Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL, Tom 38, Nr 1: Dylematy kultury współczesnej

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/8724
DYLEMATY KULTURY WSPÓŁCZESNEJ

Browse

Browsing Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL, Tom 38, Nr 1: Dylematy kultury współczesnej by Title

Now showing 1 - 20 of 20
  • Item
    Dobro i zło moralne jako próba dla dusz ludzkich. Elementy etyki sumienia
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Judycki, Stanisław
    Pierwsza część artykułu poświęcona jest różnym rozumieniom etyki jako dyscypliny filozoficznej. W części drugiej zostaje rozważona natura sumienia jako podstawy wiedzy na temat dobra i zła moralnego oraz odróżnione są trzy warstwy ludzkiego sumienia. Trzecia część artykułu dotyczy pojęcia próby moralnej, przy czym tezą jest to, że Bóg Stwórca poddaje wszystkie osoby próbie moralnej wyboru między dobrem i złem. Aby tego rodzaju próba moralna mogła mieć miejsce, potrzebna jest „wrodzona” zdolność do odróżniania dobra i zła, czyli sumienie. The first part of the article is devoted to various understandings of ethics as a philosophical discipline. The second part considers the nature of conscience as the basis of knowledge about moral good and evil and distinguishes three layers of human conscience. The third part of the article concerns the concept of moral test, with the thesis being that God, the Creator, subjects all persons to a moral test of choosing between good and evil. In order for this type of moral test to take place, an “innate” ability to distinguish good from evil is necessary, which is conscience.
  • Item
    From the editors: Morality is the soul of culture
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Merecki, Jarosław
  • Item
    Inna nowoczesność?
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Buttiglione, Rocco
    Główny nurt nowoczesności został jednostronnie zdeterminowany przez ideę rozumu, która sprawia, że racjonalność pokrywa się z metodą nowoczesnej nauki, a zwłaszcza nowoczesnej fizyki. Nowoczesna nauka rozważa wszechświat złożony z czystych obiektów i określa relacje między nimi z precyzją, dzięki której kontrola człowieka nad światem materialnym znacznie wzrosła. Świat nie składa się jednak wyłącznie z czystych obiektów. Podmiotów nie da się zrozumieć za pomocą tej samej metody, którą z powodzeniem stosujemy do opisu przedmiotów. Jeśli pomijamy subiektywny wymiar rzeczywistości, redukujemy inne istoty ludzkie do czystych obiektów, które można dowolnie wykorzystywać i które nie mają wewnętrznej godności. W końcu sami stajemy się takimi obiektami i wkraczamy w świat całkowitego wyobcowania opisany przez Martina Heideggera w jego rozważaniach na temat technologii. Istnieje jednak inna nowoczesność: początki tej idei odnajdujemy w myśli Blaise’a Pascala, a jej rozwój prowadzi do nauczania św. Jana Pawła II, Benedykta XVI i papieża Franciszka. Nowoczesność tak rozumiana w pełni akceptuje metodę nauk przyrodniczych, ale rozwija również metodę rozumienia świata podmiotów i świata ludzkiego. Rozum ma dwa skrzydła i nie może się wznosić, używając tylko jednego z nich. The mainstream of modernity has been unilaterally determined by an idea of reason that makes rationality coincide with the method of modern science, particularly that of modern physics. Modern science investigates the universe composed of pure objects and determines the relations among pure objects with a rigor that has enormously increased our control over the material world. The world, however, does not consist only of pure objects. It is made of both objects and subjects. Subjects cannot be understood with the method that is successfully applied to describing objects. If we ignore the subjective dimension of reality, we reduce other human beings to pure objects that can be freely exploited and do not possess inner dignity. we are also led to consider ourselves as pure objects and thus enter the world of total alienation described by Martin Heidegger in his discussion of technology. There is, however, another idea modernity, conceived of by Pascal and leading to the teaching of St. John Paul II, Benedict XVI, and Pope Francis. Understood in such a way, modernity fully accepts the method of natural sciences but develops also a method for the understanding of the world of subjects and of the human world. Reason has two wings, and is unable to rise, using only one of them.
