Roczniki Nauk Społecznych, 2024, T. 52, nr 2: Rodzicielstwo – perspektywa socjologiczna i demograficzna

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/8505

Browse

Browsing Roczniki Nauk Społecznych, 2024, T. 52, nr 2: Rodzicielstwo – perspektywa socjologiczna i demograficzna by Title

Now showing 1 - 12 of 12
  • Item
    ChatGPT w edukacji – szanse i zagrożenia
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Pięta, Karolina
    Dynamiczny rozwój sztucznej inteligencji przez ostatnie kilka lat zrewolucjonizował rzeczywistość społeczną. Obecnie za jedną z najnowszych i najważniejszych innowacji w dziedzinie sztucznej inteligencji uznaje się ChatGPT. Technologia GPT, czyli transformatory generatywne ze względu na swoje duże możliwości wykorzystywane są w różnych dziedzinach życia społecznego, w tym także w edukacji. Zasadniczym celem artykułu jest omówienie nowego zjawiska, jakie stanowi ChatGPT w kontekście jego potencjalnego wpływu na rzeczywistość edukacyjną. W pierwszej kolejności szczególna uwaga została poświęcona przybliżeniu czytelnikowi technologii GPT. Następnie skupiono się na przedstawieniu zastosowania ChatGPT w edukacji, by w ostatniej części artykułu omówić szanse i zagrożenia, jakie niesie za sobą nadmierne korzystanie z ChatGPT w dziedzinie edukacji. The dynamic development of artificial intelligence over the last few years has revolutionized social reality. Currently, GPT chat is considered one of the newest and most important innovations in the field of artificial intelligence. GPT technology, i.e. generative transformers, due to their great capabilities, are used in various areas of social life, including education. The main purpose of the article is to discuss the new phenomenon of GPT chat in the context of its potential impact on educational reality. First of all, special attention was devoted to introducing the reader to the GPT technology. Then, the focus was on presenting the use of GPT chats in education, and in the last part of the article, the opportunities and threats posed by the excessive use of GPT chats in the field of education were discussed.
  • Item
    Expiring, Eternal or Simply Monstrous? Identity of Bereaved Mothers: A Preliminary Insight
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Rosochacka-Gmitrzak, Magdalena
    The paper aims to investigate transitions of maternal identity after child loss and provide insight into how maternal identity reshapes itself. Prior to this, the notion of identity is examined, including maternal identity. Historical and statistical background of parental loss caused by child death is provided. The paper attempts to go beyond the existing body of knowledge and descriptions of maternal bereavement identity and proposes a different lens which appears purposeful for further intended research – namely, the monstrous identity of a bereaved mother. Methodologically, the paper applies an integrative review, aspiring to overview the scientific body of research in maternal loss, review it, and finally elaborate on it. Celem artykułu jest zbadanie procesu zmian w tożsamości matek po stracie dziecka. Socjologicznej analizie zostaje poddane pojęcie tożsamości, w tym tożsamości matki. Przedstawiono historyczne i statystyczne tło przypadków utraty dziecka w wyniku jego śmierci. Artykuł podejmuje próbę wyjścia poza dotychczasowy stan wiedzy i opisów tożsamości matki w żałobie, proponując jeszcze inne spojrzenie, które wydaje się celowe dla dalszych zamierzonych badań, a mianowicie tożsamość, którą można określić mianem potwornej. Z metodologicznego punktu widzenia artykuł ma charakter przeglądu integracyjnego z elementami wstępnych obserwacji.
