Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2023, T. 121
Permanent URI for this collection
Browse
Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2023, T. 121 by Issue Date
Now showing 1 - 20 of 33
Results Per Page
Sort Options
- Item
- ItemZasoby Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie w pracy naukowej historyka okresu staropolskiego(Wydawnictwo KUL, 2023) Jabłońska, AnnaArtykuł ma na celu ukazanie znaczenia Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie w pracy naukowej i życiu zawodowym historyka zajmującego się okresem staropolskim (średniowieczem i okresem nowożytnym). Na przestrzeni ponad 20 lat zasoby Archiwum Archidiecezjalnego stały się podstawą pracy doktorskiej i publikacji powstałej na jej kanwie, książki habilitacyjnej, a także zostały wykorzystane w ponad 20 artykułach naukowych oraz licznych referatach konferencyjnych, seminaryjnych, wykładach naukowych i popularnonaukowych. W niniejszej pracy podjęto zagadnienia należące do dziejów Kościoła, historii społecznej, historii kultury, historii gospodarki i ekonomii, biografistyki pedagogicznej. Zwrócono uwagę na instytucje, ale również na ludzi. Poruszono m.in. problematykę duchowieństwa świeckiego, kapituły, parafii, szpitalnictwa, szkolnictwa i bractw. Obejmowały one historię lokalną i regionalną Gniezna oraz jego okolic określonych granicami staropolskiego archidiakonatu gnieźnieńskiego / wschodniej Wielkopolski, a także Uniejowa (archidiakonat uniejowski). Kwerenda dotyczyła różnych zespołów archiwalnych: pozostałości po działalności konsystorza, kapituły metropolitalnej, arcybiskupów, akt parafialnych, listów i dyplomów. Praca z nimi wymagała znajomości różnych nauk pomocniczych historii oraz wiele czasu i cierpliwości. Wieloletnie badania naukowe w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie w ostatecznym rozrachunku pozwoliły lepiej poznać staropolskie społeczeństwo, mechanizmy jego funkcjonowania, struktury formalne i nieformalne, mentalność i horyzonty epoki potrydenckiej oraz zmiany zachodzące w czasie. Praca w Archiwum Archidiecezjalnym przyczyniła się również do interdyscyplinarnej współpracy ze specjalistami różnych dziedzin, a przede wszystkim z Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Dwudziestokilkuletni kontakt z Archiwum to także spotkania z ludźmi, którzy je tworzyli i tworzą oraz przygoda z Gnieznem i Wielkopolską. The article aims to show the importance of the Gniezno Archdiocesan Archive in the academic work and professional life of a historian dealing with the Old Polish period (medieval and modern periods). Over the course of more than 20 years, the Archdiocesan Archive’s resources have formed the basis of a doctoral dissertation and the resulting publication, a habilitation book, and have been used in more than 20 scientific articles and numerous conference papers, seminars, scientific and popular science lectures. This work addresses issues concerning church history, social history, cultural history, economic history, and pedagogical biography. Attention was paid to institutions, but also to people. Among the issues addressed were the secular clergy, the chapter, parishes, hospitality, education and confraternities. These included the local and regional history of Gniezno and its environs defined by the boundaries of the Old Polish Gniezno Archdeaconry/Eastern Greater Poland Region, as well as Uniejów (Uniejów Archdeaconry). The search focused on various archival units: the remains of the consistory, metropolitan chapter, archbishops, parish records, letters and diplomas. Working with them required knowledge of various auxiliary sciences of history as well as much time and patience. Many years of research at the Gniezno Archdiocesan Archive have ultimately provided a better understanding of Old Polish society, the mechanisms of its functioning, its formal and informal structures, the mentality and horizons of the post-Tridentine era, and changes over time. Work at the Archdiocesan Archives has also contributed to interdisciplinary cooperation with specialists in various fields, and especially with the Museum of the Origins of the Polish State in Gniezno. Over twenty years of contact with the Archive also involved meetings with the people who created and are creating them, as well as a unique adventure with Gniezno and Greater Poland.
- ItemProblematyka budownictwa sakralnego diecezji lubelskiej w stenogramach z przemówień i kazań biskupa sufragana lubelskiego Zygmunta Kamińskiego z lat 1978-1980 zarejestrowanych przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa(Wydawnictwo KUL, 2023) Kumor-Mielnik, JoannaWiodącym zagadnieniem artykułu jest charakterystyka problemów budownictwa sakralnego diecezji lubelskiej zawartych w stenogramach z przemówień i kazań biskupa sufragana lubelskiego Zygmunta Kamińskiego z lat 1978-1980, jak też przedstawienie opinii władz państwowych na temat osoby duchownego. Wprowadzenie do tych kwestii stanowi statystyczno-porównawcza prezentacja zapisów jego wypowiedzi, które były efektem zainteresowania władz aparatu bezpieczeństwa działalnością sufragana lubelskiego. Ważnym akcentem jest dostrzeżenie zaangażowania bp. Z. Kamińskiego w rozwój budownictwa kościołów i kaplic w diecezji lubelskiej w okresie PRL, które przejawiało się przede wszystkim w inspirowaniu wiernych, poprzez kazania i odwiedziny w parafiach do podejmowania inicjatyw budowlanych, ale także w przezwyciężaniu represji wynikających z egzekwowania przez władze komunistyczne przepisów prawa budowlanego. Troska bp. Kamińskiego o rozwój budownictwa sakralnego w diecezji wyrażała się również w składaniu przez niego próśb i wniosków budowlanych do władz administracji wyznaniowej różnego szczebla, ale także w szczegółowym rozpoznawaniu potrzeb budowlanych diecezji. Podejmowane przez władze komunistyczne różne formy przeciwdziałania aktywności pasterskiej biskupa okazały się nieskuteczne. I mimo że władze na szczeblu centralnym, mając na uwadze działania bp. Kamińskiego, ostrzegały, że nie można dopuścić do pojawienia się drugiego bp. Ignacego Tokarczuka, to jednak żadnymi restrykcjami nie zdołały „uciszyć” sufragana lubelskiego, który swoim słowem zachęcał i mobilizował diecezjan do podejmowania inwestycji budowlanych oraz duszpasterskich, mimo sprzeciwu władz państwowych, powtarzając, że każdy ma prawo do wyznawania swojej wiary i zaspokajania potrzeb religijnych w budynkach sakralnych. The main point of the article is the characterization of the issues of sacral construction in the Lublin Diocese contained in the transcripts of speeches and sermons of Lublin Suffragan Bishop Zygmunt Kamiński from 1978–1980, as well as the presentation of the opinion of state authorities on the figure of the clergyman. The introduction to these issues constitutes a statistical and comparative presentation of the records of his statements, which were the result of the interest of the authorities of the Security Service in the activities of the Lublin suffragan. An important emphasis is recognition of Bishop Z. Kamiński’s involvement in the development of the construction of churches and chapels in the Lublin Diocese during the communist period, which manifested itself primarily in inspiring the faithful, through sermons and visits to parishes aimed to undertake construction initiatives, but also in overcoming the repression resulting from the enforcement of construction laws by the communist authorities. Bishop Kamiński’s concern for the development of sacral construction in the diocese was also expressed in his submission of requests and building applications to the religious administration authorities at various levels, but also in his detailed recognition of the construction needs of the diocese. Various forms of counteracting the bishop’s pastoral activities undertaken by the communist authorities proved ineffective. Although the authorities at the central level, mindful of the actions of Bishop Kamiński, warned that the emergence of a second Bishop IgnacyTokarczuk was unthinkable, they failed to ‘silence’ the Lublin suffragan, who succeeded in encouraging and mobilizing diocesans to undertake construction and pastoral investments, despite the objections of the state authorities, and reiterating that everyone has the right to profess their faith and meet their religious needs in sacred buildings.