  • Item
    Ku upragnionemu Królestwu. O nowe tłumaczenie Storia di Cristo Giovanniego Papiniego
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Garbol, Tomasz
    Artykuł stanowi syntetyczne omówienie wartości i aktualności Storia di Cristo Giovanniego Papiniego. Przypominając polski przekład tej książki, dokonany przez Wincentego Rzymowskiego, autor formułuje postulat nowego tłumaczenia dzieła włoskiego pisarza. Powinno ono być kompletne, możliwie wierne oryginałowi i wszechstronnie uwzględniać niezbędne konteksty kulturowe. The article is a synthetic discussion of the value and topicality of Giovanni Papini’s Storia di Cristo. Recalling the Polish translation of this work by Wincenty Rzymowski, the author formulates a proposal for a new translation of the Italian writer’s work. It should be complete, as faithful as possible to the original, and it must take the necessary cultural contexts comprehensively into account.
  • Item
    Latent Depths: Meanings and Values in the Etude in F minor from Fryderyk Chopin’s Trois Nouvelles Études
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Bruni, Silvia
    Although often relegated to the periphery of Chopin’s legacy, the Etude in F minor—the first of the Trois Nouvelles Études written for the didactic collection Méthode des Méthodes pour le piano by François Joseph Fétis and Ignacy Moscheles—stands out for its emotionally charged, continuous and restless, meticulously structured narrative. The analysis of this work—spanning its didactic intent, its structural and expressive interdependencies within the linear, polyrhythmic texture, essential performance considerations, and its reception and interpretation in the context of Chopin’s poetics—reveals a clear instance of expressive values taking precedence over its didactic function. The Etude in F minor emerges as one of the most original and intimate expressions in Chopin’s compositional output. It offers a poignant, existential portrait of the composer, providing an invaluable insight into his aesthetic identity and prompting reflection on the metaphysical dimensions of music. The study draws from a range of sources, including the correspondence, recently published in the Polish translation, of Chopin’s student, Friederike Müller, documents on the reception of Chopin’s works, scholarly literature on Chopin’s creative poetics, aesthetic, and philosophical reflection on the ontology of musical work. Choć na co dzień zepchnięta na margines chopinowskiej spuścizny, Etiuda f-moll – pierwsza z Trois Nouvelles Études napisanych do zbioru dydaktycznego Méthode des Méthodes pour le Piano François Josepha Fétisa i Ignacego Moschelesa – to utwór, który zwraca uwagę emocjonalnie nasyconą, ciągłą, niespokojną narracją przestrzegającą strukturalnej logiki, i sięga swoją genezą okresu apogeum twórczości Fryderyka Chopina. Analiza utworu – od jego dydaktycznego przeznaczenia i uwypuklania zależności strukturalno-wyrazowych tkwiących w jego linearnej, polirytmicznej fakturze, poprzez fundamentalne aspekty wykonawcze, aż po recepcję i interpretację w świetle poetyki kompozytora – ujawnia kolejny przypadek przewagi walorów ekspresyjnych nad celem dydaktycznym. Etiuda f-moll należy do najoryginalniejszych i najbardziej intymnych obszarów dorobku kompozytorskiego Fryderyka Chopina. To przejmujący, egzystencjalny portret kompozytora odsłaniający nieocenioną perspektywę na estetyczną tożsamość Chopina oraz skłaniający do namysłu nad metafizycznym wymiarem muzyki. Zakres źródeł, na podstawie którego zostanie sformułowany nowy sposób spojrzenia na tytułowy utwór, obejmuje niedawno odkrytą i udostępnioną w języku polskim korespondencję uczennicy Chopina Friederike Müller, dokumenty recepcji twórczości polskiego kompozytora, literaturę muzykologiczną poświęconą poetyce twórczości Chopinowskiej oraz refleksję estetyczno-filozoficzną dotyczącą ontologii dzieła muzycznego.
  • Item
    Nauka jako „zestaw małego konstruktora”. Filozofia nauki według Nancy Cartwright
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Łukasik, Andrzej
  • Item
    O godność w życiu społecznym
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Kowalczyk, Stanisław
  • Item
    Od Redakcji. Moralność jako dusza kultury
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Merecki, Jarosław
  • Item
    Odejście od Transcendencji. Współczesna młodzież polska wobec religii i duchowości
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Ptaszek, Robert T.