  • Item
    Fertility Level and the Popularity of Solutions Supporting the Work-Family Life Balance in Poland
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Luty-Michalak, Marta
    The narrowing replacement of generations observed in Poland over recent decades has many causes. A conflict between work and family lives is identified as one of them. There are a number of solutions in Polish family policy aimed at mitigating this conflict. This article analyses the level of fertility in Poland since 1990 as well the popularity of solutions that make working time more flexible and social services in the field of institutional childcare for children up to three years of age. Data from the following databases were used during the analysis: Eurostat database, OECD: Human Fertility Database and Eurofound: European Working Conditions Survey. Flexible working time solutions enjoy similar popularity in Poland as in other EU countries. The exception, for financial reasons, is part-time work. The analysis also indicates poor accessibility to institutional childcare. Obserwowana w Polsce na przestrzeni ostatnich dekad zawężona zastępowalność pokoleń ma wiele przyczyn. Jako jedną z nich wskazuje się istnienie konfliktu pomiędzy pracą zawodową a życiem rodzinnym. W polskiej polityce rodzinnej występuje szereg rozwiązań, których zadaniem jest łagodzenie tego konfliktu. W niniejszym artykule dokonano oceny poziomu dzietności i płodności w Polsce od 1990 r., jak również analizy popularności rozwiązań uelastyczniających czas pracy oraz usług społecznych w zakresie instytucjonalnej opieki nad dzieckiem do lat 3. W toku analizy wykorzystano dane z następujących baz danych: Eurostat Database, OECD: Human Fertility Database i Eurofound: European Working Conditions Survey. Rozwiązania uelastyczniające czas pracy cieszą się w Polsce podobną popularnością jak w innych krajach UE. Wyjątek, ze względów finansowych, stanowi praca w niepełnym wymiarze czasu pracy. Przeprowadzona analiza wskazuje również na słabą dostępność do opieki instytucjonalnej nad dziećmi.
  • Item
    Kapitał rodzicielski w ocenie młodzieży studiującej w Ukrainie, Litwie i Polsce
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Kwak, Anna; Bieńko, Mariola; Szluz, Beata
    Celem artykułu jest analiza przekazu kapitału rodzicielskiego w rodzinie w obszarze kompetencji, postaw, preferencji, wartości i zachowań. Podstawą empiryczną artykułu jest materiał zebrany w badaniach ilościowych przeprowadzonych w latach 2018-2019 w Charkowie, Lwowie, Wilnie, Rzeszowie i Warszawie wśród studentów w wieku 20-23 lata. Badania miały na celu poznanie obrazu domu rodzinnego oraz oceny elementów kapitału rodzicielskiego przekazanych przez matki i ojców z punktu widzenia studentów ukraińskich, litewskich i polskich. Otrzymane wyniki pokazują różnicę w ocenie kapitału ze strony matki i ojca. Z uwagi na narodowość badanych, zbliżony obraz analizowanych zjawisk przedstawiają studenci ukraińscy i polscy. The aim of the article is to analyze the transmission of parental capital in the family in the area of competences, attitudes, preferences, values and behaviors. The empirical basis of the article is material collected in quantitative research conducted in 2018-2019 in Kharkov, Lviv, Vilnius, Rzeszów and Warsaw among students aged 20-23. The research was aimed at understanding the image of the family home and assessing the elements of parental capital transferred by mothers and fathers from the point of view of Ukrainian, Lithuanian and Polish students. The obtained results show the difference in the assessment of capital on the mother’s and father’s side. Due to the nationality of the respondents, Ukrainian and Polish students present a similar picture of the analyzed phenomena.
  • Item
    Marvel zza żelaznej kurtyny – polska historia w ujęciu Netflixa
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Szostak, Sylwia; Zaborski, Marcin
    Filmy są ważnym elementem pamięci publicznej, oddziałują na pamięć – zarówno prywatną, jak i oficjalną. Mogą stanowić arenę sporów o istniejące i niekiedy sprzeczne wersje przeszłości. W globalnej koniunkturze pamięci przeszłość dodatkowo staje się atrakcją programową na pozór pozbawioną kulturotwórczego kapitału politycznego. W artykule, koncentrując się na kontekście produkcyjnym filmu „Pan Samochodzik i Templariusze”, opisano nowy sposób wykorzystania polskiej historii – taki, który pozwala na globalną cyrkulację treści w serwisach streamingowych. Na potrzeby globalnego serwisu Netflix polska historia staje się pozbawionym wymiaru politycznego kostiumem, który musi być poddany negocjacjom kulturowym, odnoszącym się w równym stopniu nie tylko do lokalnego widza, ale także do symboliki na poziomie globalnym. Films are an important element of memory formation. They can affect memory – both the collective and the individual discourse. They serve as an arena for disputes over existing and sometimes contradictory narratives of the past. In the global memory boom, the past additionally adds diversity to available programming output and serves as visual eye candy that is seemingly devoid of its political capital. Focusing on the production context of “Mr. Car and the Knights Templar”, the article describes how Polish history can be exploited commercially in the global economy of streaming services. When utilized by Netflix, Polish history becomes a veneer subjected to cultural negotiation that must address the local viewer, but at the same time, must be accessible on a symbolic level to a wide array of global audiences.
