Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2023, T. 120

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/5341

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2023, T. 120 by Issue Date

Filter results by year or month
Now showing 1 - 20 of 32
  • Item
    Superekslibrisy w Bibliotece Kapituły Kieleckiej
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Kwaśniewski, Andrzej
    Historyczny księgozbiór kapitulny w Kielcach obejmuje 42 inkunabuły oraz ponad 300 druków z XVI-XVIII wieku. Są to księgi biblioteczne (głównie teologiczne) oraz księgi liturgiczne. Druki te są przechowywane w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach jako integralna i autonomiczna kolekcja niezmieszana z księgozbiorem seminaryjnym. Niewielka część księgozbioru – najcenniejsze trzy rękopisy liturgiczne znajdują się w skarbcu katedralnym w Kielcach. W tych dwu częściach księgozbioru odkryto superekslibrisy. Kwerenda negatywna dotyczyła przechowywanych w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach w kapitulnej kolekcji 29 rękopisów bibliotecznych (XIV-XV wiek) oraz różnych rozproszonych druków i rękopisów zamieszczonych w kolekcji druków i kolekcji rękopisów seminaryjnych o proweniencji kapitulnej kieleckiej. W tych księgach jednak nie występują woluminy z superekslibrisami. W badaniach nad księgozbiorem wytypowano 14 superekslibrisów. Należały one do 13 właścicieli. Spośród 14 księgoznaków aż 10 zidentyfikowanych zostało z 9 bibliofilami. Niezidentyfikowane pozostają 4 znaki. Wśród bibliofilów występowali biskupi krakowscy. Ponadto zachowały się superekslibrisy biskupów innych diecezji (gnieźnieńskiej, poznańskiej oraz chełmińskiej). Spośród duchownych związanych ściślej z kapitułą kielecką wyróżniał się ks. Wojciech Strzemeski posiadający dwa rozpoznane superekslibrisy. Zachowane znaki są cennym materiałem w badaniach nad superekslibrisem. Przebadane superekslibrisy kieleckie stanowią w większości nieznane przykłady księgoznaków we wczesnych i dojrzałych formach renesansowych, następnie manierystycznych; słabo reprezentowane są dzieła z późniejszego czasu. Do tekstu analitycznego artykułu został dodany katalog superekslibrisów. Budowa katalogu oraz materiał fotograficzny nawiązują do wypracowanych w nauce form opisu i upowszechniania wiedzy na temat superekslibrisu polskiego. The historic Kielce chapter book collection includes 42 incunabula and more than 300 prints from the 16th–18th centuries. These include library (mainly theological) books and liturgical books. These prints are kept in the Library of the Higher Seminary in Kielce as an integral and autonomous collection unmixed with the seminary’s book collection. A small part of the book collection – the most valuable three liturgical manuscripts are kept in the cathedral treasury in Kielce. Supralibros were discovered in these two parts of the book collection. The negative search concerned 29 library manuscripts (14th–15th centuries) stored in the Library of the Kielce Higher Seminary in the chapter collection, as well as various scattered prints and manuscripts included in the collection of prints and seminary manuscripts of Kielce chapter provenance. However, these books include no volumes with supralibros. In the study of the book collection, 14 supralibros were selected. They belonged to 13 owners. Of the 14 bookplates, as many as 10 have been identified as associated with 9 bibliophiles. Four bookplates remain unidentified. The aforementioned bibliophiles include the bishops of Kraków. Furthermore, supralibros of bishops of other dioceses (Gniezno, Poznań and Chełmno) have also been preserved. Among the clergy more closely associated with the Kielce Chapter, Rev. Wojciech Strzemeski stood out, possessing two recognized supralibros. The preserved bookplates are valuable material in the study of supralibros. The surveyed supralibros of Kielce are mostly unknown examples of bookplates in early and mature Renaissance, then Mannerist forms; works from later times are poorly represented. A catalogue of supralibros has been added to the analytical text of the article. The structure of the catalogue and photographic material refers to the forms of description and dissemination of knowledge of Polish supralibros developed in scientific research.
  • Item
  • Item
    Szkolne organizacje religijne w diecezji lubelskiej w dwudziestoleciu międzywojennym
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Partyka, Wiesław
    Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku niosło ze sobą bardzo wiele wyzwań. Oprócz tworzenia struktur państwowych, odbudowywania zniszczonej gospodarki, ważnym elementem była również kwestia szkolnictwa i wychowania. Istotną rolę odegrał w tym obszarze Episkopat Polski, który poprzez wychowanie młodzieży dążył do odrodzenia moralnego i religijnego polskich rodzin. Skutecznym narzędziem oddziaływania wychowawczego na młodzież były funkcjonujące przy szkołach różnego typu organizacje religijne. Do najpopularniejszych należały: Sodalicja Mariańska, Krucjata Eucharystyczna czy Żywy Różaniec. Niestety mimo początkowej swobody działania tych organizacji, po przewrocie majowym władze sanacyjne starały się znacząco ograniczyć ich działalność, dążąc przede wszystkim do realizacji ideału wychowania państwowego. W zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego Lubelskiego znajdują się sprawozdania z lat 1933-1934 ukazujące działalność szkolnych organizacji religijnych na terenie diecezji lubelskiej. Przekazują one wiele cennych informacji zarówno na temat ich działalności, stanu liczbowego, ale również w kwestii panujących stosunków społecznych. Celem artykułu jest ukazanie, na miarę możliwości, obrazu szkolnych organizacji religijnych w szkołach diecezji lubelskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, a przede wszystkim w czasie, kiedy stosunki pomiędzy Kościołem a państwem były dosyć napięte i rozgrywała się walka o rząd dusz. Poland’s regaining of independence in 1918 entailed many challenges. In addition to the establishment of state structures, rebuilding the destroyed economy, the issue of education and upbringing was also an important element. The Polish Episcopate played an important role in this area, striving for the moral and religious revival of Polish families through the education of youth. Religious organizations of various types operating at schools were an effective tool for educational influence on young people. The most popular included: the Sodality of Our Lady, the Eucharistic Crusade or the Living Rosary Association. Unfortunately, despite the initial freedom of action enjoyed by these organizations, after the May coup, the Sanation authorities tried to significantly restrict their activities, aiming primarily at the ideal of state education. The collection of the Lublin Archdiocesan Archives contains reports from 1933–1934 showing the activities of school-based religious organizations in the Lublin Diocese. They provide much valuable information both on their activities, membership, but also on the prevailing social relations. The purpose of the article is to present, as far as possible, a picture of school-based religious organizations in the schools of the Diocese of Lublin in the interwar period, above all at a time when relations between the Church and the state were quite tense and a struggle for the spiritual leadership was taking place.
