Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2025, T. 124

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/8751

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2025, T. 124 by Title

Now showing 1 - 20 of 38
  • Item
    Analiza porównawcza średniowiecznego symbolizmu kolorystycznego na przykładzie iluminacji rękopiśmiennych kodeksów cysterskich z XII-XV wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Ernest, Karolina
    Artykuł poświęcony jest analizie porównawczej średniowiecznego symbolizmu kolorystycznego w odniesieniu do iluminacji kodeksów cysterskich z XII-XV wieku. Podstawę do omówienia tematu stanowi dziewięć manuskryptów związanych z proweniencją dawnych opactw cysterskich w Henrykowie, Lądzie, Kamieńcu Ząbkowickim, Lubiążu oraz Trzebnicy. Głównym celem artykułu jest udzielenie odpowiedzi na trzy kwestie: czy wyselekcjonowane manuskrypty mogą być przykładem odzwierciedlającym symbolizm kolorystyczny w sztuce cysterskiej? czy sposób zastosowania kolorów przez iluminatorów ma wpływ na interpretację treści obrazu? czy użyte pigmenty pozwalają na identyfikację struktury hierarchicznej (duchowego znaczenia)? W pierwszej części artykułu skupiono się na przedstawieniu symboliki koloru i jego znaczenia w wiekach średnich. Wskazano, iż średniowieczne społeczeństwo niezwykle mocno uwrażliwione było na blask, światło i barwy, które były postrzegane jako wyraz Bożej obecności w świecie. Następnie syntetycznie przedstawiono podejście szarych mnichów do kwestii sztuki i jej znaczenia w klasztorach cysterskich. Ukazano, że zasada ascetyzmu, zapoczątkowana przez św. Bernarda z Clairvaux (1090-1153), miała ogromne znaczenie dla sztuki cysterskiej, zarówno w zdobnictwie kodeksów rękopiśmiennych, jak i w architekturze oraz dekoracji świątyń. Surowe przepisy życia cysterskiego, w tym konieczność przestrzegania przez mnichów wartości takich, jak: prostota, skromność, ubóstwo czy pokora, nie pozostały bierne wobec cysterskiej twórczości artystycznej, na którą niezwykle mocno oddziaływały. W dalszej kolejności dokonano analizy porównawczej, najpierw opisując symboliczne znaczenie barw podstawowych w średniowieczu oraz teologii, a następnie wskazując miejsce występowania kolorów na wybranych elementach zdobniczych przywołanych manuskryptów. Co więcej, wskazano barwy nienależące do gamy barw podstawowych, a występujące na iluminacjach kodeksów cysterskich. Wyniki analizy wykazały, że symbolizm kolorystyczny nie został w pełni zaimplementowany do iluminacji XII-XV-wiecznych kodeksów rękopiśmiennych cystersów polskich. Barwy bowiem nie miały u szarych mnichów istotnego znaczenia – dobierane były przypadkowo. Zastosowanie konkretnych pigmentów przez iluminatorów wynikało z podłoża praktycznego oraz tradycji. Pierwszorzędnym celem użycia określonego koloru było przede wszystkim uwypuklenie treści religijnych oraz duchowości monastycznej. The article is devoted to a comparative analysis of medieval colour symbolism in relation to illuminations of Cistercian codices of the 12th–15th centuries. Nine manuscripts related to the provenance of the former Cistercian abbeys in Henrykowo, Ląd, Kamieniec Ząbkowicki, Lubiąż and Trzebnica form the basis for the discussion of the topic. The main purpose of the article is to answer three questions: Can the selected manuscripts be an example reflecting colour symbolism in Cistercian art? Does the way the illuminators used colours affect the interpretation of the content of the painting? Do the pigments used allow the identification of the hierarchical structure (spiritual meaning)? The first part of the article focuses on presenting the symbolism of colour and its meaning in the Middle Ages. The medieval society has been characterized as particularly sensitive to radiance, light and colours, which were seen as expressions of God’s presence in the world. The next part of the article synthesizes the grey monks’ approach to the issue of art and its importance in Cistercian monasteries. It has been demonstrated that the principle of asceticism, pioneered by St Bernard of Clairvaux (1090–1153), was of great importance to Cistercian art, both in the ornamentation of manuscript codices and in the architecture and decoration of temples. The strict rules of Cistercian life, including the need for monks to observe values such as simplicity, modesty, poverty and humility, left its mark on Cistercian artistic creativity, and strongly influenced it. The aforementioned part is followed by a comparative analysis, first describing the symbolic meaning of primary colours in the Middle Ages and theology, and then indicating the place of the colours on selected decorative elements of the referenced manuscripts. Moreover, colours not belonging to the range of primary colours, but appearing on the illuminations of the Cistercian codices, were indicated. The results of the analysis showed that the colour-based symbolism was not fully implemented in the illumination of the 12th–15th century manuscript codices of the Polish Cistercians. This is because colours did not have a significant meaning with the grey monks – they were chosen at random. The use of specific pigments by illuminators was based on practical grounds and tradition. The primary purpose of using a particular colour was primarily to emphasize religious content and monastic spirituality.