- ItemWięzienna korespondencja biskupa Czesława Kaczmarka do Prymasa Stefana Wyszyńskiego (1951-1953). Analiza źródłoznawcza(Wydawnictwo KUL, 2023) Gryz, RyszardBiskup Czesław Kaczmarek, ordynariusz kielecki, był więźniem politycznym w czasach komunizmu w Polsce od 20 stycznia 1951 roku do września 1956 roku. W więzieniu śledczym Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) przy ul. Rakowieckiej w Warszawie poddawano go brutalnemu i długiemu śledztwu przez 967 dni. Funkcjonariusze śledczy przejęli w tym okresie dziewiętnaście osobistych listów, które bp C. Kaczmarek usiłował nielegalnie przesłać z celi więziennej do prymasa Stefana Wyszyńskiego. Niniejszy artykuł jest próbą wypełnienia luki badawczej i przeprowadzenia analizy źródłoznawczej z uwzględnieniem krytyki zewnętrznej i wewnętrznej źródła. Duża objętość listów stanowi problem w ich kwalifikacji do kategorii „grypsów śledczych”. Treść merytoryczna więziennego diariusza pozwala na wysoką ocenę jego wartości historycznej. Listy były elementem udanej kombinacji operacyjnej śledczych MBP, którzy zdołali zrealizować założenia wynikające z instalacji stałego agenta celnego. Był on pośrednikiem w przekazywaniu nielegalnych listów biskupa oraz autorem bardzo obszernych donosów z celi. W zakończeniu artykułu sformułowano postulaty, co do dalszych możliwości badawczych w zakresie analizy źródeł z archiwaliów więziennych bp. Kaczmarka w kontekście przewlekłości postępowania pseudodowodowego, będącego komponentem stalinowskich procesów pokazowych. Bishop Czesław Kaczmarek, the Ordinary of Kielce, was a political prisoner under communist regime in Poland from 20 January 1951 to September 1956. He was subjected to a brutal and prolonged investigation for 967 days in the investigative prison of the Ministry of Public Security (MBP) on Rakowiecka Street in Warsaw. Investigating officers seized nineteen personal letters during this period, which Bishop C. Kaczmarek attempted to illegally send from his prison cell to Primate Stefan Wyszyński. This article is an attempt to fill the research gap and conduct a source analysis including external and internal source criticism. The large volume of the letters poses a problem in their classification as ‘prison kites’. The substantive content of the prison diary allows a high assessment of its historical value. The letters were part of a successful operational arrangement by MBP nvestigators, who succeeded in fulfilling the assumptions arising from the installation of a permanent customs agent. He was an intermediary in the transmission of the bishop’s illegal letters and the author of very extensive cell denunciations. The article concludes with demands for further research opportunities in the analysis of sources from Bishop Kaczmarek’s prison archives in the context of the prolonged nature of pseudo-evidence proceedings, a component of Stalin-era show trials.
