Ironia, cnota i „strach śmieszności”. (Herbert – Norwid)
Loading...
Date
2022
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Abstract
Artykuł dotyczy związku ironii oraz cnoty w poezji Cypriana Norwida oraz Zbigniewa Herberta jako pojęć kluczowych dla twórczości obu autorów i sytuuje się w obszarze badań nad tradycją norwidowską w pisarstwie autora Pana Cogito. Słynny wiersz Herberta Pan Cogito o cnocie zostaje potraktowany jako studium przypadku. Na podstawie interpretacji tego tekstu autorka stawia tezę, iż obrazową matrycą myślenia Herberta o cnocie była wyobraźnia ironiologiczna autora Quidama, a ironia odsłania się jako jedna z możliwych konkretyzacji cnoty. Podstawę dla budowania obrazowych przedstawień obu pojęć stanowią zabiegi personifikacji alegorii, którym nośność i oryginalność zapewnia dekonwencjonalizujący gest równoczesnej antropomorfizacji, prowadzący do ironizacji w ujęciu obu kobiecych bohaterek. Ważnym wątkiem rozważań jest związek między cnotą i ironią sytuowany w perspektywie kulturowej. Rodzaj relacji między obu pojęciami dobrze oddaje metafora siostrzeństwa: ironia jako siostra prawdy jest zarazem siostrą cnoty. Cnota jako aksjologiczna pamięć kultury warunkuje cywilizacyjny postęp; ironia sytuacji diagnozowanej przez obu twórców polega na odwróceniu znaczeń i wartości, w którym pod pręgierzem drwiny odrzucane jest to, co jedynie gwarantuje rozwój, a pojawiający się w związku z tym lęk przed wyśmianiem wywołuje u większości niechęć do praktykowania cnót – paradoksalnie uniemożliwiając rozwój. Związek między cnotą a ironią polega zatem tutaj na ujawnianiu niewłaściwości takiego biegu spraw; ironia odsłania się tym samym jako odpowiedź na nie-cnotę czasów i ludzi czasy te współtworzących, w degeneracji których istotnym czynnikiem okazuje się odrzucenie „myślenia według wartości”. Tym samym najgłębsza wartość związku obu omawianych pojęć zdaje się polegać na próbie przywrócenia aksjologicznego ładu.
The article examines the relationship between irony and virtue in works by Cyprian Norwid and Zbigniew Herbert, arguing that these concepts are crucial for both authors. As such, the article is situated in the area of studies devoted to the presence of the Norwidian tradition in writings by Herbert. His famous poem “Mr. Cogito on Virtue” is a case in point. A close reading of this piece makes it possible to claim that Herbert’s considerations of virtue are modelled on Norwid’s ironic imagination, with irony revealed as one possible incarnation of virtue. Development of images representing the two concepts bases on personification of allegory, made accessible and unique thanks to the de-conventionalizing gesture of anthropomorphism, which causes the images of both female heroines to turn ironic. An important place in these considerations is occupied by the relationship between virtue and irony in a cultural perspective, which is aptly rendered by the metaphor of sisterhood. As the sister of truth, irony is also the sister of virtue. A form of axiological memory, virtue conditions civilizational progress. The irony of the situation diagnosed by both poets consists in the reversal of meanings and values, as a result of which mockery leads to the rejection of the only guarantee of development, while the accompanying fear of ridicule causes most people to refrain from leading virtuous lives, paradoxically foreclosing growth. The relationship between virtue and irony would thus consist in disclosing the improper character of this situation. At the same time, irony is revealed as the answer to today’s lack of virtue brought about by deterioration premised on the rejection of “thinking in terms of values.” Accordingly, the greatest import of the relation between irony and virtue seems to consist in the attempt to restore axiological order.
The article examines the relationship between irony and virtue in works by Cyprian Norwid and Zbigniew Herbert, arguing that these concepts are crucial for both authors. As such, the article is situated in the area of studies devoted to the presence of the Norwidian tradition in writings by Herbert. His famous poem “Mr. Cogito on Virtue” is a case in point. A close reading of this piece makes it possible to claim that Herbert’s considerations of virtue are modelled on Norwid’s ironic imagination, with irony revealed as one possible incarnation of virtue. Development of images representing the two concepts bases on personification of allegory, made accessible and unique thanks to the de-conventionalizing gesture of anthropomorphism, which causes the images of both female heroines to turn ironic. An important place in these considerations is occupied by the relationship between virtue and irony in a cultural perspective, which is aptly rendered by the metaphor of sisterhood. As the sister of truth, irony is also the sister of virtue. A form of axiological memory, virtue conditions civilizational progress. The irony of the situation diagnosed by both poets consists in the reversal of meanings and values, as a result of which mockery leads to the rejection of the only guarantee of development, while the accompanying fear of ridicule causes most people to refrain from leading virtuous lives, paradoxically foreclosing growth. The relationship between virtue and irony would thus consist in disclosing the improper character of this situation. At the same time, irony is revealed as the answer to today’s lack of virtue brought about by deterioration premised on the rejection of “thinking in terms of values.” Accordingly, the greatest import of the relation between irony and virtue seems to consist in the attempt to restore axiological order.
Description
Keywords
ironia, cnota, Cyprian Norwid, Zbigniew Herbert, irony, virtue
Citation
"Studia Norwidiana", 2022, Vol. 40, s. 37-56