    Artykuł przedstawia rozważania inspirowane wynikami badań International Civic and Citizenship Education Study, które pokazują, że w Polsce w latach 2009-2022 aż dla trzydziestu procent uczniów klas ósmych religia przestała być istotnym elementem ich światopoglądu. Jest to symptomatyczny wynik, który wymaga refleksji nad tym, (1) jakie są najważniejsze przyczyny takiej sytuacji, (2) czym młodzież próbuje zastępować religię, oraz (3) jakie mogą być skutki zastępowania religii tak zwaną nową duchowością. W kwestii pierwszej kilka poważnych przyczyn wiąże się z samym Kościołem i stylem prowadzenia przezeń ewangelizacji, który wydaje się raczej ułatwiać niż utrudniać „milczącą apostazję” wiernych. W kwestii drugiej istotne rozróżnienia dotyczą alternatyw skrajnych, odrzucających religię, oraz umiarkowanych, nakierowanych na poszukiwanie innej religii lub jej namiastki. W kwestii trzeciej podkreślona została różnica między duchowością katolicką a parareligijną formą duchowości bez religii oraz propozycjami ateistycznej duchowości bez Boga. Doświadczenia psychiczne i emocjonalne, jak również psychodeliczne, wraz z technikami ich wywoływania, nie wzmacniają racjonalnej kontroli człowieka nad własnym życiem, kształtując raczej (często ryzykowny) styl jego życia, nie zaś ludzką zdolność do kierowania własnymi wyborami w perspektywie doskonałości i ostatecznego przezwyciężenia zła. The article presents considerations inspired by the results of the International Civic and Citizenship Education Study, which shows that in Poland, between 2009 and 2022, as much as thirty percent of eighth-grade students ceased to consider religion an important part of their worldview. This is a symptomatic result, which calls for reflection on (1) what the most important reasons for this situation are, (2) what young people are trying to replace religion with, and (3) what might be the consequences of replacing religion with the so-called new spirituality. On the first issue, some serious causes can be seen in the Church itself and in the style of evangelization it pursues, which seems to facilitate rather than hinder the “silent apostasy” of its faithful. On issue two, important distinctions are made between the extreme alternatives, which reject religion, and the moderate ones, focused on the pursuit of a new religion or a substitute for the existing one. Issue three highlights the difference between Catholic spirituality on the one hand and the para-religious form of spirituality without religion and proposals for an atheistic spirituality without God on the other. Mental and emotional experiences, including psychedelic ones, along with the techniques used to induce them, do not enhance a person’s rational control over his or her own life, shaping an (often risky) lifestyle rather than the human ability to guide one’s own choices in the perspective of perfection and the ultimate overcoming of evil.
  • Item
    Powinność czy decyzja? Spór Tadeusza Stycznia z Mieczysławem A. Krąpcem o metafizyczno-antropologiczne podstawy moralności
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Duma, Tomasz
    Autor przedstawia dyskusję dwóch filozofów z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Tadeusza Stycznia i Mieczysława A. Krąpca na temat przedmiotu etyki. W pierwszej części ukazane zostało stanowisko Stycznia, który za przedmiot etyki uważa powinność moralną, leżącą u podstaw normy moralności, a w konsekwencji rozstrzygającą o całej koncepcji etyki, którą można nazwać etyką personalistyczną – ze względu na szczególną w niej rangę powinności wobec osoby z racji jej bycia osobą. Obok tego omówione zostały także podstawy antropologiczno-metafizyczne tego rodzaju etyki, a także zarzuty sformułowane wobec niej przez Krąpca. W części drugiej przedstawiona została propozycja etyki wypracowana przez Krąpca, w której centralną rolę odgrywa akt decyzyjny, leżący u podstaw ludzkiego działania, będący swego rodzaju bytem moralnym, jako że już w momencie decyzji dokonuje się jej ocena moralna ze względu na odniesienie sądu praktycznego do sądu teoretycznego, czyli do „prawdy o moim dobru”. Poza tym ukazane zostały podstawy antropologiczno-etyczne tej propozycji, nazwanej przez komentatorów etyką metafizyczną, jak też zarzuty wobec tej propozycji, jakie sformułował Styczeń. W ramach zakończenia przedstawiono kilka uwag uwydatniających komplementarność obydwu ujęć. The author scrutinizes the debate on the proper object of ethics as a discipline continued at the Catholic University of Lublin by its two prominent philosophers: Tadeusz Styczeń and Mieczysław A. Krąpiec. The opening part of the paper discusses Styczeń’s thesis that the proper object of ethics is moral duty, which simultaneously provides the norm