  • Item
    The Durand Computus in Book VIII Rationale divinorum officiorum
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Turkiewicz, Natalia
    The main task of the study is to present the computational tools used by Durandus. The time of his scientific activity falls on the early period of computation development, and individual computists based their work on various elements of the computus, referring to Dionysius, Isidore of Seville, Bede the Venerable or Alexander of Villedieu (d. 1240). The aim of this study is also to analyse and diagnose the Durandus calculation algorithm and its originality in the computistic matter. Durandus’ study refers to the works of earlier commputists, and its originality lies in the selection of content. Some chronological issues are presented extensively (such as a 19-year cycle or months). Others, however, are only signalled in his work (such as the issue of concurrents or claves terminorum, which needed to be developed in the content of the article). The concise concept of the ecclesiastical computus contained in the Rationale divinorum officiorum refers in its content to the findings of the computists of the Roman calculation of Easter. His treatise, although setting out the rules of conduct in liturgical matters, strengthens and popularizes the Roman system of Paschal calculus adopted from its predecessors, and also defines the Church computus as an important element of the functioning of canon law. Zasadniczym zadaniem opracowania jest przedstawienie narzędzi komputystycznych, którymi posługiwał się Durandus. Czas jego aktywności naukowej przypada na wczesny okres rozwoju komputystyki, kiedy poszczególni komputyści opierali swoje prace na różnych elementach komputu, odwołując się do Dionizego Małego, Izydora z Sewilli, Bedy Czcigodnego czy Aleksandra z Villa Dei. Celem niniejszego opracowania jest również analiza i diagnoza algorytmu rachuby Durandusa oraz jego oryginalności w materii komputystycznej. Opracowanie Durandusa nawiązuje do ujęć wcześniejszych komputystów, a jego oryginalność polega na doborze treści. Niektóre zagadnienia chronologiczne prezentuje obszernie (jak cykl 19-letni czy miesiące). Inne natomiast tylko sygnalizuje (jak zagadnienie konkurent czy claves terminorum, które wymagały rozwinięcia w treści artykułu). Zwięzła koncepcja komputu kościelnego zawarta w Rationale divinorum officiorum nawiązuje w treści do ustaleń komputystów rzymskiej rachuby Wielkanocy. Jego traktat, mimo że określający zasady postępowania w kwestiach liturgicznych, ugruntowuje i upowszechnia przejęty od poprzedników rzymski system rachuby paschalnej, a także definiuje komput kościelny jako istotny element funkcjonowania prawa kanonicznego.