- ItemOkręg klasztoru dominikanów w Świdnicy w XVI wieku(Wydawnictwo KUL, 2023) Kaczmarek, KrzysztofKlasztor Dominikanów pw. Świętego Krzyża w Świdnicy powstał pod koniec XIII wieku. W okresie poprzedzającym reformację bracia działali aktywnie zarówno na terenie miasta, jak i w jego okolicy. Dokładny zasięg ich wpływów był dotąd nieznany; wiadomo było tylko, że w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru świdnickiego znajdowało się kilka innych domów zakonnych braci kaznodziejów (Wrocław, Brzeg, Ząbkowice, Legnica). Wypowiedzianą przed wielu laty przez Jerzego Kłoczowskiego opinię, iż nie da się wyznaczyć dokładnych granic okręgów klasztornych śląskich dominikanów, można zweryfikować dzięki informacjom z księgi rachunkowej konwentu w Świdnicy, która została założona w latach 30. XVI wieku przez jego ówczesnego przeora, brata Jerzego Leopoldiego. Do księgi tej został wpisany wykaz miejscowości, w których świdniccy dominikanie prowadzili kwestę, a także spis ośrodków, w których pod ich patronatem działały konfraternie różańcowe. Naniesienie na mapę tych miejscowości pozwoliło wyznaczyć granice okręgu klasztoru Krzyża Świętego. Terytorium tego okręgu było rozległe: na osi północ-południe jego średnica sięgała około 60 km, zaś na linii wschód-zachód przekraczała 70 km. Uwzględniając położenie klasztoru świdnickiego wobec innych fundacji dominikańskich na Śląsku oraz wyniki wcześniejszych badań nad okręgiem klasztoru Braci Kaznodziejów w Brzegu, można wyznaczyć dokładny zasięg okręgów klasztornych w Świdnicy, Ząbkowicach oraz Brzegu, a także przybliżony przebieg granic okręgów klasztorów z Wrocławia oraz Legnicy. Prezentowane w artykule wyniki badań mają istotne znaczenie dla studiów nad działalnością dominikanów z kontraty śląskiej u schyłku średniowiecza i pozwalają wyznaczyć granice duszpasterskiego oraz ekonomicznego oddziaływania poszczególnych konwentów. The Holy Cross Dominican Monastery in Świdnica was founded at the end of the 13th century. In the period leading up to the Reformation, the brothers were active both in and around the city. The exact extent of their influence was so far unknown; it was only evident that there were several other monastic houses of the preaching brothers in the immediate vicinity of the Świdnica monastery (Wrocław, Brzeg, Ząbkowice, Legnica). The opinion, voiced many years ago by Jerzy Kłoczowski, that it is impossible to determine the exact boundaries of the monastic districts of the Silesian Dominicans, can be reviewed thanks to information from the account book of the Świdnica convent, which was drawn up in the 1530s by its then prior, Brother Jerzy Leopoldi. The book includes a list of towns and cities where the Dominicans of Świdnica conducted fund-raising, as well as a list of centres where rosary confraternities operated under their patronage. By plotting these localities on the map, the determining of the boundaries of the district of the Monastery of the Holy Cross became possible. The territory of this district was vast: along the north-south axis, its diameter reached about 60 km, while along the east-west line it exceeded 70 km. Taking into account the location of the Świdnica monastery in relation to other Dominican foundations in Silesia and the results of earlier research on the district of the Monastery of the Order of Preachers in Brzeg, it is possible to determine the exact extent of the monastic districts of Świdnica, Ząbkowice and Brzeg, as well as the approximate course of the districts of the monasteries of Wrocław and Legnica. The results of the research presented in the article are important for the study of the activities of the Dominicans of the Silesian Province at the end of the Middle Ages and allow us to determine the boundaries of the pastoral and economic influence of individual convents.
- ItemZapomniane źródła o zdobyciu Zamościa w 1809 roku (wspomnienia O. Hermana Łabowskiego, zamojskiego bazylianina i kazanie dziękczynne ks. Onufrego Skotnickiego, infułata zamojskiego)(Wydawnictwo KUL, 2023) Ziółek, Ewa M.Artykuł prezentuje dwa mało znane źródła, odnoszące się do dziejów Zamościa i wojny polsko-austriackiej. Głównym jest wspomnienie bazylianina, o. Hermana Łabowskiego, przełożonego klasztoru bazyliańskiego w Zamościu. Obejmuje ono zasadniczo niecałe trzy miesiące 1809 roku – od maja do lipca. W tym czasie miało miejsce jedyne w dziejach twierdzy zdobycie jej szturmem przez wojsko polskie, następnie konstytuowanie się władz tymczasowych Galicji Zachodniej i dwie uroczystości – dziękczynienie za zwycięstwo i zaprzysiężenie władz polskich. Do swoich wspomnień o. H. Łabowski włączył treść kazania infułata zamojskiego, ks. Onufrego Skotnickiego, wygłoszonego na uroczystościach dziękczynnych w dniu 28 maja 1809 roku. Treść tego kazania pozostawała nieznana, aczkolwiek istnieją przesłanki, że mogło być wydrukowane. Zatem edytowane źródło składa się właściwie z dwóch tekstów dwóch autorów. Niniejszą edycją zostają one przywrócone historiografii. The article presents two little-known sources relating to the history of Zamość and the Polish-Austrian war. The main one is the memoir of Basilian Father Herman Łabowski, superior of the Basilian monastery in Zamość. It essentially covers less than three months of 1809, from May to July. The only capture of the fortress in its history by the Polish army took place at that time, followed by the constitution of the provisional authorities of Western Galicia and two celebrations – thanksgiving for the victory and the oaths of the Polish authorities. In his memoirs, Fr H. Łabowski included the content of a sermon by the prelate of Zamość, Rev. Onufry Skotnicki, delivered at a thanksgiving celebration on 28 May 1809. That content remained unknown, although there are indications that it may have been printed. Consequently, the edited source actually consists of two texts by two authors. With this edition they are restored to historiography.