for morality and ultimately determines the shape of the entire conception of ethics. Due to the special rank of the moral subject’s duty towards another person by virtue of her being a person, the ethics Styczeń proposed had a deeply personalistic essence. Then the author discusses the anthropological and metaphysical bases of Styczeń’s ethics, as well as the objections towards it made by Krąpiec. The second part of the considerations includes an outline of the ethics proposed by Krąpiec, who emphasized the significance of the decision-making act which lies at the basis of human action and which, as such, can be conceived as a kind of moral entity: the decision to act (or not to act) is always accompanied by its moral evaluation on the part of the acting subject, who juxtaposes his or her practical judgment with the preceding, theoretical one, viewed in terms of “what is truly good for me.” The author then discusses the anthropological and ethical bases of Krąpiec’s position, called metaphysical ethics by its commentators, as well as Styczeń’s objections towards it. In the closing section of the paper, the author has included his observations concerning the complementary nature of the discussed standpoints.
  • Item
    Propozycje „Ethosu”
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Mikulska, Patrycja
  • Item
    „Przedzieraj się, szukaj, nie ustępuj.” Wewnętrzna droga do pełni w twórczości literackiej Karola Wojtyły – Jana Pawła II
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Zarębianka, Zofia
    Artykuł podejmuje rozważania nad toposami drogi i podróży obecnymi w twórczości literackiej Karola Wojtyły. Autorka rozpatruje je w aspekcie ontologicznym, antropologicznym, epistemologicznym, soteriologicznym i etycznym. Obok motywu drogi traktowanej jako symboliczna figura ludzkiego losu, refleksja skupia się na znaczeniach terminu „źródło”, uważanego za jedno ze słów-kluczy konstytutywnych dla tej poezji, wokół których budowane są głębinowe znaczenia jego tekstów. The article addresses the topoi of the road and the journey present in Karol Wojtyła’s literary work, discussing their ontological, anthropological, epistemological, soteriological, and ethical aspects. In addition to the motif of the road conceived of as a symbolic figure of human fate, the reflection focuses on the interpretation of the term “source,” considered one of the words constitutive for this poetry; one of the keywords around which the deep meanings of his texts are created.
  • Item
    „Ten czas jest kością, wyłamaną w stawie”? Poezja księdza Jerzego Szymika wobec kultury współczesnej
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Mazan-Mazurkiewicz, Alicja
    Przedmiot badawczego namysłu stanowi twórczość poetycka ks. Jerzego Szymika – uczonego teologa, a zarazem wnikliwego obserwatora i komentatora współczesnej kultury. Celem jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób twórczość liryczna Szymika podejmuje kwestie związane z diagnozą tejże kultury (w postaci mowy dyskursywnej obecne w jego innych wypowiedziach). Artykuł stanowi próbę prezentacji strategii artystycznych służących wpisaniu owych diagnoz w tekst poetycki, oraz zdefiniowania podstawy podmiotu i odpowiedzi (także teologicznej) na dylematy kultury współczesnej. Podstawową metodą przyjętą przez autorkę jest hermeneutyka lekturowa wybranych tekstów, zogniskowana wokół kategorii słowa i ciała, wsparta syntetyzującymi odwołaniami do całokształtu dorobku, nie tylko poetyckiego. Artykuł pomyślany został jako rekonesans badawczy wobec tematu, który może być kluczem interpretacyjnym monograficznego ujęcia dorobku literackiego księdza Jerzego Szymika. The research presented in the article discusses poetic works of Fr. Jerzy Szymik, a scholarly theologian and, at the same time, a keen observer and commentator of contemporary culture. The aim of the paper is to answer the question how his poetry addresses issues related to a diagnosis of contemporary culture (described, in discursive speech, in his other works). The article is to present artistic strategies used to incorporate diagnoses of contemporary culture into a poetic text and to identify the attitude of the subject and his responses (including theological ones) to the dilemmas inherent in the culture in question. The primary method adopted in the research is a hermeneutic reading focused on the categories of the word and the flesh used in the selected texts; the interpretation is supported by synthetizing references to Szymik’s whole oeuvre, not only to its poetic components. The article has been devised as a reconnaissance of the topic which may prove an interpretative key to be used in a general monographic description of Fr. Jerzy Szymik’s literary output.