  • Item
    Posługa kapelana wojskowego w latach 1918-1920 w świetle pamiętnika ks. Andrzeja Masnego-Mkniewskiego CM
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Umiński, Wacław
    Zadaniem artykułu jest przybliżenie problematyki duszpasterstwa wojskowego podczas wojny polsko-ukraińskiej (1918-1919) i polsko-bolszewickiej (1919-1920). Ważnym wydarzeniem po zakończeniu I wojny światowej było powołanie na terenie Polski Biskupstwa Polowego Wojska Polskiego. Pierwszym biskupem polowym w 1919 roku został ks. Stanisław Gall, dotychczasowy biskup pomocniczy archidiecezji warszawskiej. W artykule przypomniano zasady funkcjonowania kapelanów wojskowych w tym trudnym okresie. Główna część publikacji została poświęcona życiu i działalności ks. Andrzeja Masnego-Mkniewskiego CM. Opierając się m.in. na jego osobistych wspomnieniach, szczegółowo przeanalizowano jego posługę jako kapelana. Na początku pełnił ją w szpitalu powszechnym, jak i na ulicach miasta podczas obrony Lwowa (od listopada 1918 roku do lutego 1919 roku). W okresie od 24 marca do 12 listopada 1919 roku pracował jako kapelan 8. Pułku Piechoty Legionów. Wraz z pułkiem uczestniczył m.in. w bitwie pod Denysowem i Brzeżanami. Następnie decyzją władz duszpasterstwa wojskowego przydzielono go do 35. Pułku Piechoty. Przebywał tam od 25 listopada do 10 września 1920 roku. W tym okresie warto wyróżnić jego bohaterską postawę podczas odwrotu znad Dniepru i Grodna, ataku i szturmu na wieś Kalinowo koło Wyszkowa, jak również podczas przeprawy pod Borkowem koło Nakielska. We wspomnieniach dowódców zapamiętano go jako duszpasterza spełniającego posługę nie tylko w koszarach, ale przede wszystkim jako gorliwego spowiednika podczas walk frontowych. W wielu miejscach odprawiał Msze św. i organizował inne nabożeństwa oraz brał udział w pogrzebach poległych żołnierzy. Odwiedzał żołnierzy w szpitalu, w trakcie odpoczynku, jak i podczas działań wojennych. W każdym miejscu, gdzie przebywał, nie szczędził trudu i dobrego słowa, aby zachęcić żołnierzy do walki z nacierającym wrogiem. Również jako referent oświatowy pułku wywiązał się pod każdym względem z powierzonych mu obowiązków, rozprowadzając książki wśród pododdziałów i pojedynczych żołnierzy oraz urządzając różnego rodzaju pogadanki. The purpose of the article is to introduce the issue of military pastoral care during the Polish-Ukrainian War (1918–1919) and the Polish-Bolshevik War (1919–1920). One of the important events after the end of World War I was the establishment of the Field Bishopric of the Polish Army in Poland. Rev. Stanisław Gall, previously auxiliary bishop of the Warsaw Archdiocese, became the first field bishop in 1919. The article showcases the rules of military chaplains during this difficult period. The main part of the publication was devoted to the life and activities of Rev. Andrzej Masny-Mkniewski, CM. His ministry as a chaplain was analysed in detail on the basis of his personal recollections. At first, he served in the general hospital, as well as on the streets of the city during the defence of Lviv (from November 1918 to February 1919). He served as chaplain of the 8th Legion Infantry Regiment from 24 March to 12 November 1919. Together with the regiment, he participated in the Battle of Denysiv and Berezhany, among other battles. Then, by decision of the military pastoral authorities, he was assigned to the 35th Infantry Regiment, where he remained from 25 November to 10 September 1920. Noteworthy in this period is his heroic stand during the retreat from the Dnieper and Grodno rivers, the attack and assault on the village of Kalinowo near Wyszków, as well as during the crossing at Borkowo near Nasielsk. In the memoirs of commanders, he is remembered as a pastor who fulfilled his ministry not only in the barracks, but above all as a zealous confessor during frontline battles. He celebrated Mass and organized other services in many places and attended funerals of fallen soldiers. He visited soldiers in the hospital, during rest, as well as during combat operations. He spared no effort or good word to encourage soldiers to fight the advancing enemy. As the regiment’s education officer, he also fulfilled his duties in every respect, distributing books to subunits and individual soldiers and arranging various talks.
  • Item
    Archiwum parafii pw. św. Michała Archanioła w Jastrowiu. Inwentarz
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Ceynowa, Tadeusz
    Zasadniczą treść artykułu stanowi wykaz zachowanych archiwaliów parafii pw. św. Michała Archanioła w Jastrowiu. W 1602 roku z rąk starosty ujskiego Piotra Potulickiego Jastrowie otrzymało prawa miejskie, potwierdzone przez króla Zygmunta III Wazę. Pierwszy kościół mógł powstać już w XIV wieku. Świątynia w XVI wieku została przejęta przez protestantów, a na początku XVII wieku odzyskana przez katolików. Parafia jastrowiecka należała wraz z ziemią wałecką do dekanatu czarnkowskiego, a pod koniec XVIII wieku do dekanatu wałeckiego. W 1772 roku weszła w skład państwa pruskiego. Do Polski powróciła wraz z całą Wałecczyzną w 1945 roku. W 1990 roku Jastrowie stało się siedzibą dekanatu. W latach 2004-2005 zachowane archiwalia przedwojenne zostały przekazane do Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie. Tam je opracowano i zinwentaryzowano, podzielono na serie i nadano nowe sygnatury (1-145). Chronologia akt obejmuje XVII-XX wiek, a ich ilość to 2,9 mb oraz 145 j.a. Opracowane archiwalia mogą posłużyć do dalszych badań historii miasta i najbliższej okolicy. The subject matter of the article is a list of preserved archival materials of the parish of St Michael the Archangel in Jastrowie. In 1602, Jastrowie was granted the municipal rights by the hands of the starost of Ujście, Piotr Potulicki, confirmed by King Sigismund III Vasa. The first church may have been built as early as the 14th century. The temple was taken over by Protestants in the 16th century and reclaimed by Catholics in the early 17th century. The Jastrowie parish, along with the Wałcz land, belonged to the Czarnków deanery, and at the end of the 18th century to the Wałcz deanery. In 1772, it became part of the Prussian state. It returned to Poland in 1945, along with all of the Wałcz Region. In 1990, Jastrowie became the seat of a deanery. In 2004–2005, the surviving pre-war archives were transferred to the Archives of the Diocese of Koszalin-Kołobrzeg in Koszalin. There they were developed and inventoried, divided into series with new reference numbers (1–145). The chronology of the files spans the 17th–20th centuries, with 2.9 linear metres and 145 archival units. The compiled archives can be used to further research the history of the town and the immediate area.