- ItemPróba atrybucji opraw z księgozbioru Benedykta Herbesta (zm. 1598) z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie(Wydawnictwo KUL, 2023) Wajnert, AleksandraW zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie znajduje się pokaźny zbiór starych druków, należących niegdyś do przedstawicieli wyższego oraz niższego duchowieństwa. W kontekście badań nad szeroko pojętą historią Kościoła źródła, którymi są stare druki, a w szczególności oprawy, mogą wydawać się nietrafionym kierunkiem. Jednak analiza bibliologiczna zachowanych księgozbiorów może okazać się wartościowym uzupełnieniem do badań nad dziejami Kościoła oraz duchowieństwa. W zespole Biblioteki Katedralnej do dziś zachowało się kilkanaście woluminów, które niegdyś tworzyły księgozbiór Benedykta Herbesta (zm. 1598), teologa, pedagoga i polemisty. Woluminy należące do poznańskiego kanonika, niemalże każdorazowo, zostały oznaczone superekslibrisem napisowym, który umieszczono na dolnej okładzinie oprawy. Zbiór ten charakteryzuje się jednolitym obleczeniem (ciemną skórą) oraz ich radełkową dekoracją ramową w stylu niemieckim. Niniejsza praca koncentruje się na analizie i charakterystyce opraw. Dzięki zastosowaniu analizy porównawczej wykorzystanych do powstania oprawy materiałów (desek, skóry) oraz użytych do dekoracji narzędzi możliwe będzie wskazanie ośrodka introligatorskiego, a nawet rzemieślnika odpowiedzialnego za wykonanie wspomnianych opraw. Głównym celem artykułu jest wyodrębnienie i wskazanie warsztatów introligatorskich, z których usług korzystał B. Herbest. Podjęto również próbę zidentyfikowania konkretnych introligatorów oraz scharakteryzowania tych dotąd nierozpoznanych przez badaczy dawnej książki w literaturze przedmiotu. The resources of the Gniezno Archdiocesan Archive include a sizeable collection of old prints that once belonged to representatives of the higher and lower clergy. In the context of researching the broader history of the Church, the sources, which are old prints and especially bindings, may seem like an ill-advised direction. However, bibliological analysis of the surviving book collections may prove to be a valuable addition to research on the history of the Church and the clergy. The Cathedral Library complex still contains a dozen or so volumes that once made up the book collection of Benedykt Herbest (d. 1598), a theologian, educator and polemicist. Volumes belonging to the Poznań canon were almost every time marked with a supralibros inscription, which was placed on the lower lining of the binding. This collection is characterized by uniform bookbinding material (dark leather) and their German-style roll-based frame decoration. This paper focuses on the analysis and characterization of the bindings. By using a comparative analysis of the materials used to create the bindings (boards, leather) and the tools used for decoration, it will be possible to identify the bookbinding centre and even the craftsman responsible for making the said bindings. The main purpose of the article is to distinguish and identify the bookbinding workshops whose services were utilised by B. Herbest. An attempt has also been made to identify specific bookbinders and to characterize those hitherto unrecognised by old book scholars in the literature.
- ItemNiekanoniczna Diecezja Pińska (1795-1798). Powstanie, terytorium i wewnętrzny podział administracyjny(Wydawnictwo KUL, 2023) Szczepaniak, JanJeszcze przed podpisaniem traktatów ostatecznie likwidujących Rzeczpospolitą Obojga Narodów cesarzowa Katarzyna II dokonała 6/17 września 1795 roku nowego podziału administracyjnego Kościoła katolickiego w Rosji, traktując przejęte ziemie jako własność Rosji. Swoich decyzji nie konsultowała ze Stolicą Apostolską, tym samym lekceważąc powszechnie przyjmowaną zasadę, że tworzenie i znoszenie diecezji oraz mianowanie ordynariuszy należy do prerogatyw papieskich. Jedną z utworzonych przez nią diecezji była diecezja pińska, której ordynariuszem wyznaczyła dotychczasowego biskupa kijowskiego Kaspra Kazimierza Cieciszowskiego, rezydującego w Żytomierzu. Podporządkowała mu parafie i klasztory w guberniach mińskiej i wołyńskiej. Ów biskup sprawował władzę na tym obszarze zgodnie z prawem kościelnym, ponieważ uzyskał od rezydującego w Warszawie delegata papieskiego Wawrzyńca Litty uprawnienia administratora na obszarze włączonym do diecezji pińskiej, a przekraczającym granice formalnie istniejącej diecezji kijowskiej, której był legalnym ordynariuszem. Z trudnego do odgadnięcia powodu nie ustanowił stolicy diecezji w Pińsku, mimo wyraźnego życzenia Katarzyny II. Nie wyznaczył żadnego kościoła w Pińsku na katedrę, nie przeniósł tam kapituły i rezydencji biskupiej oraz nie otworzył w nim konsystorza. Wyjechał jednak z Żytomierza do Berdyczowa. Przemianował tylko konsystorz generalny diecezji kijowskiej na konsystorz generalny diecezji pińskiej. Po otrzymaniu kościelnych uprawnień do zarządu diecezją, najprawdopodobniej w czerwcu lub lipcu 1796 roku, podzielił diecezję na 4 oficjalaty okręgowe (Żytomierz, Łuck, Mińsk i Nieśwież) oraz 19 dekanatów. Po reformie terytorialno-administracyjnej Rosji ogłoszonej przez cesarza Pawła I w grudniu1797 roku oraz wdrożonej w styczniu i lutym 1798 roku dokonał powtórnego podziału diecezji pińskiej na dekanaty, dostosowując je w miarę możliwości do państwowego podziału administracyjnego. Diecezja pińska przestałą istnieć w wyniku umowy pomiędzy Stolicą Apostolską a dworem petersburskim o nowym podzielę administracyjnym Kościoła katolickiego w Rosji (ukaz Pawła I z 28 kwietnia / 9 maja 1798 roku; dekrety W. Litty z 7, 8 i 9 sierpnia 1798 roku). Even before the signing of the treaties finally dissolving the Polish-Lithuanian Commonwealth, Empress Catherine II made a new administrative division of the Catholic Church in Russia on 6–17 September, 1795, treating the acquired lands as the property of Russia. She did not consult the Holy See on her decisions, thereby disregarding the generally accepted principle that the creation and abolition of dioceses and the appointment of ordinaries is a papal prerogative. One of the dioceses she created was the Diocese of Pinsk, whose Ordinary by her appointment was the former Bishop of Kyiv, Kasper Kazimierz Cieciszowski, residing in Zhytomyr. She subordinated parishes and monasteries in the Minsk and Volhynian governorates to him. The bishop exercised authority over the area in accordance with ecclesiastical law, as he had obtained from the Warsaw-based papal delegate WawrzyniecLitta the powers of administrator over the area incorporated into the diocese of Pinsk and exceeding the boundaries of the formally existing diocese of Kyiv, of which he was the legal ordinary. For a reason that is difficult to hypothesise, he did not establish the diocesan capital in Pinsk, despite the express wish of Catherine II. He did not designate any church in Pinsk as a cathedral, did not move the chapter and bishop’s residence there, and did not open a consistory there. He did, however, leave Zhytomyr for Berdychiv. He also renamed the consistory general of the Kyiv Diocese as the consistory general of the Pinsk Diocese. After receiving ecclesiastical authority to administer the diocese, most likely in June or July 1796, he divided the diocese into 4 district officialities (Zhytomyr, Lutsk, Minsk and Nyasvizh) and 19 deaneries. After the territorial and administrative reform of Russia announced by Emperor Paul I in December 1797 and implemented in January and February 1798, he re-divided the Pinsk diocese into deaneries, bringing them as close as possible to the state administrative division. The Diocese of Pinsk ceased to exist as a result of an agreement between the Holy See and the royal court in St Petersburg on a new administrative division of the Catholic Church in Russia (Paul I’s ukase of 28 April / 9 May 1798; W. Litta’s decrees of 7, 8 and 9 August 1798).