  • Item
  • Item
    Archiwalia na temat duszpasterstwa wojskowego w zasobach Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Bylina, Sławomir
    Zasoby archiwalne Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie zawierają zespoły dotyczące duszpasterstwa w Wojsku Polskim w latach 1919-1983. Do najważniejszych dokumentów z okresu 1919-1939 należy zaliczyć akta Polowej Kurii Biskupiej z lat 1919-1932, akta dowództwa okręgów korpusów, akta Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych. W zespołach zgromadzone są m.in. rozkazy wewnętrzne do katolickiego duchowieństwa wojskowego Wojska Polskiego, ustawy i rozporządzenia dotyczące organizacji duszpasterstwa wojskowego w czasie pokoju i na wypadek wojny. W korespondencji pomiędzy ministerstwami a Polową Kurią Biskupią znajdują się liczne zarządzenia w sprawach religijnych, zestawienia, schematy organizacyjne, wykazy kapelanów, jak również sprawozdania z działalności różnych wyznań katolickich i niekatolickich. W niewielkiej ilości w zasobach archiwum znajdują się dokumenty z lat 1943-1945. Kolejne akta datowane są na lata 1945-1964 oraz 1981-1983, czyli czas Generalnego Dziekanatu Wojska Polskiego. The archival holdings of the Central Military Archives in Warsaw contain fonds relating to pastoral ministry in the Polish Army from 1919 to 1983. Among the most important documents from the 1919–1939 period are the files of the Field Bishop’s Curia from 1919–1932, the files of the corps district command, and the files of the Cabinet of the Minister of Military Affairs. Among other things, the fonds include internal orders to the Catholic military clergy of the Polish Army, laws and regulations on the organization of military pastoral care in peacetime and in case of war. The correspondence between the ministries and the Field Bishop’s Curia includes numerous orders on religious matters, statements, organizational charts, lists of chaplains, as well as reports on the activities of various Catholic and non-Catholic denominations. A small number of the archive’s resources contain documents from 1943–1945. The subsequent files are dated 1945–1964 and 1981–1983, the time of the General Military Deanery.
  • Item
    Archiwum tajne w kurii diecezjalnej jako szczególny przejaw eklezjalnej „kultury sekretu”
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Mazur, Karolina; Adamczyk, Jerzy
    Kategoria sekretu posiada doniosłe znaczenie w porządku kanonicznym. Ma ona chronić jednostkę i wspólnotę kościelną, wolność poszczególnych wiernych i wolność wspólnoty. Szczególne znaczenie ma sekret w procesach karnych. Sekret stanowi ochronę wolności Kościoła przed nadmiernymi ingerencjami i naciskami zewnętrznymi, umożliwiając mu jak najlepsze wypełnianie swojego zadania w świecie dla dobra ludzkości, chroni instytucje kościelne, służy poszanowaniu prywatności osób, zachowaniu autonomii Kościoła katolickiego, ułatwia normalne funkcjonowanie instytucji i realizację dobra wspólnego. Spektakularnym przejawem dowartościowania tajemnicy w prawie kanonicznym i funkcjonowaniu Kościoła jest kanoniczna instytucja tajnego archiwum w kurii diecezjalnej, której cele pokrywają się z celami kanonicznej kategorii sekretu. Celem artykułu jest przedstawienie w aspekcie kanonicznym problematyki archiwum tajnego w kurii diecezjalnej, które jawi się jako szczególny przejaw eklezjalnej „kultury sekretu”. W części pierwszej omówiono rolę sekretu w systemie kanonicznym. W części drugiej, w oparciu o przepisy kanoniczne, przedstawiono sprawę obowiązku ustanowienia i troski o archiwum tajne, następnie zaprezentowano dokumenty stanowiące zasób archiwum tajnego, a na końcu podjęto kwestię niszczenia dokumentów z archiwum tajnego. The category of secrecy is of particular significance in the canonical order. It is meant to protect the individual and the church community, the freedom of the individual believer and the freedom of the community. Of particular importance is the secrecy in criminal trials. The secrecy constitutes a protection of the Church’s freedom from undue external interference and pressure, enabling it to fulfil its task in the world to the best of its ability for the good of humanity; it protects Church institutions, serves to respect the privacy of individuals, preserves the autonomy of the Catholic Church, and facilitates the normal functioning of institutions and the realization of the common good. A spectacular manifestation of the appreciation of secrecy in canon law and the functioning of the Church is the canonical institution of a secret archive in the diocesan curia, whose goals coincide with those of the canonical category of secrecy. The purpose of this article is to present in canonical terms the question of the secret archive in the diocesan curia, which appears as a particular manifestation of the ecclesial ‘culture of secrecy’. Part one discusses the role of secrecy in the canonical system. In the second part, the issue of the obligation to establish and care for the secret archive is presented on the basis of canonical regulations, followed by a presentation of the documents that constitute the secret archive’s stock, and finally the destruction of documents from the secret archive is addressed.