  • Item
    „Co moment wyglądałam łaski Pańskiej WM Pani i Dobrodziki" – korespondencja Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej z Joanną Gołyńską, ksienią jarosławskich benedyktynek jako przykład relacji klientalnych w czasach saskich
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Kicińska, Urszula
    W dawnej Polsce kobiety mocno angażowały się w działalność publiczną, a jednym z jej przejawów był sprawowany przez nie patronat religijny, który stanowił bardzo ważny element budowania więzi klientalnych. Znakomitym materiałem służącym do prześledzenia relacji pomiędzy daną patronką a jej duchowną klientelą są listy proszalne, w których pod pokładami rozbudowanej ceremonialności pojawiały się rzeczywiste cele i oczekiwania obu negocjujących ze sobą stron. W gronie owych zacnych kolatorek znalazła się również Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska (zm. 1729), która wraz ze swym mężem Adamem Mikołajem (zm. 1726) dokonała wielu fundacji kościelnych. Pod opieką patronacką kasztelanowej krakowskiej znalazł się także konwent jarosławskich benedyktynek, w którym funkcję ksieni w tym okresie pełniła Joanna Gołyńska (zm. 1725). W przeanalizowanych listach, które wspomniana przełożona słała do swej dobrodziejki, przewija się kwestia relacji patronackich pomiędzy kolatorką a jej duchowną klientką oraz pojawiają się sprawy dotyczące codziennego funkcjonowania jarosławskiego konwentu. J. Gołyńska bezustannie narzekała na to, że nie ma za co utrzymać klasztoru, gdyż czasy, w których przyszło jej żyć, coraz bardziej pogrążają klasztor w długach i w ruinie. Warto zauważyć, że kierowane przez benedyktynkę proklamacje niejednokrotnie nie spotykały się z aprobatą, a nawet jakąkolwiek reakcją E. Sieniawskiej, co rzuca się cieniem na działalność kolatorską kasztelanowej krakowskiej. Mamy bowiem dowód na to, że nie każdemu proszącemu, a w tym wypadku klientowi duchownemu, Sieniawska, pomimo obowiązków wynikających z bycia patronką, mogła lub chciała w pełni pomóc. In the old Poland, women were heavily involved in public activities, and one of its manifestations was the religious patronage they exercised, which was a very important part of building cliental ties. An excellent resource for tracing the relationship between a given patron and her clerical clientele are the begging letters, in which, beneath the layers of elaborate ceremonialism, the real goals and expectations of the two parties negotiating with each other were explained. Among these worthy collators was also Elżbieta Sieniawska, née Lubomirska (d. 1729), who, together with her husband Adam Mikołaj (d. 1726), contributed many church foundations. Under the patronage of the castellan of Kraków was also the convent of the Benedictine nuns of Jarosław, in which the position of abbess at that time was held by Joanna Gołyńska (d. 1725). The analysed letters, which the said superior sent to her benefactress, display the issues of patronage relations between the collator and her clerical client, and matters concerning the daily functioning of the Jarosław convent. J. Gołyńska incessantly complained about not having enough money to support the monastery, as the times in which she lived increasingly plunged the establishment into debt and ruin. It is noteworthy that the proclamations directed by the Benedictine nun often did not meet with approval or even any reaction from E. Sieniawska, which casts a shadow over the collator activity of the Kraków castellan's wife, for we now have proof that not every requester, or in this case religious client, could or would enjoy full support of Sieniawska, despite her duties as a patroness.
  • Item
    Prymas polski Stefan kardynał Wyszyński jako kontynuator nauczania Augusta kardynała Hlonda w realizacji odnowy narodu poprzez jasnogórskie sanktuarium
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Pietrzykowski, Jan
    Jasna Góra po obronie przed wojskami szwedzkimi (1655) i ślubach Jana Kazimierza (1656) stawała się sukcesywnie sanktuarium narodowym i duchową stolicą Polski. Trwałość kultu maryjnego jest wyrazem symbiozy narodu z Kościołem w dziedzinie religijno-moralnej, kulturalnej, społecznej i politycznej. Główne uroczystości maryjne łączono z obchodami Konstytucji 3 Maja (Matki Bożej Królowej Polski), masowymi pieszymi pielgrzymkami: 15 sierpnia (uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i 26 sierpnia (uroczystość Matki Boskiej Jasnogórskiej), a także 8 września (święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny). Wielcy prymasi Polski: kard. August Hlond i kard. Stefan Wyszyński byli konfratrami zakonu paulinów. Oni też ważniejsze decyzje podejmowali na Jasnej Górze podczas obrad Konferencji Episkopatu Polski, Komisji Prawnej czy Rady Głównej. W sanktuarium narodowym odbył się Pierwszy Synod Plenarny Odrodzonej Polski (1936), zakończone centralne obchody Sacrum Poloniae Millenium (1966) oraz liczne ślubowania i akty oddania. Wymienieni prymasi przybywali często na modlitwę przed cudownym obrazem Czarnej Madonny zarówno prywatnie, okazjonalnie, jak i urzędowo. Kardynał A. Hlond w okresie międzywojennym uczestniczył głównie w pielgrzymkach grup zawodowo-stanowych. Po II wojnie światowej w okresie komunistycznym, za kolejnego prymasa, na masową skalę rozwinął się pieszy ruch pielgrzymkowy. Kardynał S. Wyszyński przez cały okres prymasowskiego posługiwania w kazaniach i przemówieniach powoływał się na zdania o tematyce maryjnej wypowiedziane przez swojego poprzednika na łożu śmierci, które określał jako duchowy testament. After its defence against the Swedish army (1655) and the vows of Jan Kazimierz (1656), Jasna Góra gradually became a national shrine and the spiritual capital of Poland. The persistence of Marian