  • Item
    Niedopasowanie statusowe kobiet i mężczyzn jako czynnik hamujący dzietność
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Przybył, Iwona
    Niska dzietność jest coraz większym problemem w społeczeństwie polskim. Dotychczasowe analizy makro- i mikrospołecznych uwarunkowań reprodukcji biologicznej wyjaśniają przyczyny spadającej dzietności, ale nie odnoszą się do reguł zawiązywania stabilnego związku, fundamentalnych procesów leżących u podstaw planowania prokreacji i tym samym nie wystarczają, aby wyjaśnić, dlaczego rodzi się tak mało dzieci. Artykuł daje odpowiedź na pytanie, dlaczego próby budowania stabilnej relacji intymnej napotykają bariery z powodu kulturowych reguł selekcji i prawidłowości zawiązywania znajomości, co przeszkadza w odpowiednim dopasowaniu partnerów, a tym samym w realizacji zamiaru bycia rodzicem przez kobiety i mężczyzn. Zaprezentowana analiza wzbogaca wiedzę na temat niedopasowania statusowego we współczesnych kontekstach i zapewnia uzupełnienie opisu czynników hamujących dzietność. Low fertility is a growing problem in Polish society. Previous analyses of the macro- and micro-social determinants of biological reproduction explain the causes of declining fertility, but do not refer the fundamental processes underlying procreation planning and thus are insufficient to explain why we have such a low fertility rate. This article provides an answer to the question of why attempts to bond a stable intimate relationship face barriers due to cultural rules of matrimonial selection and patterns of relationship development, which hinders the proper matching, and thus the decision of women and men to have their first child. The analysis enriches knowledge of mismatch and provides a complementary description of the factors inhibiting fertility.
  • Item
    Praca zdalna a macierzyństwo. Analiza korzyści i trudności wynikających z pracy zdalnej w opinii matek małych dzieci
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Stankowska, Magdalena
    W czasie pandemii COVID-19 wiele matek i ojców rozpoczęło pierwszy raz w życiu pracę zdalną w towarzystwie swoich dzieci, ze względu na powszechny lockdown. W 2023 roku wprowadzono do Kodeksu pracy zmiany dotyczące pracy zdalnej. Celem artykułu jest analiza korzyści i trudności, jakie wiążą się z pracą zdalną rodziców małych dzieci z perspektywy kobiet – matek. Badania pokazały, że praca zdalna rodziców małych dzieci wiąże się dla nich z pewnymi korzyściami, jakimi są m.in. oszczędność czasu i pieniędzy, łatwiejsze godzenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi czy większa efektywność pracy, ale też niesie ze sobą wiele trudności, np. przeszkadzanie dzieci w pracy, brak przestrzeni do pracy w domu, praca „po godzinach”, utrudniona komunikacja ze współpracownikami, poczucie alienacji czy wreszcie brak aktywności fizycznej i poczucie monotonii. Optymalna dla pracujących z domu rodziców małych dzieci (zwłaszcza dla matek) wydaje się sytuacja, kiedy dzieci są poza domem w trakcie ich pracy. In the COVID-19 pandemic, many mothers and fathers began for the first time with a life that is at risk for their children, due to the widespread lockdown. In 2023, changes were introduced to the Labor Code regarding remote work in the post-pandemic reality. The aim of the article is to analyze the risks and hazards of remote activities for parents of children from the perspective of women – mothers. Studies have been conducted that have shown that remote work for parents of children has benefits for them, including: saving time and money, easier reconciliation of work and family responsibilities, and better work efficiency. But it also brings with it many difficulties, such as disturbing children at work, lack of air space for working at home, working “after hours”, difficult communication with co-workers, a sense of alienation and, finally, lack of activity associated with a sense of monotony. Optimum solution for parents of small children (especially mothers) may occur when the children are away from home at the time.