  • Item
    Claustrum sancti Adalberti. Późnośredniowieczna siedziba dominikanów we Wrocławiu w świetle źródeł pisanych
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Kaczmarek, Krzysztof
    Dominikanie przybyli do Wrocławia w latach 20. XIII wieku i zamieszkali przy podarowanym im kościele św. Wojciecha. W przeciwieństwie do tej świątyni, która od lat znajduje się w centrum zainteresowania historyków architektury i sztuki, należące do konwentu zabudowania mieszkalne i towarzyszące im obiekty gospodarcze zostały słabo rozpoznane. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie tych pomieszczeń w perspektywie zachowanych do naszych czasów źródeł pisanych, głównie pochodzących z XV i początku XVI stulecia rachunków, spisanych rękami tamtejszych przeorów. The Dominicans arrived in Wrocław in the 1320s and settled at the St Adalbert Church, which had been donated to them. Unlike the temple, which has been the focus of architectural and art historians’ attention for years, the convent’s residential buildings and accompanying outbuildings have been scantly recognized in the literature. The purpose of this article is to put these premises in perspective with the written sources that have survived to the present day, mainly accounts dating from the 15th and early 16th centuries, written down by the hands of the local priors.
  • Item
    Działalność salonu „Ars” Zygmunta Sarneckiego w kontekście rozwoju rynku sztuki w Krakowie na początku XX wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Skotniczna, Ewa
    Problematyka kształtowania się rynku sztuki w Polsce w ujęciu historycznym nie znalazła do tej pory szerszego odbicia w badaniach z zakresu historii sztuki. Przełom XIX i XX wieku to okres szczególnego rozkwitu Krakowa jako jednego z najważniejszych ośrodków kulturotwórczych na ziemiach polskich pod zaborami. Wysoka podaż dzieł sztuki wymagała zorganizowania nowoczesnych form zbytu. Choć funkcjonowała sprzedaż obiektów artystycznych w ramach działalności antykwariatów, księgarń, składów, organizowanych publicznie licytacji, popularnych loterii, brakowało profesjonalnego pośrednictwa, które mogłoby podnieść poziom ówczesnego rynku sztuki. Tę lukę wypełniła inicjatywa znanego dramaturga, publicysty, a także znawcy sztuki, Zygmunta Sarneckiego (1837-1922), który w 1904 roku otworzył w Krakowie salon sprzedaży rzeźb i obrazów artystów polskich o nazwie „Ars”. Celem artykułu jest opisanie działalności tego pierwszego w Krakowie, w pełni profesjonalnego salonu zajmującego się sprzedażą dzieł sztuki w odniesieniu do ówczesnej sytuacji w zakresie handlu dobrami luksusowymi. Na podstawie niepublikowanej do tej pory korespondencji Zygmunta Sarneckiego z artystami oraz materiałów prasowych zrekonstruowano charakter i działalność firmy, proces pozyskiwania dzieł od samych artystów oraz określono jej znaczenie dla kształtowania się rynku sztuki w Krakowie na początku XX wieku. Temat ten może stanowić asumpt do podjęcia szerzej zakrojonych badań w obrębie opisanej problematyki. The issue of the formation of the art market in Poland in historical terms has not yet been widely reflected in art history research. The turn of the 19th and 20th centuries was a period of special flourishing for Kraków as one of the most important cultural centres in the Polish lands under the partitions. The high supply of artworks required the organization of modern forms of sales. Although sales of art objects existed through the activities of second-hand bookshops, bookstores, warehouses, publicly organized auctions, and popular lotteries, there was a lack of professional intermediation that could raise the level of the art market at that time. This gap was filled by the initiative of Zygmunt Sarnecki (1837–1922), a well-known playwright, publicist, and art expert, who in 1904 opened a salon in Kraków called ‘Ars’, which sold sculptures and paintings by Polish artists. The purpose of the article is to describe the activities of this first fully professional art salon in Kraków in relation to the situation of the luxury goods trade at the time. The nature and activities of the company, the process of acquiring works from artists themselves, and its significance for the formation of the art market in Kraków in the early 20th century were reconstructed on the basis of Zygmunt Sarnecki’s hitherto unpublished correspondence with artists and press materials. This topic may inspire more extensive research within the scope of the issues described in the article.
  • Item
    „Dziwną opieką otoczył Pan Bóg kościoły i kapłanów”. Straty materialne Kościoła katolickiego na terenie dekanatu oświęcimskiego w czasie II wojny światowej
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Kędzierski, Adrian
    Artykuł dotyczy zagadnienia strat, który w czasie II wojny światowej poniósł Kościół katolicki w dekanacie oświęcimskim. Kwestia ta nie była dotychczas szczegółowo omawiana w literaturze historycznej. Straty spowodowane były zarówno działaniami wojennymi, grabieżczą polityką niemieckich okupantów, brutalnym sowieckim wyzwoleniem, jak i zachowaniem zdemoralizowanych parafian. The article addresses the issue of losses suffered by the Catholic Church in the Oświęcim deanery during World War II. This issue has not yet been discussed in detail in the historical literature. The losses were caused by warfare, the looting policies of the German occupiers, the brutal Soviet liberation and the behaviour of demoralized parishioners.