devotion is an expression of the nation’s symbiosis with the Church in the religious, moral, cultural, social and political fields. The major Marian celebrations were combined with the celebration of the Constitution of 3 May (Our Lady Queen of Poland), and mass walking pilgrimages: 15 August (Feast of the Assumption of the Blessed Virgin Mary) and 26 August (Feast of Our Lady of Jasna Góra), as well as 8 September (Feast of the Nativity of the Blessed Virgin Mary). The great Primates of Poland, Cardinal August Hlond and Cardinal Stefan Wyszyński, were both confrères of the Pauline Order. They also made more important decisions at Jasna Gora during the deliberations of the Polish Episcopal Conference, the Legal Commission or the General Council. The national shrine was the site of the First Plenary Synod of the reborn Poland (1936), the completed central celebration of the Sacrum Poloniae Millenium (1966) and numerous vows and acts of devotion. The aforementioned primates often came to pray before the miraculous image of the Black Madonna both privately, occasionally and officially. During the interwar period, Cardinal A. Hlond mainly participated in pilgrimages of professional groups. After World War II, during the communist period, under the next prime minister, pilgrimage on foot developed on a massive scale. Throughout his Primate’s ministry, Cardinal S. Wyszyński referred in his sermons and speeches to the Marian-themed sentences uttered by his predecessor on his deathbed, which he described as a spiritual testament.
  • Item
    Nota o Karmelitach rezydencji Krwi Chrystusa w Poznaniu w XVIII i XIX wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Puziak, Marcin Michał
    Przechowywany w Archiwum Karmelitów na Piasku w Krakowie rękopis Decretale provinciae strictioris observantiae (sygn. 168) zawiera akta kapituł i definitoriów wielkopolskiej prowincji (a najpierw wikariatu) karmelitów strictioris observantiae z lat 1700-1846. Analiza tych akt pozwala zrekonstruować listę obsady osobowej poznańskiej rezydencji Krwi Chrystusa za lata 1712-1817, gdyż w aktach z tego okresu pojawiają się odpowiednie zapisy. Pozwala to uzupełnić i zweryfikować dane, jakie można wyselekcjonować z Kroniczki rezydencji Karmelitów Trzewiczkowych w Poznaniu przy kościele Najświętszej Krwi Pana Jezusa na ul. Żydowskiej, której edycję opublikował Jacek Wiesiołowski w 2005 roku. Oba teksty stanowią zasadniczą bazę źródłową, którą w ograniczonym zakresie uzupełniają analogiczne akta zakonne z innych rękopisów niż ten wymieniony (Liber decretalis in quo ordinatione notabiles capitulorum provincialium congregationum etiam annualium etiam annualium et visitationum provincialium, 1742-1833, sygn. 169; Liber decretalis…, 1742-1781, sygn. 170; Liber decretalis…, 1769-1864, sygn. 171; Liber decretalis, 1797-1862, sygn. 172; Protokoły kapituł prowincjalnych i posiedzeń definitorów prowincji, 1835-1864, sygn. 173) oraz dane zgromadzone przez Grzegorza Kloskowskiego w jego artykule z 2012 roku – Karmelici trzewiczkowi prowincji wielkopolskiej w XVII-XIX wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 98 (2012) s. 149-270). Zestawienie ujęte w tabeli porządkuje chronologicznie kolejność prezydentów rezydencji oraz pozostałych zakonników tam przebywających według dat ustanowienia na kapitule lub definitorium. Karmelici przebywający w rezydencji po 1817 roku aż do 1843 roku (Fortunat Lesnau, Cyryl Golonka i Antoni Zakrzewski) byli ostatnimi ją zamieszkującymi (ostatni zmarł C. Golonka). Uwagi o prezydentach rezydencji dotyczą danych o ich wieku i długości przełożeństwa na tej placówce. The manuscript Decretale provinciae strictioris observantiae (ref. 168), stored in the Carmelite Archives in Piasek in Krakow, contains the records of the chapters and definitoria of the Greater Poland province (and first vicariate) of the Carmelites strictioris observantiae from 1700–1846. An analysis of these files makes it possible to reconstruct the staffing list of the Poznań residence of the Most Precious Blood of Jesus for the years 1712–1817, as the relevant records appear in the files of this period. This makes it possible to supplement and verify the data that can be extracted from the Chronicle of the residence of the Carmelites of the ancient observance in Poznań at the Church of the Most Precious Blood of Jesus in Żydowska Street, the edition of which was published by Jacek Wiesiołowski in 2005. Both texts constitute the primary source base, which is supplemented to a limited extent by analogous religious records from manuscripts other than the one mentioned (Liber decretalis in quo ordinatione notabiles capitulorum provincialium congregationum etiam annualium etiam annualium et visitationum provincialium, 1742–1833, ref. 169; Liber decretalis..., 1742–1781, ref. 170; Liber decretalis..., 1769–1864, ref. 171; Liber decretalis, 1797–1862, ref. 172; Protocols of provincial chapters and meetings of provincial definitors, 1835–1864, ref. 173) and data collected by Grzegorz Kłoskowski in his 2012 article titled The Carmelites of the Ancient Observance in the Great Poland province in the 17th-19th centuries, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 98 (2012) pp. 149–270). The compilation included in the table constitutes a chronological representation the order of the heads of the residences and the other monks residing there according to the dates of establishment at the chapter or definitorium. The Carmelites living in the residence after 1817 until 1843 (Fortunat Lesnau, Cyryl Golonka and Antoni Zakrzewski) were the last to reside there (C. Golonka was the last to die). Notes on the heads of the residences refer to data on their age and length of superiority at the post.