  • Item
    Proces konstytuowania się świata społecznego nauczycieli szkół międzynarodowych – dylematy i wyzwania
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Dobińska, Gabriela; Kosiorek, Małgorzata; Leek, Joanna; Rojek, Marcin; Szulewicz, Elżbieta
    Artykuł poświęcono procesowi segmentacji, zmierzającemu do wewnętrznego różnicowania się, a także wyłaniania subświatów w obrębie światów społecznych. Ramą teoretyczną poniższych rozważań uczyniono socjologiczną koncepcję światów społecznych Anselma Straussa. Przedmiotem podjętych analiz uczyniliśmy proces konstytuowania się świata społecznego nauczycieli szkół międzynarodowych w kontekście wyzwań oraz dylematów. Celem badań była rekonstrukcja mechanizmów umożliwiających wyłonienie się opisywanego świata społecznego, a także opisanie trudności doświadczanych przez badanych. Wykorzystując potencjał metodologii teorii ugruntowanej oraz przyjmując perspektywę interakcyjną, wyłoniono wymiary, w obrębie których badani doświadczają zawodowych trudności oraz dylematów. Okazuje się, że odczuwane napięcie mobilizuje nauczycieli do podejmowania określonych działań, umożliwiających radzenie sobie z codziennymi wyzwaniami, a to stymuluje wyłanianie się subświata. W niniejszych rozważaniach scharakteryzujemy trzy typy relacji nauczycieli: z uczniami, współpracownikami oraz otoczeniem (przedstawicielami innych światów społecznych). The article is devoted to the process of segmentation, leading to internal differentiation and the emergence of subworlds within social worlds. The theoretical framework for the following considerations is Anselm Strauss’s sociological concept of social worlds. The subject of our analyzes was the process of establishing the social world of international school teachers in the context of challenges and dilemmas. The aim of the research was to reconstruct the mechanisms enabling the emergence of the described social world, as well as to describe the difficulties experienced by the respondents. Using the potential of grounded theory methodology and adopting an interactive perspective, dimensions were identified within which the respondents experience professional difficulties and dilemmas. It turns out that the felt tension mobilizes teachers to take specific actions to cope with everyday challenges, and this stimulates the emergence of a subworld. In the following considerations, we will characterize three types of teachers’ relationships: with students; colleagues and the environment (representatives of other social worlds).
  • Item
    Sprawiedliwość międzygeneracyjna w polityce rodzinnej: przyczynek do dyskusji
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Racław, Mariola
    Celem artykułu jest analiza skutków „uwikłania” polityki rodzinnej w debaty dotyczące dzietności i przekierowania uwagi na kwestie ludnościowe, przede wszystkim prokreacyjne, a także wskazanie zmiany akcentów w dyskusjach na temat sprawiedliwości międzygeneracyjnej w kontekście polityki rodzinnej. Postawiono pytanie badawcze: jakie konsekwencje dla polityki rodzinnej ma nacisk na prospektywny wymiar sprawiedliwości międzygeneracyjnej redukowanej do pronatalizmu? Artykuł oparty jest na analizie wybranych tekstów naukowych oraz wtórnej analizie dostępnych rezultatów badań empirycznych. Podkreślono w nim konieczność budowania strategii polityki rodzinnej kierowanej do młodych ludzi „na przedpolu rodzicielstwa”, spójnej z innymi politykami publicznymi; uwzględnienie w strategiach polskiej polityki rodzinnej alarmujących danych, dokumentujących brak wiary młodych ludzi w zabezpieczenie ich interesów w decyzjach politycznych rządu oraz tworzenie polityk publicznych sprawiedliwych dla przyszłych pokoleń. The goal of the article is to analyze the effects of entangling family policy in debates on fertility rate and shifting attention to population issues, primarily reproductive issues, and indicate the change in emphasis in discussions on intergenerational fairness in the context of family policy. The research question relates to the consequences for family policy of the emphasis on the prospective dimension of intergenerational fairness reduced to pronatalism. The article relies on the analysis of selected scientific texts and a secondary analysis of available empirical research results. The need to build a family policy strategy addressed to young people “on the verge of parenthood” is emphasized as consistent with other public policies. It is also necessary to factor in the alarming figures of Polish family policy strategies demonstrating young people’s lack of faith that the government’s political decisions will cater to their interests and that public policies that are fair for future generations can be created.