- ItemKościoły polskie na Ukrainie Lewobrzeżnej: Od założenia do zagrożenia w okresie toczącej się wojny (XIX-XXI wiek)(Wydawnictwo KUL, 2023) Żwanko, LubowW artykule podjęta została próba spojrzenia na dzieje polskich kościołów, które powstały na Ukrainie Lewobrzeżnej w XIX wieku, poprzez ich tragiczną historię w XX wieku i aktualne zagrożenie zniszczeniem przez rosyjskie ostrzały rakietowe podczas trwającej od 2022 roku wojny. W badaniu zaprezentowano krótkie szkice z historii każdego z 12 kościołów zbudowanych na terenie Ukrainy Lewobrzeżnej w guberniach: jekaterynosławskiej, połtawskiej, charkowskiej oraz czernihowskiej. Dzięki staraniom miejscowych Polaków zbudowano 12 kościołów w: Czernihowie, Nieżynie, Połtawie, Romnach, Krzemieńczuku, Jekaterynosławiu (Dnieprze), Kamieńskiem, Jenakijewem, Mariupolu, Bachmucie, Charkowie i Sumach. Umieszczone w niniejszej publikacji tabele pozwalają lepiej ukazać chronologię powstania polskich kościołów na tym obszarze oraz w syntetycznym wykładzie przedstawić ich dramatyczne losy. Warto wspomnieć, że świątynie będące pamiątkami architektury sakralnej, które zdobią centra ukraińskich miast, pomimo toczącej się wojny, są żywymi ośrodkami życia religijnego i kulturalnego. The article attempts to look at the history of Polish churches that were established in Left-Bank Ukraine in the 19th century, through their tragic history in the 20th century and the current threat of destruction by Russian rocket fire during the ongoing war started in 2022. The study presents brief sketches of the history of each of the 12 churches built on the territory of Left-Bank Ukraine in the Yekaterinoslav, Poltava, Kharkiv and Chernihiv governorates. Owing to the efforts of local Poles, 12 churches were built in this area, namely in: Chernihiv, Nizhyn, Poltava, Romny, Kremenchuk, Yekaterinoslav (Dnipro), Kamianske, Yenakiieve, Mariupol, Bakhmut, Kharkiv and Sumy. The tables included in this publication allow to better show the chronology of the establishment of Polish churches in the area and to present their dramatic fate in a synthetic form. It is worth mentioning that the temples, which are relics of sacred architecture that adorn the central parts of Ukrainian cities, remain vibrant centres of religious and cultural life despite the ongoing war.
- ItemŚwięty Józef patronem dobrej śmierci w kulturze staropolskiej na przykładzie popularnej kompozycji Carlo Marattiego(Wydawnictwo KUL, 2023) Ponińska, KatarzynaArtykuł ma na celu ukazanie przejawów kultu św. Józefa z Nazaretu jako patrona dobrej śmierci, którego orędownictwa powinni wzywać konający w chwili przejścia z życia doczesnego do wiecznego. Poparcie dla tytułu można znaleźć w teologii, której argumenty upowszechniały dzieła kaznodziejskie oraz pieśni. Poza krzewieniem kultu św. Józefa słowem, należy również zwrócić uwagę na dzieła sztuki. Tekst ukazuje przykłady ze staropolskiego piśmiennictwa, jak i nowożytnego malarstwa. Przedstawienia w sztuce polskiej zostały omówione na tle sztuki europejskiej ze szczególnym wskazaniem na popularny wzorzec kompozycji śmierci św. Józefa autorstwa Carla Marattiego. Barokowe przykłady jej wykorzystania można spotkać zarówno na Warmii (Krosno, Stoczek Klasztorny czy Pluty), jak i w dwóch różnych kościołach w Lublinie (dawnej świątyni jezuickiej, a obecnie archikatedrze oraz w kościele Świętego Ducha) czy we Lwowie (pochodzący z zamku w Podhorcach). Listę tę uzupełnia przedstawienie dobrej śmierci z Przedwojewa na Mazowszu, wykorzystującej fragment kompozycji C. Marattiego, gdzie jednak św. Józef występuje jako orędownik konającego chrześcijanina. Twórcami zaprezentowanych obrazów byli znani z nazwiska malarze – Szymon Czechowicz i Piotr Kolberg, którzy przebywali we Włoszech i mieli okazję osobiście zapoznać się z dziełami rzymskiego mistrza, ale też anonimowi lokalni artyści. Poza omówieniem rodzimych wizerunków, artykuł wymienia wybrane przykłady nawiązania do wskazanego wzoru występujące w innych krajach europejskich (Włochy, Austria czy Francja). Tak szeroko zakreślone tło świadczy o silnym oddziaływaniu malarstwa Marattiego, który będąc wieloletnim dyrektorem Akademii Świętego Łukasza w Rzymie, za życia cieszył się dużym uznaniem i popularnością, zaś z czasem został zapomniany, a jedno z jego dzieł (ewentualnie jego naśladowcy) starano się przypisać bardziej od niego znanemu Rafaelowi. The article aims to demonstrate the manifestations of the veneration of St Joseph of Nazareth as the patron saint of a good death, whose intercession should be invoked by dying persons at the moment of transition from mortal to eternal life. Support for the title can be found in theology, with its arguments disseminated by preaching works and songs. In addition to fostering devotion to St Joseph with words, attention should also be paid to works of art. The text shows examples from Old Polish writing, as well as modern painting. The depictions in Polish art are discussed against the background of European art, with particular emphasis on the popular model composition of the death of St Joseph by Carlo Maratti. Baroque examples of its use can be found both in Warmia (Krosno, Stoczek Klasztorny or Pluty), as well as in two different churches in Lublin (the former Jesuit temple and now archcathedral, and the Church of the Holy Spirit) or Lviv (from the castle in Pidhirtsi). The list is completed by a depiction of the good death from Przedwojewo in the Mazovia Region, using a fragment of a composition by C. Maratti, where St Joseph appears as an intercessor for a dying Christian. The authors of the paintings on display were well-known painters – Szymon Czechowicz and Piotr Kolberg – both resided in Italy and had the opportunity to personally study the works of the Roman master, but also anonymous local artists. In addition to discussing native images, the article lists selected examples of reference to the indicated pattern occurring in other European countries (Italy, Austria or France). Such a wide-ranging background testifies to the strong influence of the paintings of Maratti, who, being a long-time director of the Academy of St Luke in Rome, enjoyed great recognition and popularity during his lifetime, although over time he was forgotten, and one of his (or his imitator’s) works was sought to be attributed to Raphael, who was more famous than him.