  • Item
    Epitafium Marcina Orłowity (zm. 1630) w katedrze w Bydgoszczy i jego fundator
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Zaucha, Tomasz
    Epitafium Marcina Orłowity (ok. 1560-1630) w katedrze św. Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy pozwala, dzięki uzupełnieniu o informacje ze źródeł archiwalnych, zapoznać się z postacią patrycjusza z przełomu XVI i XVII wieku oraz z jego pobożną fundacją dla bydgoskiej fary. Źródła przynoszą też informacje o stosunkach rodzinnych malarza krakowskiego Łukasza Porębskiego, który zamówił barokowe epitafium z wchodzącego w modę czarnego marmuru dębnickiego. The epitaph of Martin Orlowita (c. 1560–1630) in the Cathedral of St Martin and Nicholas in Bydgoszcz allows us, thanks to the addition of information from archival sources, to learn about the figure of the patrician at the turn of the 16th and 17th centuries and his pious foundation for the Bydgoszcz parish. The sources also include information about the family relations of a painter from Kraków, Łukasz Porębski, who commissioned a Baroque epitaph made of black marble from Dębnik, which was coming into fashion.
  • Item
    Ewangelickie księgi metrykalne w Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Ceynowa, Tadeusz
    Księgi metrykalne w polskich archiwach cieszą się dużym zainteresowaniem, zarówno naukowców, genealogów, jak i prywatnych osób. Kilka lat temu do rąk czytelnika trafił artykuł na temat katolickich ksiąg metrykalnych znajdujących się w Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Tym razem czytelnicy będą mogli się zapoznać z ciekawym zbiorem ewangelickich metrykaliów. Po przesiedleniu Niemców po II wojnie światowej z terenów przyznanych Polsce przy ewangelickich parafiach pozostała część wytworzonej tam dokumentacji archiwalnej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami państwowymi zdecydowana część uratowanych archiwaliów, w tym ksiąg metrykalnych, trafiła do archiwów państwowych i nadal jest sukcesywnie przekazywana z Urzędów Stanu Cywilnego. Utworzenie archiwum diecezjalnego w Koszalinie przy pomocy Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i gwarancje dane przez bp. Mariana Gołębiewskiego, że niemieckie dziedzictwo Pomorza tam przechowywane będzie dostępne dla wszystkich zainteresowanych, zobligowało pracowników tej instytucji do przejęcia z parafii zachowanej dokumentacji zarówno katolickiej, jak i ewangelickiej. Niniejszy artykuł ma za zadanie przedstawienie zachowanych 117 ksiąg metrykalnych z 27 wspólnot ewangelickich (Prowincja Pomorze, Prusy Zachodnie i Marchia Graniczna Poznań-Prusy Zachodnie) funkcjonujących przed 1945 rokiem na terenie obecnej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Church record books (birth and baptism registers) in Polish archives are of great interest, both to researchers, genealogists and private individuals. A few years ago, an article on Catholic record books held in the Archives of the Diocese of Koszalin-Kołobrzeg came to the reader’s attention. This time, readers will have the opportunity to learn about interesting collection of Evangelical registers. After the resettlement of Germans after World War II from the areas granted to Poland, some of the archival documentation produced there remained at the Protestant parishes. In accordance with current state regulations, the vast majority of the rescued archival materials, including record books, have been transferred to state archives and is successively relocated from Civil Registry Offices. The establishment of a diocesan archive in Koszalin with the help of the Foundation for Polish-German Cooperation and the guarantees given by Bishop Marian Gołębiewski that the German heritage of Pomerania stored therein would be available to all interested parties, obliged the staff of the institution to take over from the parish the surviving documentation of both Catholic and Evangelical origin. The purpose of this article is to present the surviving 117 record books from 27 Evangelical communities (Pomeranian Province, West Prussia, and the Border March of Poznań-West Prussia) functioning before 1945 on the territory of the present Diocese of Koszalin-Kołobrzeg.
  • Item
    Exempla w nauczaniu ad status w świetle kolekcji kazań Macieja z Grochowa z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej z początku XV wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Bracha, Krzysztof
    W rękopisie BJ 1619 z początku XV wieku znajduje się kilka kolekcji kazań De tempore et de sanctis. Rękopis został w większości przepisany przez Macieja z Grochowa, wikariusza z Kcyni, w 1407 roku. W wymienionej kolekcji znajduje się niewielki zbiór kazań ad status z exemplami, skierowanymi w kolejności do bogaczy, biednych, kupców, czeladzi służebnej, sędziów, rycerzy oraz rolników. Kolekcja Michała z Grochowa bliższa jest prostym ekshortacjom niż pełnym modelowym kazaniom typu sermo modernus. Nie znajdziemy w nich scholastycznych podziałów na punkty, aparatu logicznych dowodów. Takie ekshortacje zamiast tego erudycyjnego i schematycznego gorsetu obfitowały w wątki narracyjne, legendy świętych, exempla. Kolekcja Michała z Grochowa nie jest zbiorem oryginalnym, lecz należy do późniejszych redakcji w długiej tradycji literackiej Sermo generalis Honoriusza z Autun. Pięć sermones odnajdujemy ponadto w rękopisie śląskim z XV wieku BUWr I F 607 w zbiorze Exempla valde pulcra, które w 1914 roku wydał Joseph Klapper. Zaproponowana przez kaznodzieję nauka nie jest wykładnią budowli społecznej, lecz obrazem stereotypów, motywowanym programem moralizatorskim. Kaznodzieja odwołuje się do drabiny feudalnej tylko z pozoru, gdyż jego celem nie było posługiwanie się kalką feudalną, lecz jej przełamaniem, refrakcją z pobudek moralizatorskich, gdyż dydaktyzm moralizatorski był podstawą kazania, a nie oddanie obrazu stosunków społecznych. Kolekcja zredagowana przez Michała z Grochowa to unikatowe świadectwo sermones ad status w polskich zbiorach, choć nieoryginalne. Brak w nim jakichkolwiek odniesień do realiów polskich, a wypełnia je przekaz o uniwersalnym wydźwięku. The BJ 1619 manuscript from the early 15th century contains several collections of De tempore