  • Item
    The Impact of Anti-Russian Sanctions on the Socio-Economic Situation in Tajikistan (The First Year of the War)
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Kosowska, Katarzyna; Kosowski, Piotr
    Since the invasion of Ukraine on 24th February 2022, Russia has faced unprecedented economic sanctions imposed by the West. The EU has implemented nine sanction packages against the aggressor since the beginning of the war, with the aim of destabilising the Russian financial sector, its trading system, logistics and energy cooperation agreements. Not only the EU, but also the USA have imposed a number of economic restrictions against Russia. As long as the Western sanctions are in place, the macroeconomic indicators in the Russian Federation are expected to fall yearly and the country will slide into a long-term crisis. The poorest countries of Central Asia, critically reliant on Russian support, have found themselves in dire straits. This article analyses the impact of anti-Russian sanctions on the socio-economic situation in the Republic of Tajikistan. Po inwazji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku Rosja mierzy się z bezprecedensowymi sankcjami gospodarczymi nałożonymi przez Zachód. Od początku wojny UE wprowadziła przeciwko agresorowi dziewięć pakietów sankcyjnych, licząc na wywołanie zawirowań w rosyjskim sektorze finansowy, w obrębie wymiany handlowej, logistyki czy współpracy energetycznej. Obok UE, również USA wprowadziły szereg restrykcji gospodarczych wobec Rosji. W sytuacji obowiązywania i przedłużania zachodnich sankcji gospodarczych możemy spodziewać się, iż wskaźniki makroekonomiczne Federacji Rosyjskiej z roku na rok będą się pogarszać, zaś kraj pogrąży się w wieloletnim kryzysie. W trudnej sytuacji gospodarczej znalazły się najbiedniejsze państwa Azji Centralnej uzależnione w stopniu krytycznym od rosyjskiego wsparcia ekonomicznego. Niniejszy artykuł analizuje wpływ antyrosyjskich sankcji na społeczno-gospodarczą sytuację Republiki Tadżykistanu.
  • Item
    Uwarunkowania decyzji prokreacyjnych o pierwszym dziecku i kolejnych
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Kotowska-Wójcik, Olga Anna
    Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wybranych wątków analizy desk research dokonanej na podstawie badań empirycznych, dotyczącej czynników warunkujących decyzje prokreacyjne o narodzinach pierwszego dziecka i kolejnych. W tym celu postawiono pytania na temat tego, co sprzyja podejmowaniu decyzji o narodzinach potomstwa i jakie czynniki determinują opóźnianie takiej decyzji. Analiza obejmuje także rozróżnienie marzeń i rzeczywistych działań podejmowanych w tym zakresie. Znaczące okazują się takie zmienne niezależne, jak płeć i stan cywilny determinujący specyfikę konkretnych obaw i potrzeb osoby w danej sytuacji życiowej. The purpose of this article is to analyse particular factors that influence young people to raise a family and/or their procreation attitudes. The main research question is what motivates people towards such decisions and what prevents them. It has been done mostly by desk research. This is an approach based on empirical data gathered from research reports and scientific articles from discipline. Determinants such as sex or marital status are believed to be crucial in defining the most important factors pro and against raising a family and/or having a child.
  • Item
    Wioletta Szymczak, Tomasz Adamczyk Młodzież w kontekstach współczesnych. Rodzina. Czas. Szkoła. Kościół i katecheza, Lublin: Wydawnictwo KUL 2022
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2024) Mariański, Janusz