- ItemChrześcijańskie i starozakonne szpitale na łamach czasopisma „Zdanie Sprawy z Czynności Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych w Roku…” (1833-1869[1870])(Wydawnictwo KUL, 2023) Chwastyk-Kowalczyk, Jolanta; Krasińska, Izabela; Sławiński, PiotrW latach 1832-1870 w Królestwie Polskim funkcjonowała Rada Główna Opiekuńcza (Rada Główna Opiekuńcza Szpitali), która edytowała własny periodyk (rocznik) pt. „Zdanie Sprawy z Czynności Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych w Roku…”. Czasem ukazywał się on nieregularnie i często zmieniał tytuł. Pierwszy rocznik datowany na 1833 rok opuścił prasy drukarskie w 1834 roku, a ostatni z 1870 roku ukazał się w 1872 roku, czyli już po likwidacji Rady Głównej Opiekuńczej. Analizowany w artykule periodyk edytowany był w Warszawie i miał charakter urzędowy oraz normatywno-prawny. Publikowany był w języku polskim, a po powstaniu styczniowym w wersji polskiej i rosyjskiej; tylko ostatni tom wydano w języku rosyjskim. Periodyk wychodził w okresie wzmożonych przemian zachodzących w zakresie funkcjonowania opieki zdrowotnej i dobroczynności publicznej. Wówczas bowiem ukształtował się dzisiejszy typ szpitali zajmujących się lecznictwem. Z racji nadzoru nad placówkami leczniczymi i dobroczynnymi (religijnymi, świeckimi, prywatnymi), otrzymywane od nich sprawozdania stanowiły podstawę do prezentowana na łamach analizowanego rocznika szczegółowych danych dotyczących ich działalności w latach 1833-1870. Celem artykułu jest ukazanie periodyku jako wiarygodnego źródła do badań nad wieloaspektowym funkcjonowaniem oraz finansowaniem chrześcijańskich i starozakonnych szpitali, a także zakładów dobroczynności publicznej działających w Królestwie Polskim i będących pod zarządem Rady Głównej Opiekuńczej. Dzięki systematycznie publikowanym listom osób należących do Rady Głównej Opiekuńczej oraz Rad Opiekuńczych Powiatowych i Szczegółowych w roku sprawozdawczym, mamy przegląd osób aktywnych na tym polu we wszystkich guberniach Królestwa Polskiego w latach 1833-1870. Reasumując, w analizowanych rocznikach odnaleźć można historię zakładów dobroczynnych funkcjonujących w Królestwie Polskim, składy osobowe zarządów instytucji zajmujących się ochroną zdrowia, systemy funkcjonowania szpitali, ich wyposażenie, organizację pracy, listę personelu medycznego oraz bractw, zgromadzeń zakonnych i różnych stowarzyszeń biorących udział w dobroczynności oraz lecznictwie. Between 1832 and 1870, the Central Welfare Council operated in the Kingdom of Poland and edited its own periodical (annal) entitled Zdanie Sprawy z Czynności Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych w Roku…. It sometimes appeared irregularly and often changed its title. The first issue dated 1833 left the printing presses in 1834, and the last one of 1870 was published in 1872, that is, after the abolition of the Central Welfare Council. The periodical analysed in the article was edited in Warsaw and had an official and normative-legal character. It was published in Polish, and – after the January Uprising – in Polish and Russian; only the last volume was published in Russian. The periodical was issued at a time of bolstered changes taking place in the operation of health care and public charity. It was at that time that today’s type of hospitals treating the sick was formed. Due to the supervision of medical and charitable institutions (religious, secular, private), the reports received from them formed the basis for presenting detailed data on their activities in 1833–1870 in the pages of the analysed annal. The purpose of the article is to present the periodical as a reliable source for research on the multifaceted functioning and financing of Christian and Old Jewish hospitals, as well as public charity institutions operating in the Kingdom of Poland and under the administration of the Central Welfare Council. Owing to the systematically published lists of the members of the Central Welfare Council and the District and Executive Welfare Councils in the reporting year, we are provided with a list of people active in this field in all governorates of the Kingdom of Poland in the years 1833–1870. In summary, in the analysed annals one can find the history of charitable institutions operating in the Kingdom of Poland, the composition of the boards of directors of health institutions, the systems of operation of hospitals, their equipment, the organization of work, a list of medical personnel, as well as confraternities, religious congregations and various associations involved in charity and treatment.