  • Item
    O. Roland Wojciech Prejs OFMCap (1956-2023)
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Hamryszczak, Artur Paweł
  • Item
    Régimen legal de los archivos públicos civiles en España
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Bordas Prószyński, Miquel
    Los orígenes de la legislación moderna reguladora de los archivos públicos civiles en España proceden del siglo XIX, si bien algunos de los archivos históricos actuales españoles, como el Archivo de la Corona de Aragón, hunden sus raíces en la Edad Media. Por su parte, en la segunda mitad del siglo XIX la necesidad de preservar los fondos procedentes de la Inquisición, así como de los conventos y casas religiosas que sufrieron la desamortización originó la formación del Archivo Histórico Nacional. Dicha legislación se ha visto profundamente modificada a partir de 1978 para reflejar también el nuevo modelo político territorial español instituido por la vigente Constitución española, estableciéndose progresivamente un complejo sistema competencial en materia de archivos públicos en España, según que la titularidad de estos recaiga en el Estado (Sistema Estatal de Archivos) o en las Comunidades Autónomas españolas u otras administraciones públicas territoriales (Sistema de Archivos Autonómico) y que ha sido delimitado por la jurisprudencia del Tribunal Constitucional español. Desde el punto de vista del Estado español, la Ley 16/1985, de 25 de junio, del Patrimonio Histórico Español constituye el acto normativo fundamental para la regulación de los archivos de titularidad pública estatal, actualmente dependientes del Ministerio de Cultura y Deporte y, en concreto, de la Subdirección General de los Archivos Estatales. Dichos archivos están al cargo del Cuerpo Facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos. En cambio, a nivel autonómico, cada Comunidad Autónoma ha aprobado su legislación particular sobre los archivos de su titularidad o competencia. En este sentido, como botón de muestra y por su representatividad, se refieren las legislaciones de las Comunidades Autónomas de Andalucía (la actual Ley 7/2011, de 3 de noviembre, de Documentos, Archivos y Patrimonio Documental de Andalucía) y de Cataluña (la actual Ley 10/2001, de 13 de julio, de archivos y gestión de documentos). The origins of modern legislation regulating civil public archives in Spain date back to the 19th century, although some of Spain’s current historical archives, such as the Archives of the Crown of Aragon, have their roots in the Middle Ages. In the second half of the 19th century, the need to preserve collections of the Inquisition, as well as from confiscated monasteries and religious houses, gave rise to the establishment of the State Historical Archive. The aforementioned legislation has been extensively revised since 1978 to additionally reflect the new Spanish territorial political model established by the current Basic Standard, which has gradually established a complex system of competencies in the field of public archives in Spain, depending on whether they are owned by the state (State Archives System) or by Spanish autonomous communities or other territorial public administrations (Autonomous Communities Archives System), as it has been outlined in the case law of the Constitutional Court of Spain. From the point of view of the Spanish state, Law 16/1985 of 25 June on the Spanish historical heritage is the basic normative act for the regulation of the state’s public archives, currently under the Ministry of Culture and Sports, specifically, under the General Subdirectorate of State Archives. The said archives are under the authority of a special body of officials – archivists, librarians and archaeologists. On the other hand, at the level of the Autonomous Communities, each Autonomous Community has approved its own specific legislation regarding the archives they own or have jurisdiction over. In this regard, by way of example and in relation to their representativeness, the legislation of the autonomous communities of Andalusia (current Law 7/2011 of 3 November on documents, archives and documentary heritage of Andalusia) and Catalonia (current Law 10/2001 of 13 July on archives and the circulation of records) has been discussed. Początki współczesnego ustawodawstwa regulującego cywilne archiwa publiczne w Hiszpanii sięgają XIX wieku, chociaż niektóre z obecnych hiszpańskich archiwów historycznych, takie jak Archiwum Korony Aragońskiej, mają swoje korzenie w średniowieczu. Z kolei w drugiej połowie XIX wieku potrzeba zachowania zbiorów pochodzących z inkwizycji, a także z konfiskowanych klasztorów i domów zakonnych dała początek powstaniu Państwowego Archiwum Historycznego. Wspomniane ustawodawstwo zostało poddane gruntownej zmianie od 1978 roku, aby odzwierciedlić również nowy hiszpański terytorialny model polityczny ustanowiony przez obecną Normę Zasadniczą, co ustanowiło stopniowo złożony system kompetencyjny w dziedzinie archiwów publicznych w Hiszpanii, w zależności od tego, czy ich właścicielem jest państwo (System Archiwów Państwowych) lub hiszpańskie wspólnoty autonomiczne bądź inne terytorialne organy administracji publicznej (System Archiwów Wspólnot Autonomicznych), według doprecyzowania w orzecznictwie hiszpańskiego Trybunału Konstytucyjnego. Z punktu widzenia państwa hiszpańskiego ustawa 16/1985 z dnia 25 czerwca o hiszpańskim dziedzictwie historycznym stanowi podstawowy akt normatywny dla regulacji państwowych archiwów publicznych, obecnie podlegających Ministerstwu Kultury i Sportu, a zwłaszcza Subdyrekcji Generalnej Archiwów Państwowych. Wspomniane archiwa podlegają specjalnemu ciału urzędników – archiwistów, bibliotekarzy i archeologów. Z drugiej strony, na poziomie wspólnot autonomicznych, każda wspólnota autonomiczna zatwierdziła swoje szczegółowe ustawodawstwo dotyczące archiwów, które są ich własnością lub podlegają ich kompetencjom. W tym względzie i w związku z ich reprezentatywnością, omówiono ustawodawstwa wspólnot autonomicznych Andaluzji (aktualna ustawa 7/2011 z dnia 3 listopada o dokumentach, archiwach i dziedzictwie dokumentacyjnym Andaluzji) oraz Katalonii (aktualna ustawa 10/2001 z dnia 13 lipca o archiwach i obrocie dokumentacją).
