Alegoria a alegoreza - przyczynek do dyskusji o poprawności terminów stosowanych w badaniach nad alegorezą grecką, żydowską i wczesnochrześcijańską
Loading...
Date
2023
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Wydawnictwo KUL
Abstract
Celem niniejszego artykułu jest skonfrontowanie metody alegorezy greckiej (Heraklit Alegoreta) z alegorezą żydowską, zrekonstruowaną w oparciu o dzieła Filona Aleksandryjskiego i wczesnochrześcijańską (Orygenes). Rekonstrukcja ta pozwoliła mi, w części zatytułowanej alegoria a alegoresis, na postawienie następujących tez: po pierwsze, terminy alegoria i alegoreza, bez zasadnego powodu, stosowane są zamiennie lub mieszane. A przecież zabieg alegoryzowania (alegoria) różni się i to w sposób znaczący od metody alegoretycznej. Dlatego, postawiłem kolejne tezy: (1) o konieczności jednoznacznego odróżnienia powyższych procedur oraz (2) wprowadzenia konkretnych terminów pozwalających uchwycić różnicę między grecką, żydowską i wczesnochrześcijańską alegorezą. W tym celu wprowadziłem określenia stosowane w hermeneutyce, a mianowicie: alegoresis sacra i alegoresis prophana. W kolejnych częściach tekstu omówiłem specyficzne cechy każdego typu alegorezy starożytnej: greckiej, żydowskiej i chrześcijańskiej. Wszystkie trzy formy alegorezy mają na celu przedłożenie komentarza, który spełniałby standardy racjonalności wypracowane przez starożytną naukę (filozofię), tzn. wyeliminowania wszelkich nielogiczności, antropomorfizmów czy antropopatyzmów (w odniesieniu do Boga) oraz wydobycia z tekstu „Biblii” uniwersalnego przesłania. Różnica, jaka się jednak między nimi wyłania, prowadzi do wniosku, że w przeciwieństwie do alegorezy greckiej, Filon i Orygenes postrzegają odmiennie wartość sensu dosłownego (litery tekstu) – dbając o jego zachowanie. Można zatem twierdzić, że u Orygenesa, metoda alegoretyczna uzyskała swą najpełniejszą, czyli dojrzałą postać, (1) wskazując na trzy sensy tekstu: dosłowny (soma) moralny (psyche) i mistyczno-filozoficzny (pneuma) i (2) łącząc alegorezę sacra i prophana w jedną metodę odczytywania i interpretowania tekstu Pisma świętego.
The purpose of this article is to contrast the method of Greek allegoresis (Heraclitus the Allegorist) with Jewish allegoresis, as reconstructed from the works of Philo of Alexandria and early Christianity (Origen). This reconstruction allowed me, in the section entitled allegory and allegoresis, to make the following theses: firstly, the terms allegory and allegoresis, without good reasons, are used interchangeably in the literature . And yet, the procedure of allegorising (allegory) a text differs significantly from the method of explaining the text in an allegorical way. For this reason, I have proposed a further theses of (1) the need to distinguish between the above procedures unambiguously and (2) to introduce specific terms to capture the difference between the Greek, Jewish and early Christian allegoresis. For this purpose, I have introduced concepts used in hermeneutics, namely: allegoresis sacra and allegoresis prophana. In the following sections of the article, I discussed the specific features of each type of ancient allegoresis: Greek, Jewish and Christian. All three forms of allegoresis aim to present a commentary that meets the standards of rationality developed by ancient science (philosophy), i.e. to eliminate all illogicalities, anthropomorphisms or anthropopathisms (with reference to God) and to extract a universal message from the text e.g. of the ‚Bible’. The difference that emerges between them, leads to the conclusion that, in contrast to the Greek allegoresis, Philo and Origenes recognize the validity of the literal sense (the letter of the text) in a different way; they make sure to preserve it . It can be claimed that with Origen the allegoretic method attained its fullest or mature form, (1) pointing to the three senses of the text: the literal (soma), moral (psyche), and mystical-philosophical (pneuma), and (2) combining the allegoresis sacra and prophana into a single method of reading and interpreting the text of the Scripture.
Description
Keywords
allegory, allegoresis, alegoresis sacra, alegoresis prophana, Heraclitus the Allegorist, Derveni Papyrus, Philo of Alexandria, Origen, alegoria, alegoreza, Heraklit Alegoreta, papirus z Derveni, Filon Aleksandryjski, Orygenes
Citation
"Vox Patrum", 2023, T. 86, s. 7–34.