Typologia fotografii jako punkt wyjścia analizy ejdetycznej dzieła fotograficznego

Abstract
Przedmiotem pracy jest dzieło fotograficzne w tych charakterach, jakie ujawniają się w jego percepcji, tj. w obszarze danych empirycznych. Określamy tu dzieło fotograficzne jako wytwór celowej działalności człowieka (fotografa), w wyniku której – dzięki użyciu promieni świetlnych – uzyskuje się na materiale światłoczułym obraz rzeczywistości, ujawniający w percepcji różne wartości. Przyjęta perspektywa poznawcza z założenia i z natury swojej zwraca uwagę przede wszystkim na wartości estetyczne dzieła fotograficznego. (Przedmiotem analizy jest zatem fotografia jako określone dzieło sztuki plastycznej [fotograficznej], mogące podlegać percepcji estetycznej i ujawniać w niej swoje specyficzne wartości). Centralnym zagadnieniem pracy jest typologia fotografii, przeprowadzana z pozycji metody fenomenologicznej Romana Ingardena. (Stanowi to dość istotne novum w dotychczasowych badaniach fotografii jako fotografii – nie podjęto bowiem dotąd, jak się wydaje, bliższych analiz fotografii w tym aspekcie). Potrzeba takiej typologii wyznacza wspomniany nadrzędny cel, jakim jest ogląd ejdetyczny dzieła fotograficznego. Typologiczne uporządkowanie dziedziny fotografii jest konieczne przed rozpoczęciem zasadniczych analiz ejdetycznych, z racji zacierania się wyraźnych granic i tożsamości ontycznej fotografii jako fotografii. Uporządkowanie to stanowi zasadniczy punkt wyjścia dla wspomnianej analizy ejdetycznej – ukazuje bowiem i zestawia pewien reprezentatywny materiał empiryczny, na którym taka analiza jest przeprowadzana. Teoria fenomenologiczna dzieł wizualnych (a także percepcji tych dzieł) kształtowała się – zwłaszcza pod wpływem analiz Ingardena – na gruncie analiz dzieła malarskiego. W związku z tym, w tym nastawieniu badawczym, także przejawia się tendencja sprowadzania charakterystyki dzieła fotograficznego do dzieła malarskiego. Dziedzina i charakter dzieła malarskiego uzasadniają w pełni zastosowanie analizy ejdetycznej, będącej centralnym etapem metody fenomenologicznej. Dziedzina ta zwłaszcza zaś uzasadnia – ze względu na dwuwarstwowość dzieła, naoczność głównych elementów tego dzieła itp. – zastosowanie zabiegu zwanego redukcją ejdetyczną. Zabieg redukcji ejdetycznej zakłada m.in. ograniczenie dziedziny, której dotyczyć ma analiza ejdetyczna, do obszaru danych. W przypadku dzieła plastycznego (wizualnego) redukcja ta implikuje zawieszenie (wzięcie w nawias) aspektu, który wiązałby zawartość tego dzieła z jakąś rzeczywistością spoza jego obszaru (np. aspektu genetycznego czy psychologicznego). Większość analiz dotyczących dzieła fotograficznego wykazywała istnienie różnorakich (technicznych, faktycznych, intencjonalnych czy moralnych) związków z rzeczywistością pozafotograficzną. Zastosowanie redukcji ejdetycznej w jej wąskim znaczeniu spowodowałoby odseparowanie dzieła fotograficznego od tych wymiarów rzeczywistości, które – co można z niejaką pewnością stwierdzić – stanowią o istotnej charakterystyce tego dzieła. (Zwłaszcza wyraźnie widać to na przykładach typów fotografii dokumentarnej i semantycznej.) Chociaż fotografia nie spełnia owego ideału autonomicznego dzieła sztuki, jaki reprezentuje dzieło malarskie, to przecież jej istotna funkcja, dzięki której fotografię możemy nazwać „świadkiem czasu”, realizuje i tworzy specyficzne i obdarzone nowymi jakościami wartości. Przy ścisłym i wąskim rozumieniu metody fenomenologicznej, redukcja ejdetyczna prowadziłaby do usunięcia z obszaru rzeczywistej analizy takich faktów, jak: pochodność obrazu fotograficznego od rzeczywistości czy motywacje psychiczne twórcy dzieła fotograficznego. Aby uniknąć owego zabiegu izolacji obrazu fotograficznego od danych empirycznych przebywających w tle tego obrazu, należałoby posłużyć się szerokim rozumieniem metody fenomenologicznej. Rozumienie to dopuszcza uzupełnienie ściśle wziętej analizy ejdetycznej o analizy cząstkowe, dotyczące właśnie owych fenomenów z tła, a jak się wydaje ważnych dla określenia istoty dzieła fotograficznego.