- ItemSesja naukowa i Walne Zgromadzenie Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych w Gnieźnie (19 czerwca 2023 roku)(Wydawnictwo KUL, 2023) Sołomieniuk, Michał
- ItemThe Reception of the Decree Tametsi in Northern Ottoman Europe (1580s–1680s)(Wydawnictwo KUL, 2023) Muntán, EmeseThroughout the early modern world of Catholic reform and evangelization, the proclamation and implementation of the Tridentine marriage decree Tametsi was complicated by a series of factors, including local demography, geography, and religious politics. Focusing on the Ottoman-governed regions of Bosnia, Slavonia-Srem, and the Banat (northern Ottoman Europe), this paper analyzes how the local dynamics of these areas conditioned the reception and enforcement of Tametsi between the end of the 16th and the end of the 17th centuries. In the broadest sense, this article aims to demonstrate how various case studies from northern Ottoman Europe can enrich our understanding of the variety of marital customs and their continuous reconfiguration throughout the Early Modern world. We wczesnonowożytnym świecie katolickich reform i ewangelizacji ogłoszenie oraz wdrożenie trydenckiego dekretu małżeńskiego Tametsi było skomplikowane z powodu szeregu czynników, w tym lokalnej demografii, geografii i polityki religijnej. Koncentrując się na kontrolowanych przez Turków regionach Bośni, Slawonii-Sremu i Banatu (północna Europa osmańska), w artykule przeanalizowano w jaki sposób lokalna specyfika tych obszarów warunkowała przyjęcie i egzekwowanie Tametsi od końca XVI wieku do końca XVII wieku. Artykuł ma na celu pokazanie, jak różne studia przypadków z północnej Europy osmańskiej mogą wzbogacić nasze zrozumienie różnorodności zwyczajów małżeńskich i ich ciągłej rekonfiguracji w całym świecie wczesnej nowożytności.
- Item[Recenzja]: Historia – Tożsamość – Kultura. 100-lecie salezjańskiej Parafii Świętego Józefa w Przemyślu, red. Jerzy Gocko SDB, Marta Trojanowska, Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, ISBN 978-83-61451-29-7, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, ISBN 987-83-6684-35-5, Przemyśl 2023, ss. 278(Wydawnictwo KUL, 2023) Żurek, Waldemar Witold
- ItemValue Of Sacred Monuments in Social Sciences and Art Sciences – Theory and Practice(Wydawnictwo KUL, 2023) Chudy-Laskowska, Katarzyna; Sadowska, Beata; Stępnicka, Nina; Zimon, GrzegorzThe subject of this consideration is the perception of the value of sacred monuments from the various perspectives of the social sciences, with particular emphasis on economics, sociology, psychology and philosophy. The aim of the paper is to present the possible ways of perceiving the value of sacred monuments and to emphasise the fact that this aspect is also determined by subjective aspects. The specific aim of the paper is to assess the meaning of the value of sacred monuments for stakeholders in correlation with Walter Frodel’s Monumental Valuing Analysis used in conservation (art sciences).The study is a review and was prepared on the basis of a literature review and the results of the author’s own empirical (pilot) research. The Kruskal – Wallis ANOVA test and Pearson’s chi square independence test were used in the research. The lack of a legal definition of sacred monuments resulted in an author’s own definition being proposed. The highest value for respondents is the historical value of sacred monuments and the lowest is the technical value. Those living in the city were more likely to cite consumerism as a characteristic that reduces the value and importance of sacred monuments. Przedmiotem rozważań jest postrzeganie wartości zabytków sakralnych z różnych perspektyw nauk społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem ekonomii, socjologii oraz psychologii i filozofii. Celem artykułu jest przedstawienie możliwych sposobów postrzegania wartości zabytków sakralnych oraz podkreślenie, że o ich wymiarze decydują również aspekty subiektywne. Zamiarem szczegółowym publikacji jest ocena znaczenia wartości zabytków sakralnych dla interesariuszy w korelacji z Analizą Wartościowania Zabytków Waltera Frodela, stosowaną w konserwacji (nauki o sztuce). Opracowanie ma charakter przeglądowy i zostało przygotowane na podstawie przeglądu literatury oraz wyników własnych badań empirycznych (pilotażowych) autorów. Do kwerendy wykorzystano test ANOVA Kruskala-Wallisa oraz test niezależności chi-kwadrat Pearsona. Brak legalnej definicji zabytków sakralnych spowodował, że zaproponowano autorską definicję. Analiza wykazała, że największą wartością dla respondentów jest wartość historyczna zabytków sakralnych, a najniższą wartość techniczna. Mieszkający w mieście częściej wskazywali na konsumpcjonizm jako cechę obniżającą wartość i znaczenie zabytków sakralnych.
- ItemZaangażowanie ks. prof. Wincentego Myszora w zagraniczne życie naukowe w świetle korespondencji zachowanej w Archiwum Archidiecezjalnym w Katowicach(Wydawnictwo KUL, 2023) Tałuć, Katarzyna; Gołda, AgnieszkaCelem artykułu jest zaprezentowanie wyników analizy korespondencji ks. prof. Wincentego Myszora z naukowymi instytucjami zagranicznymi i osobami prywatnymi przechowywanej w Archiwum Archidiecezjalnym w Katowicach. Badania miały charakter historyczny oraz bibliologiczny i przeprowadzono je przy użyciu przede wszystkim metod analizy zawartości, a także badania dokumentów. Materiały pochodziły z 6 jednostek spuścizny o sygnaturach od 169/1 do 169/6 z lat 1974-2008. Analiza zawartości treści archiwaliów pozwoliła scharakteryzować wyjazdy ks. W. Myszora na staże naukowe, kwerendy biblioteczne, kongresy, konferencje, sympozja międzynarodowe, wykłady gościnne. Wymieniono też międzynarodowe organizacje i stowarzyszenia, do których należał ks. W. Myszor. Wszystkie te fakty opisano w porządku rzeczowym, a następnie chronologiczno-topograficznym. Ustalono, że ks. W. Myszor wyjeżdżał na staże, prowadził kwerendy, wygłaszał wykłady w Johann-Adam-Möhler-Institut für Ökumenik w Paderborn, Franz Joseph Dölger-Institut zur Erforschung der Spätantike der Universität Bonn, Johannes Gutenberg Universität Mainz. Ksiądz W. Myszor jako znany koptolog wziął udział w Międzynarodowym Kongresie Koptologicznym (International Colloquium on the Future of Coptic Studies), który odbył się w Kairze w 1976 roku. Wyjazdy umożliwiły mu nawiązanie kontaktów z naukowcami zagranicznymi oraz pozwoliły na późniejszą organizację konferencji, odczytów w Polsce z udziałem badaczy m.in. z Niemiec i Francji. The purpose of this article is to present the results of an analysis of the correspondence of Rev. Prof. Wincenty Myszor with scientific foreign institutions and private individuals stored in the Archdiocesan Archives in Katowice. The research was historical and bibliological in nature and was carried out using primarily content analysis methods, as well as document examination. The materials came from 6 legacy units with references 169/1 to 169/6 from the years 1974–2008. The analysis of the content of the archival records made it possible to characterize Rev. W. Myszor’s trips for scientific internships, library searches, congresses, conferences, international symposia, and guest lectures. International organizations and associations to which Rev. W. Myszor belonged are also listed. All these facts are described in factual and then chronological- topographical order. It has been established that Rev. W. Myszor went on internships, conducted queries, and gave lectures at Johann-Adam-Möhler-Institut für Ökumenik in Paderborn, Franz Joseph Dölger-Institutzur Erforschung der Spätantike der Universität Bonn, and Johannes Gutenberg Universität Mainz. As a well-known Coptologist, Rev. W. Myszor participated in the International Congress on Coptology (International Colloquium on the Future of Coptic Studies) held in Cairo in 1976. His travels enabled him to establish contacts with foreign scientists and allowed him to later organize conferences and lectures in Poland with the participation of researchers from Germany and France, among others.