et de sanctis sermons. The manuscript was mostly transcribed by Maciej of Grochów, vicar of Kcynia, in 1407. The aforementioned collection includes a small compilation of ad status sermons with exempla, addressed to the rich, the poor, merchants, servant journeymen, judges, knights and farmers, respectively. The collection of Michał of Grochów is more similar simple exhortations than full sermons of the sermo modernus type. They are devoid of scholastic divisions into points, or logical proofs. Instead of such erudite and schematic image, the exhortations abounded in narrative threads, legends of saints, and exempla. Michał of Grochów’s collection is not an original one, but it is among the later editions in the long literary tradition of Sermo generalis by Honorius of Autun. The five sermones are further found in a 15th century Silesian manuscript BUWr I F 607 in the collection Exempla valde pulcra, which was published by Joseph Klapper in 1914. The teaching proposed by the preacher is not an interpretation of social construction, but a picture of stereotypes, motivated by a moralizing agenda. The preacher refers to the feudal ladder only in appearance, since his goal was not to use feudal pattern, but to break it, reframe it for moralistic motives, since moralistic didacticism was the basis of the sermon, not a means to convey a picture of social relations. The collection edited by Michał of Grochów is a unique testimony to the sermones ad status in Polish collections, even if not an original one. It lacks any reference to Polish realities, and is filled with a message with universal appeal.
  • Item
    Historical Library of the Archbishop’s Office in Košice
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Lenčiš, Štefan
    The current archbishop’s library in Košice is one of the largest historical libraries in eastern Slovakia. Its origin can be found in the first library of the parish church of St. Michael (r. 1420) and later in Cathedral of St. Elizabeth. The discovered oldest book catalog of the parish library from 1604 brought a very valuable book fund, which contained up to 160 manuscripts. The gradual creation of this parish library was developed especially after 1804, when the Bishopric of Košice was founded. The initial parish library fund was significantly enriched primarily by the bishops themselves by donating, but also by purchasing book titles, and even by their own philosophical and theological works. The bishop’s library was gradually undergoing reorganization and at the same time the creation of new book catalogs, which are the subject of research in connection with this library. Currently, this library, since 1995 already called the archbishop’s library, has almost 60,000 volumes in its collection. The most valuable books include manuscripts (codexes) and incunabula. A very large number of historical books, among which philosophical and theological disciplines dominate, are also very valuable. The rich book collection of the Archbishop’s Library requires a new professional approach, targeted research and also professional care associated with the creation of a new library catalog. Obecna biblioteka arcybiskupia w Koszycach jest jedną z największych bibliotek historycznych we wschodniej Słowacji. Jej początki sięgają czasów pierwszej biblioteki kościoła parafialnego św. Michała (1420), a później katedry św. Elżbiety. Najstarszy odkryty katalog księgozbioru biblioteki parafialnej z 1604 roku wskazuje na bardzo cenny księgozbiór, który zawierał aż 160 rękopisów. Stopniowy rozwój biblioteki parafialnej miał miejsce zwłaszcza po 1804 roku, kiedy to ustanowiono biskupstwo koszyckie. Początkowy zbiór biblioteki parafialnej został znacznie wzbogacony przede wszystkim przez samych biskupów poprzez darowizny, ale także poprzez zakup książek, a nawet przez ich własne dzieła filozoficzne i teologiczne. Biblioteka biskupia stopniowo przechodziła reorganizację, podczas której powstawały nowe katalogi książek, będące przedmiotem badań. Obecnie biblioteka ta, od 1995 roku nazywana biblioteką arcybiskupią, posiada w swoich zbiorach prawie 60 000 wolumenów. Do najcenniejszych książek należą rękopisy (kodeksy) i inkunabuły. Bardzo cenny jest również liczny zbiór książek historycznych, wśród których dominują dyscypliny filozoficzne i teologiczne. Bogaty księgozbiór biblioteki arcybiskupiej wymaga nowego, profesjonalnego podejścia, ukierunkowanych badań, a także profesjonalnego podejścia związanego z tworzeniem nowego katalogu bibliotecznego.
  • Item
    „I z modlitwą trzeba się było skrzętnie kryć…” – wspomnienia ks. Józefa Szuberta (1906-1973) z obozów koncentracyjnych. Edycja tekstu źródłowego
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Nocoń, Tomasz
    Artykuł jest pierwszą edycją tekstu źródłowego Wspomnienia z obozów – relacji spisanej przez ks. dr. Józefa Szuberta (1906-1973). Wspomnienia zostały odnalezione w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach. Ksiądz Józef Szubert był kapłanem diecezji śląskiej (katowickiej), który w 1940 roku został aresztowany przez nazistów. Na początku przebywał w obozie koncentracyjnym w Dachau, następnie został przeniesiony do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen. Był więźniem przez sześć miesięcy. Opuścił obóz w listopadzie 1940 roku i powrócił do diecezji, gdzie kontynuował swoją pracę duszpasterską. Tekst jest kolejnym źródłem do badań historycznych nad prześladowaniami polskich duchownych w czasie II wojny światowej. The article is the first edition of the source text of Wspomnienia z obozów (Memories from the Camps), an account written down by Rev. Józef Szubert (1906–1973). The memoirs were found in the collection of the Archdiocesan Archives in Katowice. Rev. Józef Szubert a priest of the Silesian (Katowice) diocese, was arrested by the Nazis in 1940. At first, he was detained in the Dachau concentration camp, then transferred to the Mauthausen-Gusen concentration camp. He was imprisoned for six months and left the camp in November 1940 and returned to the diocese, where he continued his pastoral work. The text is another source for historical research on the persecution of Polish clergy during World War II.
