Układowe formy regulacji stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi (art. 25 ust. 4-5 Konstytucji RP)

Abstract
Do najważniejszych unormowań prawno-wyznaniowych Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. należą niewątpliwie te, które dotyczą form regulacji stosunków między Rzecząpospolitą Polską a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Zgodnie z wolą ustrojodawcy relacje te mają być określane w trybie układowym. W odniesieniu do Kościoła Katolickiego zdecydowano o zastosowaniu umowy międzynarodowej, zawartej ze Stolicą Apostolską (art. 25 ust. 4). Ponadto postanowiono, że „stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami” (art. 25 ust. 5). Niniejsza publikacja stanowi głos w dyskusji dotyczącej zarówno teoretycznego znaczenia, jak i praktycznych implikacji art. 25 ust. 4-5 Konstytucji RP.
Description
Już od niemal 15 lat podstawowe zasady polskiego prawa wyznaniowego określa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Do jej najważniejszych unormowań prawno-wyznaniowych należą niewątpliwie te, które dotyczą form regulacji stosunków między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Zgodnie z wolą ustrojodawcy relacje te mają być określane w trybie układowym. W odniesieniu do Kościoła Katolickiego zdecydowano o zastosowaniu umowy międzynarodowej, zawartej ze Stolicą Apostolską (art. 25 ust. 4). Natomiast definiując sposób regulacji stosunków między Rzecząpospolitą Polską a innymi związkami wyznaniowymi postanowiono, że stosunki te mają być określane przez ustawy „uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami” (art. 25 ust. 5). Właściwie nie kwestionuje się dziś doniosłości przywołanych unormowań konstytucyjnych. Wciąż trwają jednak dyskusje dotyczące zarówno ich teoretycznego znaczenia, jak i praktycznych implikacji, a wypowiadane opinie są często bardzo rozbieżne. Trudno mieć wątpliwości, że jest to jedna z podstawowych przyczyn zatrzymania procesu indywidualnego regulowania sytuacji prawnej kolejnych związków wyznaniowych. Po 1997 r. – pomimo uzasadnionych żądań przedstawicieli wielu grup religijnych oraz kilkukrotnego podejmowania stosowanych prac – nie uchwalono żadnej ustawy, która całościowo regulowałaby stosunki między państwem z którymkolwiek ze związków wyznaniowych. Do powstania dodatkowych wątpliwości przyczyniły się natomiast zmiany, jakich – bez odwoływania się do formalnych umów – dokonano w ostatnich latach w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego. Dostrzegając potrzebę pogłębienia refleksji nad znaczeniem i konsekwencjami art. 25 ust. 4-5 naszej Konstytucji, Katedra Prawa Wyznaniowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zorganizowały konferencję naukową pt. Układowe metody regulacji stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi (art. 25 ust. 4-5 Konstytucji RP), która odbyła się w Lublinie w dniach 9-10 grudnia 2011 r. Pokłosiem tej konferencji jest niniejsze opracowanie. Struktura publikacji odzwierciedla porządek przeprowadzonych obrad i jest wyrazem dążenia do kompleksowego przeanalizowania wszystkich aspektów podjętej problematyki w szerszym kontekście historycznym oraz prawnoporównawczym. Zgodnie z tymi założeniami, dwie pierwsze części pracy zostaną poświęcone odpowiednio genezie art. 25 ust. 4-5 Konstytucji RP oraz wykorzystywaniu metod układowych w procesie określania statusu związków wyznaniowych w innych państwach. Natomiast w kolejnych czterech częściach zostaną zebrane opracowania dotyczące poszczególnych aspektów problematyki wykładni i realizacji obowiązujących dziś w Polsce unormowań konstytucyjnych, które stanowią o obowiązku układowego regulowania stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi. Po przedstawieniu dotychczasowych prac nad realizacją art. 25 ust. 5 ustawy zasadniczej uwaga zostanie skoncentrowana na umowie oraz na ustawie, o których mowa w tym przepisie konstytucyjnym (części III-V). Z kolei opracowania zebrane w części VI będą się odnosić do specyficznych problemów związanych z realizacją obowiązku układowego regulowania stosunków między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim. W części VII zostaną zamieszczone głosy w dyskusji, które zostały nadesłane przez uczestników konferencji. Całość uzupełni bibliografia najważniejszych prac dotyczących art. 25 ust. 4-5 aktualnie obowiązującej, polskiej ustawy zasadniczej.
Keywords
Kościół katolicki, związki wyznaniowe, kościoły i inne związki wyznaniowe, konkordat, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, relacje państwo-Kościół, związki religijne, religious communities, religious associations, State–Church relations, Catholic Church
Citation
Układowe formy regulacji stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi (art. 25 ust. 4-5 Konstytucji RP), red. P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2013.
ISBN
978-83-7702-782-0