  • Item
    To nie jest czas dla humanistów
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Chyrowicz, Barbara
    Od naukowców oczekuje się dzisiaj wymiernych wyników badań, przede wszystkim nastawionych na wdrażanie nowych rozwiązań technologicznych i przynoszących konkretne zyski. To stawia humanistów w trudnej sytuacji, ponieważ ich praca nie przynosi zysków materialnych. Pracy nie ułatwia im też punktowy system oceny publikacji, który niekoniecznie preferuje jakość publikowanych tekstów. Współczesna kultura i tempo życia zdają się nie sprzyjać pogłębionej refleksji, a bez niej praca humanisty nie będzie twórcza. Scientists are expected to produce measurable research results today, preferably focused on technological implementation and bringing concrete profits. This puts humanists in a difficult position, since their work does not bring material profits. Their work is also not made easier by the point-based system of evaluating publications, which does not necessarily favor the quality of published texts. Contemporary culture and the pace of life do not seem to favor in-depth reflection, and without it, the work of a humanities scholar will not be creative.
  • Item
    W stronę personalistycznej doktryny prawnej. Implikacje antropologii i etyki Tadeusza Stycznia SDS i kard. Karola Wojtyły dla nauki prawa
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Rupniewski, Michał
    Niniejszy artykuł stawia sobie za cel operacjonalizację ustaleń antropologii filozoficznej i etyki kard. Karola Wojtyły i Tadeusza Stycznia SDS w kierunku użyteczności dla nauki prawa. Ostatecznym celem takich badań jest wypracowanie w oparciu o myśl słynnych lubelskich filozofów personalistycznej doktryny prawnej, użytecznej w kontekstach legislacji i stosowaniu prawa. Niniejszy artykuł realizuje zasadniczo dwa cele. Pierwszym z nich jest odnalezienie personalistycznego sensu prawa, a drugim przedstawienie opisu wspólnoty prawnej wyłaniającej się z tegoż sensu. Cele te realizowane są w trzech krokach. Część pierwsza ma charakter wstępny i odnosi podejście prezentowane w artykule do teorii prawa naturalnego, druga poświęcona jest personalistycznemu sensowi prawa i stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, jak podmiotowość człowieka znajduje odzwierciedlenie w prawie. Część trzecia dotyczy obrazu wspólnoty prawnej, który wyłania się z personalistycznego ujęcia sensu prawa. Ideami przewodnimi takiej wspólnoty są godność osoby ludzkiej oraz solidarność z każdym człowiekiem. The goal of the article is to operationalize the findings of the philosophical anthropology and ethics proposed by Cardinal Karol Wojtyła and Tadeusz Styczeń, SDS, in a way that enhances the usefulness of their ideas for legal sciences. The ultimate aim of the research is to develop a personalist legal doctrine based on the thought of those renowned Lublin philosophers, making it applicable in contexts related to legislation and legal practice. The article pursues two objectives that get us closer to this general, ultimate aim. The first objective is identification of the personalist meaning of law, while the second is to describe the concept of a legal community based on such an interpretation of law. The objectives are achieved in three steps. The first section of the paper serves as an introduction, situating the approach presented in the article within the framework of natural law theory. The second section is dedicated to the personalist meaning of law, focusing on the central question of how human subjectivity and agency are reflected in legal norms. The third section explores the concept of the legal community that emerges from the personalist understanding of law. The guiding principles of such a community are human dignity and solidarity with every human being.