  • Item
    Katalog zbioru dokumentów pergaminowych i papierowych z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego Warszawskiego
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Deszczyńska, Martyna; Salina, Anna; Zachara-Związek, Urszula
    Katalog dokumentów pergaminowych i papierowych z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego Warszawskiego jest pomocą archiwalną, której brak nie pozwalał do tej pory na wprowadzenie do obiegu naukowego dyplomów przechowywanych przez tę instytucję. Dokumenty w liczbie 79, stanowiące 76 jednostek archiwalnych, pochodzą z okresu od 1289 roku do 1870/1907 roku (dwa dokumenty z XX wieku to poświadczone tłumaczenia dyplomu z 1676 roku). Pomimo szczątkowego i do pewnego stopnia przypadkowego charakteru tego zbioru – w porównaniu do stanu sprzed spalenia warszawskich archiwaliów kościelnych przez Niemców w 1944 roku – przedstawia on niemałą wartość historyczną, szczególnie dla dziejów arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i kapituły kolegiackiej w Łowiczu. The catalogue of parchment and paper documents from the holdings of the Warsaw Archdiocesan Archives is an archival aid, the lack of which has so far prevented the introduction into scholarly circulation of diplomas held by the institution. The 79 documents, representing 76 archival units, dated from 1289 to 1870/1907 (two documents from the 20th century are certified translations of a 1676 diploma). Despite the rudimentary and to some extent haphazard nature of this collection – comparing to the state before the burning of the Warsaw church archives by the Germans in 1944 – it presents considerable historical value, especially for the history of the Gniezno Archbishopric and the Collegiate Chapter in Łowicz.
  • Item
  • Item
    Kazanie antyhusyckie z rękopisu Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu I F 282
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Kaczor, Ewelina
    Przedmiotem artykułu jest niedokończone kazanie antyhusyckie z przełomu lat 60. i 70. XV wieku ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Rękopis I F 282 pierwotnie należał do biblioteki kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu, zgromadzenia silnie zaangażowanego w walkę z herezją husycką. Pomimo że znaczenie kaznodziejstwa dla podejmowanych na Śląsku działań przeciw husytom było odnotowywane w literaturze przedmiotu, to kazania antyhusyckie nie były poddawane analizie, a co więcej niewiele z nich jak do tej pory zostało zidentyfikowanych. Artykuł jest próbą wypełnienia istniejącej luki w stanie badań. Analizie tekstu towarzyszy edycja kazania. The subject of this article is an unfinished anti-Hussite sermon from the late 1560s and early 1570s from the collection of the University Library in Wrocław. The manuscript I F 282 originally belonged to the library of the Canons Regular of St Augustine in Żagań, a congregation heavily involved in the fight against the Hussite heresy. Although the importance of preaching to the anti-Hussite efforts in Silesia has been noted in the literature on the subject, anti-Hussite sermons have not yet been analysed and, moreover, few have been identified so far. The article is an attempt to fill an existing gap in the state of research. The text analysis is accompanied by an edition of the sermon.