  • Item
    „Sztuczki” – współpraca Ireny Gombrowicz z wydawnictwem „Ostoja”. Analiza dokumentów zgromadzonych w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Gąsowska, Aleksandra
    W artykule opisuję współpracę Ireny Gombrowicz z poznańskim wydawnictwem „Ostoja”. Analiza materiałów zgromadzonych w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu pozwoliła mi ustalić jeden z pseudonimów autorki „sztuczek”. Na jej prośbę opublikowane teksty podpisano skrótem utworzonym z pierwszych liter imienia i nazwiska – Irgo. W latach 1933-1935 w seriach Biblioteka Wieczornicowa oraz Teatr dla Młodzieży Żeńskiej ukazało się pięć utworów: Pierwsza nagroda, Służyć chcę, Od przeszłości do przyszłości, Dary przyjaźni i Przyjaciółka. Autorka ukazuje w nich wartość wspólnoty. Pochwala zaangażowanie i poświęcenie. Sztuki powstają na zamówienie, są dopasowane do skromnych możliwości młodzieżowych teatrów. Styl autorki charakteryzuje rodzaj dyskretnej ironii, skierowanej w stronę przeciwników, osób niewierzących oraz naiwnych i prostolinijnych dziewcząt. Gombrowiczówna znacznie wcześniej niż Witold czyni z pisania sposób na zarabianie pieniędzy. Pisze w zgodzie ze swoim sumieniem, ukształtowanym przez religijne środowisko z kręgu Cecylii Plater-Zyberkówny. Prowadzone przeze mnie badania archiwalne i zebrane w ich toku informacje pozwalają szerzej spojrzeć na rodzinę Gombrowiczów, opisać środowisko, w którym kształtował się także gust literacki Witolda Gombrowicza, znaleźć analogie pomiędzy jego infantylnym buntem a dydaktyzmem Ireny. The article describes the cooperation of Irena Gombrowicz with the Ostoja publishing house in Poznań. An analysis of the materials collected in the Archdiocese Archives in Poznań allowed me to establish one of the pseudonyms of the author of the theatre play. At her request, the published texts were signed with the abbreviation made of the first letters of the first and last name – Irgo. In 1933-1935, five works were published in the series “Biblioteka Wieczornicowa” and the series “Theatre for Women’s Youth”: First Prize, I serve, From the past to the future, Gifts of friendship and Friend. The author shows the value of the community in them. He commends commitment and dedication. The theatre plays are made to order; they are tailored to the modest possibilities of youth theatres. The author’s style is characterized by a kind of discreet irony directed at opponents, non-believers and naive and straightforward girls. Gombrowiczówna, much earlier than Witold, makes writing a way to earn money. He writes in accordance with his conscience, shaped by the religious milieu of Cecylia Plater-Zyberkówna. The archival research findings allow us to take a broader look at the Gombrowicz family, to describe the environment in which Witold Gombrowicz’s literary taste was also shaped, and to find analogies between his infantile rebellion and Irena’s didacticism.