  • Item
    W stronę rekapitulacji myślenia o osobie ludzkiej. Z Karolem Wojtyłą ku przyszłości
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Hołub, Grzegorz
    Artykuł ten jest refleksją nad rekapitulacją myślenia o osobie ludzkiej – rekapitulacją, która była zamierzeniem Karola Wojtyły w sytuacji narastającego sporu o człowieka. W tekście ukazane zostały strategie metodologiczne, którymi posługiwał się ten myśliciel, i co do których żywił nadzieję, że dadzą początek nowemu podejściu badawczemu do osoby. Wskazane zostały takie pary pojęć, jak: fenomenologia–metafizyka, natura – osoba, racjonalność – świadomość oraz osoba – społeczność. Umiejętne ich łączenie oraz ich dopełniająca funkcja sprawiły, że Wojtyła nie tylko uzyskał nowy typ oglądu osoby, ale także wypracował nowe racje tłumaczące tę bogatą rzeczywistość. W artykule podjęto te tropy badawcze i zasygnalizowano, na ile mogą być one przydatne dzisiaj, wobec współczesnych sporów o osobę ludzką. Umiejętne i kreatywne wykorzystanie Wojtyłowskich strategii metodologicznych może być pomocne tak w dalszym odsłanianiu osoby, jak i w poszukiwaniu racji tego, co się jawi. Osoba ludzka jest bowiem rzeczywistością wciąż niewystarczająco poznaną, a zmieniające się warunki, w których żyje, stwarzają okazję, by odsłonić i przemyśleć nowe aspekty jej istnienia. This article is a reflection on the recapitulation of thinking about the human person, which was Karol Wojtyła’s intention in the context of the intensifying dispute about man. It shows methodological strategies that Wojtyła used and about which he hoped for a new research approach to the person. Thus, such pairs of concepts as phenomenology—metaphysics, nature —person, rationality—consciousness, person—community are indicated. By skillfully combining them and complementing their function, Wojtyła not only obtained a new type of insight into the person but also developed new arguments to explain this multifaceted reality. The article follows his ideas and hints at how useful they can be today, in the context of contemporary disputes about the human person. A skillful and creative use of Wojtyła’s methodological strategies can be helpful both in further discovery of the person and in finding explanations for what appears to us. The human person remains insufficiently known, while the changed conditions in which he lives provide opportunities to discover and rethink new aspects of his existence.
  • Item
    W służbie godności człowieka
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Filipiak, Maria
    Wypowiedzi papieży Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka o najważniejszych dylematach kultury współczesnej. Bibliografia obejmuje wypowiedzi z lat 1978-2024. A bibliography of the addresses of popes John Paul II, Benedict XVI, and Francis on the fundamental dilemmas of contemporary culture. The list comprises addresses delivered from 1978 to 2024.
  • Item
    Wobec batalii dobra i zła
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Derdziuk, Andrzej
  • Item
    Wonder, Intuition, Romanticism: Wojtyła, Scheler, Wordsworth
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Potkay, Adam
    This essay addresses an antinomy of modernity that extends from William Wordsworth and the Romantic era through the phenomenological writings of Max Scheler (1874–1928) and Karol Wojtyła, and into philosophical thought today: the differing claims of emotional intuitionism and discursive rationality as grounds for moral and theistic values. Although Wojtyła argues against Scheler’s ethical emotionalism as a sufficient basis for ethics, as a poet as well as philosopher he appreciates the power of moral and finally theistic intuition and particularly the wonder or reverent amazement we may experience in the natural ordering of things. In this he concurs with Scheler—indeed, with Aquinas—and also with the Romantic poets, including Wordsworth, who rooted moral value in intuition or intimation. However insufficient he may have found emotionalism’s claims as a totalizing philosophy, he entertains emotional intuition’s more limited role as “creative and rich in consequences for cognition of human reality.” W eseju podjęta została problematyka charakteryzującej nowoczesność antynomii, która rozwija się od czasów Williama Wordswortha oraz epoki romantyzmu, poprzez fenomenologiczną myśl Maxa Schelera (1874-1928), sięgając współczesnej myśli filozoficznej. Antynomia ta dotyczy stanowisk intuicjonizmu emocjonalnego i dyskursywnego racjonalizmu, które wysuwają wzajemnie przeciwstawne roszczenia w kwestii tego, co stanowi podstawę wartości moralnych oraz źródło poznania Boga. Chociaż Wojtyła dyskutuje z poglądem Schelera, według którego emotywizm etyczny stanowi wystarczającą podstawę etyki, jako poeta, a także jako filozof, docenia intuicję moralną oraz rolę intuicji w poznaniu Boga, w szczególności zaś doświadczenie zdziwienia czy też poczucia głębokiego szacunku dla naturalnego porządku rzeczy. Myśl Wojtyły zbiega się w tym punkcie z poglądem Schelera – a w istocie nawet z myślą Tomasza z Akwinu, oraz z intuicjami poetów romantycznych, w tym Wordswortha, który wartość moralną wyprowadzał z intuicji i głosu wewnętrznego. Jeśli nawet – w przekonaniu Wojtyły – intuicjonizm emocjonalny nie jest stanowiskiem pozwalającym zbudować system filozoficzny jako taki, to dopuszcza on ograniczoną rolę momentów intuicji emocjonalnej jako „niezmiernie ważnych, twórczych i wzbogacających”.