  • Item
    Kult ikony w Nowym Świerżeniu w XVII i XVIII wieku – pomiędzy pragmatyzmem a protekcją Radziwiłłów
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Wereda, Dorota; Liseichykau, Dzianis
    Artykuł prezentuje dzieje kultu ikony w cerkwi unickiej w będącej własnością Radziwiłłów miejscowości Nowy Świerżeń w XVII-XVIII wieku. Dzieje kultu są analizowane w kontekście wpływu na jego rozwój przedstawicieli rodu Radziwiłłów. W celu animacji kultu i zapewnienia opieki duszpasterskiej przybywającym pielgrzymom, podobnie jak w miejscu kultu maryjnego w Żyrowicach, książę Aleksander Ludwik Radziwiłł w 1652 roku planował sprowadzanie do miejscowości zakonu bazylianów. Fundacja została zrealizowana dopiero w 1740 roku. Do Świerżenia przybywało wielu pątników doświadczających tu uzdrowień. Jako dowód wdzięczności umieszczali przy ikonie wota. Relacje o cudach były rejestrowane w Księdze cudów, której pierwsze wydanie zostało opublikowane w 1650 roku, a drugie, uzupełnione o informacje o kolejnych cudach, w 1750 roku. Ośrodek kultu maryjnego w Nowym Świerżeniu w epoce nowożytnej pozostał ważnym miejscem kultu dla społeczności lokalnej. Nie uzyskał rozgłosu ponadlokalnego. Przyczyny tego stanu były złożone. Kult ikony Matki Bożej w cerkwi świerżeńskiej został zapoczątkowany w czasie, kiedy wiele innych miejsc kultu maryjnego posiadało długą tradycję, a inne zyskały już rozgłos. Na ten stan wpłynęło również zbyt małe wsparcie Radziwiłłów promocji kultu Matki Boskiej w wizerunku w Nowym Świeżeniu. The article presents the history of icon worship in the Unitarian Orthodox church in the Radziwiłł-owned village of Nowy Świerżeń (present-day Novy Sverzhen) in the 17th–18th centuries. The history of the worship is analysed in the context of the influence on its development of the representatives of the Radziwiłł family. In order to animate the cult and provide pastoral care to arriving pilgrims, like at the Marian worship site in Żyrowice, Prince Aleksander Ludwik Radziwiłł planned to bring the Basilian Order to the village in 1652. The foundation was finalised as late as 1740. Many pilgrims came to Świerżeń to experience miraculous healings. As a token of gratitude, they placed votive offerings next to the icon. Reports of miracles were recorded in Księga Cudów (The Book of Miracles), the first edition of which was published in 1650, and a second edition, supplemented with information on more miracles, in 1750. The Marian devotion centre in Nowy Świerżeń remained an important place of worship for the local community in the modern era. It has not received more than local publicity, the reasons for which were complex. The worship of the icon of the Mother of God in the Świerżeń Orthodox Church was initiated at a time when many other places of Marian devotion had a long tradition, and others had already gained fame. This condition was also influenced by the Radziwiłłs’ insufficient support for the promotion of the cult of the Virgin Mary in the image in Nowy Świerżeń.
  • Item
    Litterae deauratae et pictae – nieznane włoskie wycinki z papieskich rękopisów iluminowanych w Muzeum Narodowym w Krakowie
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Łuczyńska-Bystrowska, Justyna
    W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się zbiór albumów zawierających serię inicjałów wyciętych z XVI-wiecznych włoskich rękopisów iluminowanych pochodzących z księgozbioru papieskiego z zakrystii Kaplicy Sykstyńskiej. Rewolucja francuska i kampanie napoleońskie spowodowały masowe rozproszenie kolekcji arystokratycznych i księgozbiorów klasztornych, co przyniosło daleko idące skutki na rynku antykwarycznym w XIX wieku. Podczas inwazji napoleońskiej na Rzym w 1798 roku zrabowane zostały skarby Watykanu, wraz z zawartością zakrystii Kaplicy Sykstyńskiej, w której znajdował się bezcenny księgozbiór gromadzony przez wieki przez kolejnych papieży i dostojników kościelnych. Najliczniejsza grupa watykańskich rękopisów weszła w posiadanie ks. Luigiego Celottiego (1759-1843), zatrudnionego przez rodzinę Barbarigo w Wenecji, konesera i marszanda sztuki. 26 maja 1825 roku w londyńskim Christie’s odbyła się pierwsza w dziejach aukcja w całości poświęcona wycinkom i pojedynczym kartom wyciętym ze średniowiecznych i renesansowych rękopisów. Zostały na niej wystawione miniatury, fragmenty bordiur, inicjały i pojedyncze karty wycięte ze średniowiecznych i renesansowych rękopisów, które następnie rozprzestrzeniły się między biblioteki i kolekcje prywatne na całym świecie. Celem artykułu jest analiza historyczno-artystyczna nieznanych dotąd albumów w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie w kontekście XIX-wiecznych praktyk kolekcjonerskich. The National Museum in Kraków holds a collection of albums containing a series of initials cut from 16th-century Italian illuminated manuscripts from the papal book collection in the sacristy of the Sistine Chapel. The French Revolution and Napoleonic campaigns caused a massive dispersal of aristocratic collections and monastic book collections, which had far-reaching effects on the antiquarian market in the 19th century. During the Napoleonic invasion of Rome in 1798, the treasures of the Vatican were looted, along with the contents of the sacristy of the Sistine Chapel, which contained a priceless book collection amassed over the centuries by successive popes and church dignitaries. The largest group of Vatican manuscripts came into the possession of Rev. Luigi Celotti (1759–1843), a connoisseur and art dealer employed by the Barbarigo family in Venice. On 26 May 1825, the London’s Christie’s held the first ever auction devoted entirely to cuttings and single sheets cut from medieval and Renaissance manuscripts. On display were miniatures, fragments of borders, initials and single pages cut from medieval and Renaissance manuscripts, which were then spread among libraries and private collections around the world. The purpose of this article is to provide an art-historical analysis of hitherto unknown albums in the collection of the National Museum in Kraków in the context of 19th-century collecting practices.