The subject of this thesis is the photographic work and those of its characteristics that are related to perception, that is characteristics that can be defined with empirical data. The photographic work is defined as the result of a purposeful human (photographer’s) activity, during which light rays are used on a photosensitive material to produce an image of reality that demonstrates different perceptive values. The cognitive approach adopted in this work, given its character, focuses on the aesthetic values of a photographic work. Therefore, the analysis is centred around photography as a specific work of plastic art that can be subject to aesthetic perception and thus show its particular values. The work is centred around the typology of photography, which is defined using the phenomenological method of Roman Ingarden. (This is an innovative aspect of this work, because to author’s best knowledge, no analysis has been published so far that would use this method to study photography). Such typology is a mandatory stepping stone towards the main goal of the work, that is the eidetic view of the photographic work. Structuring the photographic discipline typologically is necessary for the fundamental eidetic analysis. This is because of blurring of clear boundaries and the ontic identity of photography as such. This structuring presents and compares representative empirical data that is subject of this analysis. It was the analysis of paintings that laid the groundwork for the phenomenological theory of visual arts (and their perception), especially due to the influence of Ingarden’s analyses. As a result, this scientific approach also shows the tendency to compare the characteristics of the photographic work to those of a painted work. The domain and the character of a painted work justify the usage of the eidetic analysis, which is the central stage of the phenomenological method. Because of the bidimensional aspect of the work, the immediacy of the main elements of this work, and for other reasons, this domain justifies especially the usage of the eidetic reduction. The eidetic reduction procedure contains a number of aspects, including the reduction of the domain of the eidetic analysis to the domain of data. In case of a plastic (visual) work, this reduction implies suspending (putting into parentheses) the aspect that would link the contents of this work with a reality outside of its field of interest, for example genetic or psychological aspects. Most of the analyses that focus on the photographic work demonstrate the existence of different correlations with the extraphotographic reality, be it technical, factual, intentional, or moral. The usage of the eidetic reduction in its core meaning would cause the separation of the photographic work from the dimensions of reality, which with a certain degree of certitude define the essential characteristic of this work. This can be especially seen in documentary and semantic photography. Although the photography does not fit the paradigm of an autonomous visual art to the extent that the painted art does, its crucial role of “the witness of time” constitutes and carries specific new values of its own quality. With a strict and narrow understanding of the phenomenological method, the eidetic reduction would lead to the removal from the field of analysis of such facts as the derivation of the photographic image from the reality, or of the psychological motivations of the author of the photographic work. To avoid this kind of isolation of the photographic image from the empirical data that is to be found in the background of each photography, one should adopt the phenomenological method in its broad meaning. This approach allows for complementing the essential eidetic analysis with partial analyses, which focus on the background elements that are crucial for the understanding of the essence of the photographic work.
Description
Praca powstała jako praca magisterska na seminarium teorii poznania na Wydziale Filozofii KUL pod kierunkiem prof. dra hab. Antoniego B. Stępnia (rok 1984)
Keywords
fotografia, dzieło fotograficzne, typologia fotografii, filozofia fotografii, estetyka fotografii, fenomenologia fotografii, analiza ejdetyczna dzieła fotograficznego, photography, photographic work, typology of photography, philosophy of photography, aestethetics of photography, eidetic analysis of photographic work, phenomenology of photography
Citation
ISBN