  • Item
    Współczesne tendencje w zakresie liberalizacji aborcji jako przejaw zmagań cywilizacji życia z cywilizacją śmierci. Ujęcie Jana Pawła II
    (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2025) Wiak, Krzysztof
    Przed trzydziestu laty Jan Paweł II nakreślił w encyklice Evangelium vitae obraz współczesnego społeczeństwa, które jest „naznaczone przez dramatyczną walkę między «kulturą życia» a «kulturą śmierci»” (nr 95). Źródło nowych zagrożeń, takich jak stopniowy wzrost aprobaty społecznej dla zamachów przeciwko życiu w imię prawa do indywidualnej wolności oraz prawne ich uznanie przez ustawodawstwo wielu krajów za całkowicie legalne, stanowi „głęboki kryzys kultury, który rodzi sceptyczną postawę wobec samych fundamentów poznania i etyki oraz sprawia, że coraz trudniej jest zrozumieć w pełni sens istnienia człowieka, jego praw i obowiązków” (nr 11). Przezwyciężenie tego kryzysu staje się kluczowe dla budowy fundamentów cywilizacji życia. Nakreślone przemiany społeczne, podważając nienaruszalny charakter godności człowieka i jego niezbywalnych praw, dotykają samych podstaw demokracji. Tendencje te wywołały w Polsce debatę na temat granic prawnej ochrony życia ludzkiego. Jasne stanowisko zajął w niej Trybunał Konstytucyjny, który wielokrotnie podkreślał, że demokratyczne państwo prawa za naczelną wartość powinno uznawać człowieka i dobra dla niego najcenniejsze. Dobrem takim jest życie, które – w każdym stadium jego rozwoju – w demokratycznym państwie prawa musi pozostawać pod ochroną konstytucyjną. Z całą pewnością nie odpowiadają tym standardom propozycje legislacyjne zakładające traktowanie aborcji jako prawa człowieka i prowadzące do zanegowania życia ludzkiego jako samoistnego dobra prawego, wymagającego bezpośredniej ochrony prawnej. Thirty years ago, John Paul II outlined in the encyclical Evangelium Vitae a picture of contemporary society “marked by a dramatic struggle between the ‘culture of life’ and the ‘culture of death’” (Section 95). “The profound crisis of culture, which generates scepticism in relation to the very foundations of knowledge and ethics, and which makes it increasingly difficult to grasp clearly the meaning of what man is, the meaning of his rights and duties” (Section 11) is a source of new threats, such as a gradual increase in the social approval for attacks against life in the name of the right to individual freedom and the recognition of such attacks as entirely legal by the legislative systems in numerous countries. Overcoming this crisis becomes the primary task for laying the foundations for the “civilization of life.” By undermining the inviolable nature of human dignity and inalienable human rights, the social transformations in question affect the very foundations of democracy. In Poland, such trends have sparked a debate on the limits of the legal protection of human life. The Constitutional Tribunal took a clear position on the matter, repeatedly emphasizing that a democratic Rechtsstaat (jurisprudent state) should recognize, as its primary value, the human being and the goods that are most valuable to human beings. Among these goods is all human life at every stage of its development, which, as such, must fall under constitutional protection. Legislative proposals which interpret abortion as a human right and result in questioning the fact that a human life is an inherent rightful good which requires direct legal protection certainly do not meet the standards of a Rechtsstaat.