dzień dzisiejszy, należy klasztor kamedułów w Bieniszewie, położony niedaleko Konina. Miejsce to związane z początkiem państwowości polskiej odgrywa ważną rolę od XVII w. do czasów współczesnych, będąc oazą kontemplacji i modlitwy. Zachowane w tym eremie rękopisy liturgiczne stały się przedmiotem niniejszego opracowania. Zaprezentowane dwa rękopisy liturgiczne biblioteki oo. Kamedułów w Bieniszewie: "Manuale de Benedictionibus. Eremus Bieniszewski 1780" oraz "Devotionale ab diversis Eremitis compositum ab anno 1710-1820 etiam in diversis Eremis", choć pochodzą z XVIII w., stanowią ważny przyczynek poznania potrydenckiej liturgii zakonnej na ziemiach polskich. Powstały one na użytek eremitów, a ich cechą charakterystyczną jest to, że oprócz tekstów liturgicznych zawierają teksty prywatnych modlitw, będących odzwierciedleniem nie tylko duchowości kamedulskiej, ale również tendencji osiemnastowiecznych. Na uwagę zasługuje fakt, że znajdują się tu nie tylko fragmenty w języku łacińskim, ale również polskim, wskazując tym samym na polonizację liturgii. W omawianych źródłach występują teksty, którymi posługiwano się często w życiu pustelniczym. Księgi powstały w przeciągu 110 lat, a wskazują na to kompilacje różnych części zszywanych w jedną całość i posiadających kilka własnych paginacji. W omawianych kodeksach dało się zauważyć kilku kopistów, na co wskazuje różny charakter pisma. Zużycie kart sugeruje, że znalazły one zastosowanie w życiu wspólnoty. Brak iluminacji, skromna oprawa, to wyraz prostoty życia pustelniczego. Bardziej zniszczone karty z tekstami błogosławieństw chorych, jak też prywatnymi modlitwami są znakiem, że tymi tekstami posługiwano się częściej.