- ItemSzlachetna oprawa Biblioteki Bernardynów i Sali Królewskiej. Przebudowa i nowy wystrój części pomieszczeń Biblioteki Miejskiej w Bydgoszczy z lat 1934-1937(Wydawnictwo KUL, 2023) Wysocka, AgnieszkaW zbiorach Biblioteki Miejskiej w Bydgoszczy znajduje się od 1907 roku księgozbiór pochodzący z klasztoru Bernardynów. W latach 30. XX wieku dyrektor Witold Bełza postanowił stworzyć we wnętrzach książnicy pomieszczenie przypominające średniowieczne skryptorium, w którym bezcenne dzieła miały być przechowywane. W realizację projektu zaangażowani byli: Jerzy Rupniewski, malarz, Wiktor Zabielski, architekt, Edward Kwiatkowski, witrażysta, Anastazy Czarnecki, stolarz oraz miejscowe cechy rzemieślnicze i prywatni fundatorzy. Prace trwały od 1934 do 1936 roku. W tym samym czasie prawnik i kolekcjoner Kazimierz Kierski przekazał do zbiorów Biblioteki Miejskiej w Bydgoszczy kolekcję dokumentów i rękopisów. Dla nich w sąsiedztwie Biblioteki Bernardynów powstała tzw. Sala Królewska, nad wystrojem której pracował ten sam zespół projektantów. Została ona otwarta dla czytelników i zwiedzających w 1937 roku. Oba wnętrza, które szczęśliwie przetrwały II wojnę światową, pozostają oryginalną pamiątką po czasach, kiedy miasto szukało swojej przedrozbiorowej historii, wpisując własną tożsamość w dzieje II Rzeczypospolitej. The collection of the Bydgoszcz City Library has, since 1907, included books from the Bernardine Monastery. In the 1930s, the director Witold Bełza decided to create a room inside the library reminiscent of a medieval scriptorium, where priceless works were supposed to be stored. The project involved: Jerzy Rupniewski, a painter, Wiktor Zabielski, an architect, Edward Kwiatkowski, a stained glass artist, Anastazy Czarnecki, a carpenter, as well as local craft guilds and private funders. The work lasted from 1934 to 1936. At the same time, lawyer and collector Kazimierz Kierski donated a collection of documents and manuscripts to the resources of the Bydgoszcz City Library. With these in mind, the so-called ‘Royal Hall’ was created adjacent to the Bernardine Library, with the same team of designers working on its decoration. It was opened to readers and visitors in 1937. The two interiors, which fortunately survived World War II, remain original reminders of a time when the city sought its pre-partition history, inscribing its own identity in the history of the Second Republic.
- ItemSeria Wydawnicza „Źródła do dziejów Kościoła Katolickiego na Śląsku”. Prolegomena(Wydawnictwo KUL, 2023) Sadzikowska, LucynaCelem artykułu jest zaprezentowanie serii wydawniczej Źródła do Dziejów Kościoła Katolickiego na Śląsku, która pojawiła się na rynku wydawniczym na przełomie 2013 i 2014 roku z inicjatywy ks. prof. Jerzego Myszora z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Dotychczas w jej ramach ukazało się 30 pozycji. Z założenia omawiana seria nawiązuje do zainicjowanej w okresie międzywojennym serii wydawnictw źródłowych pod nazwą Fontes i ją kontynuuje. Autorka artykułu, poddając analizie i interpretacji poszczególne tytuły serii oraz charakteryzując szatę graficzną, dokonała podziału opublikowanych źródeł na cztery bloki tematyczne: męczeństwo kapłanów; duszpasterstwo pielgrzymkowe; służebność kapłańska, czyli hierarchowie kościelni w służbie ojczyzny; edytorskie opracowanie archiwaliów. Wyodrębnione grupy tematyczne łączy troska autorów, redaktorów i edytorów o pamięć historyczną, rozwój zagadnień śląskoznawczych oraz badań humanistycznych, dla których wydawane materiały stanowić mogą rzetelną bazę. The purpose of this article is to present the publishing series titled Źródła do Dziejów Kościoła Katolickiego na Śląsku, which appeared on the publishing market in late 2013 and early 2014 on the initiative of Rev. Prof. Jerzy Myszor of the Faculty of Theology at the University of Silesia in Katowice. To date, 30 items have been published under the series. By design, the series under discussion refers to and continues the series of source publications initiated in the interwar period called Fontes. While analysing and interpreting the individual titles of the series and characterizing the layout, the author of the article divided the published sources into four thematic blocks: martyrdom of priests; pilgrimage ministry; priestly service, i.e. church hierarchs in the service of the homeland; editorial development of archival materials. The separate thematic groups are united by the concern of the authors and editors for historical memory, the development of Silesian studies and humanistic research, for which the published materials can provide a reliable basis.