  • Item
    Losy ksiąg metrykalnych parafii wojskowej w Krakowie w czasie II wojny światowej
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Chrząszcz, Czesław
    W monarchii Habsburgów duszpasterze polowi mieli obowiązek dokładnego prowadzenia ksiąg metrykalnych. W księgach tych rejestrowano ważne fakty z życia religijnego żołnierzy: zawieranie małżeństw, narodziny dzieci i zgony osób wojskowych. Dla państwa były to ważne informacje, dlatego też stopniowo doprecyzowywano zasady prowadzenia tych ksiąg. W Krakowie, od 1869 roku stanowiącym siedzibę c.k. I Korpusu Armijnego, zgromadzono wiele ksiąg metrykalnych jednostek wojskowych wchodzących w skład tego wielkiego związku operacyjnego. W 1918 roku księgi te przeszły na własność odrodzonego państwa polskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym przechowywano je w kancelarii krakowskiej parafii wojskowej. Stopniowo dołączano do nich kolejne woluminy, w których rejestrowano fakty metrykalne żołnierzy Okręgu Korpusu nr V Wojska Polskiego z siedzibą dowództwa w garnizonie Kraków. Celem niniejszego artykułu jest zarysowanie losów ksiąg krakowskiego duszpasterstwa polowego w czasie II wojny światowej. W 1939 roku w obliczu agresji Niemiec hitlerowskich na Polskę większość z nich przeniesiono do gmachu Kurii Metropolitalnej w Krakowie. W 1942 roku niemieckie władze okupacyjne przeprowadziły ich konfiskatę. Obecnie starsza część tych archiwaliów przechowywana jest w Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu. Ich identyfikacja jest możliwa na podstawie słabo znanych wykazów, które sporządzono w 1937 i w 1942 roku. In the Habsburg monarchy, field pastors were required to keep accurate record books. These ledgers recorded important facts of soldiers’ religious life: marriages, births of children and deaths of military personnel. For the state, this was important information, which is why the rules for keeping these books had become gradually clarified. A large number of record books of the military units comprising this great operational union have been collected in Kraków, since 1869 the headquarters of the imperial–royal 1st Army Corps. In 1918, the books passed into the ownership of the reborn Polish state. In the interwar period, they were kept in the chancellery of the Kraków military parish. Gradually, more volumes were added, in which the metric facts of soldiers of the Kraków District of 5th Corps of the Polish Army were recorded. The purpose of this article is to outline the fate of the books of the Kraków field ministry during World War II. In 1939, in the face of Nazi Germany’s aggression against Poland, most of them were moved to the building of the Metropolitan Curia in Kraków. In 1942, the German occupation authorities confiscated them. Currently, the older part of these archives is kept at the Österreichisches Staatsarchiv in Vienna. Their identification is possible on the basis of poorly known lists that were compiled in 1937 and 1942.
  • Item
    Madonna z Kazimierza Dolnego. Dzieje własności
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Rupiewicz, Romana
    Rzeźba Pięknej Madonny z Kazimierza Dolnego powstała ok. 1420-1430 roku. Do 1935 roku znajdowała się w kościele farnym w Kazimierzu Dolnym, następnie została wypożyczona do Instytutu Propagandy Sztuki w Warszawie na wystawę pt. Polska sztuka gotycka. W artykule zaprezentowano materiał archiwalny, dotąd niepublikowany, poświęcony dziejom wypożyczenia rzeźby, a następnie próbom jej odzyskania w komunistycznej Polsce. Własność rzeźby została przeniesiona na Skarb Państwa na podstawie Dekretu z dnia 8 marca 1948 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, co zostało ostatecznie potwierdzone wyrokiem Sądu Najwyższego w 1965 roku. O odzyskanie rzeźby tuż po wojnie starali się proboszcz kazimierski ks. Hipolit Boratyński, a także architekt Karol Siciński, który odbudowywał zniszczone po wojnie miasteczko. The sculpture of the Beautiful Madonna of Kazimierz Dolny was created around 1420–1430. Until 1935 it was in the parish church in Kazimierz Dolny, then it was loaned to the Institute of Art Propaganda in Warsaw for an exhibition entitled Polish Gothic Art. The article presents archival material, hitherto unpublished, on the history of the sculpture’s loan and subsequent attempts to recover it in Communist Poland. Ownership of the sculpture was transferred to the Treasury under the Decree on Abandoned and Derelict Property of 8 March 1948, which was finally confirmed by a Supreme Court ruling in 1965. Efforts were made to recover the sculpture shortly after the war by the parish priest of Kazimierz, Rev. Hipolit Boratyński, and architect Karol Siciński, who was rebuilding the town, then destroyed after the war.
  • Item
    Materiały z Archiwum Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego jako źródło poznania teatralnej działalności w łódzkich placówkach jezuitów po II wojnie światowej
    (Wydawnictwo KUL, 2025) Mieszek, Małgorzata
    Artykuł podejmuje próbę rekonstrukcji informacji na temat amatorskich teatrów działających przy łódzkich kościołach jezuickich po II wojnie światowej. Były one ważnym czynnikiem pracy ewangelizacyjnej i katechetycznej. Spajały wspólnotę, pogłębiały wiedzę religijną i duchowość wiernych. Na podstawie materiałów archiwalnych podjęto próbę rekonstrukcji ich repertuaru, częstotliwości występów, ich okazjonalności. Zajęto się również kwestią wykonawców oraz niektórymi aspektami realizacji scenicznej sztuk wystawianych u łódzkich jezuitów. The article attempts to reconstruct information on amateur theatres operating at Łódź Jesuit churches after World War II. They were an important factor in evangelization and catechetical work, bonding the community, and deepening the religious knowledge and spirituality of the faithful. An attempt was made, based on archival materials, to reconstruct the repertoire, frequency of performances, and their occasionality. The performers and some aspects of stage production of plays staged at the Łódź Jesuits were also addressed.