  • Item
    Księdza Karla Urbana (1864-1923) badania nad dawnymi pieczęciami miejscowości ziemi lublinieckiej
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Górecki, Piotr
    Liczne archiwa parafialne skrywają po dziś dzień pisane świadectwa duszpasterskiej posługi wielu pokoleń kapłańskich. Archiwalia te są także doskonałym odwzorowaniem ich wiernej służby Kościołowi. Wśród dokumentów archiwalnych znajdują się również i takie, które wskazują na szerokie zainteresowania pozaduszpasterskie kapłanów, jak w przypadku ks. Karla Urbana (1864-1923) – proboszcza parafii w Sadowie w dekanacie lublinieckim na Górnym Śląsku. Ten mało dziś znany badacz śląskich dziejów pozostawił po sobie sporo prac historycznych, zarówno tych opublikowanych, jak i nadal pozostających w rękopisie. Jednym z jego przedsięwzięć było zebranie oraz opisanie najstarszych pieczęci kościelnych i gminnych wszystkich miejscowości na historycznym obszarze ziemi lublinieckiej: miast, wiosek, kolonii, a nawet przysiółków na dawnym pograniczu północnych ziem Górnego Śląska i południowo-zachodnich rubieży dawnej Rzeczypospolitej. Dzięki pozostawionym przez niego notatkom i skorowidzom, a także dzięki zachowanej korespondencji dotyczącej tegoż projektu, w artykule przedstawiono genezę powziętego przez ks. K. Urbana przedsięwzięcia i odtworzono jego żmudny warsztat pracy. Ponadto charakterystyce poddano dwa nieukończone rękopisy duchownego, które miano wykorzystać do zamieszczenia wyników jego naukowych badań w jednym ze śląskich periodyków historycznych. Po latach dzieło ks. Urbana posłużyło do wydania monografii poświęconej pieczęciom z terenów ziemi lublinieckiej, opublikowanej w 2012 roku. Numerous parish archives still conceal written testimonies of the pastoral ministry of many generations of priests. These archives are also an excellent representation of their faithful service to the Church. The archival documents also include some that indicate the priests’ wide-ranging extra-pastoral interests, as in the case of Rev. Karl Urban (1864–1923) – the parish priest of Sadów in the Lubliniec deanery in Upper Silesia. This little-known researcher of Silesian history has left behind a considerable number of historical works, both published and still in manuscript. One of his undertakings was to collect and describe the oldest church and communal seals of all localities in the historic area of the Lubliniec region: towns, villages, colonies and even hamlets on the former borderland of the northern lands of Upper Silesia and the southwestern frontiers of the Commonwealth. Thanks to the notes and scrapbooks he left behind, as well as the surviving correspondence regarding the project, the article outlines the genesis of Rev. K. Urban’s undertaking and reconstructs his painstaking workshop. In addition, two unfinished manuscripts of the clergyman were characterized, which were to be used to include the results of his scientific research in one of Silesia’s historical periodicals. Years later, Rev. Urban’s work was used to publish a monograph on seals from the Lubliniec area, published in 2012.
  • Item
  • Item
    Izabela z Flemmingów Czartoryska i eksploracja „ruin” kościoła św. Michała na Wawelu w świetle źródeł pisanych
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Spodaryk, Adam
    Artykuł na podstawie źródeł pisanych, głównie przechowywanych w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej oraz w Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie, omawia kwestię quasi-wykopalisk w kolegiacie św. Michała Archanioła na Wawelu, które miała przeprowadzić Izabela z Flemmingów Czartoryska, pozyskując do swoich zbiorów kilka cennych dzieł sztuki i pamiątek przeszłości – niedającą się zidentyfikować i najwyraźniej zaginioną płytę nagrobną, niezachowane witraże oraz trzy obrazy ołtarzowe: bliżej nieznane weneckie dzieło (według I. Czartoryskiej) Tycjana lub Veronese’a Chrystus i jawnogrzesznica oraz dwa tablicowe obrazy Zwiastowanie Najświętszej Marii Pannie autorstwa mistrza Jerzego, a także Zaśnięcie Matki Boskiej uważany przeważnie za dzieło naśladowcy Michała Lancza z Kitzingen. Dalsze losy włoskiego malowidła nie są znane, poza tym, że w pierwszej dekadzie XIX wieku zdobiło ściany pałacu w Puławach. Dwa pozostałe obrazy znalazły się natomiast w Domu Gotyckim w Puławach, następnie dzieliły losy rodowych zbiorów i do dziś są częścią kolekcji Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Spisana przez Czartoryską narracja o pozyskaniu wspomnianych dwóch dzieł uchodziła dotąd za dobrze udokumentowaną. Porównanie różnych relacji odnotowanych przez księżną ukazuje, że przekazy są miejscami ze sobą sprzeczne. Niektóre zawarte w nich informacje, traktowane dotąd jako pewne, nie znajdują odzwierciedlenia w źródłach kościelnych – deskrypcjach wyposażenia kolegiaty z XVIII wieku. Przede wszystkim opis rozmieszczenia obrazów w ołtarzach spisany przez księżną w relacji z „wykopalisk” nie odpowiada wcześniejszym, nieodległym chronologicznie kościelnym inwentarzom. Ponadto rejestry kościelne w ogóle nie wspominają o weneckim obrazie, mającym według Czartoryskiej znajdować się w ołtarzu głównym. Podane przez nią datowanie (1802, w literaturze błędnie powielane jako 1803) eksploracji ruin również budzi wątpliwości w związku ze znanymi faktami dotyczącymi historii kolegiaty. Wydaje się, że narracje Czartoryskiej są efektem błędu lub celowej manipulacji mającej na celu uczynienie historii bardziej atrakcyjną. Zestawienie treści rękopiśmiennych katalogów Domu Gotyckiego z dokumentami znajdującymi się w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej oraz z anonsami o licytacji wyposażenia kolegiaty w 1803 roku prowadzi do wniosku, że opisana przez Czartoryską eksploracja ruin kolegiaty nie mogła odbyć się zimą 1802 roku. Jeśli de facto miała miejsce, to nastąpiła zimą na przełomie 1803 i 1804 roku. Nie można wykluczyć, że opisana przez Czartoryską eksploracja ruin kolegiaty w ogóle nie odbyła się, a obiekty z kościoła św. Michała zostały nabyte np. podczas aukcji wyposażenia świątyni w 1803 roku. Z drugiej strony, stan zachowania obrazów zdaje się świadczyć o tym, że zimowa eksploracja ruin rzeczywiście miała miejsce. Obrazy z pewnością znajdowały się w rękach Czartoryskich już w 1807 roku. Niniejsza praca wprowadza do dyskursu naukowego niewykorzystane do tej pory źródła pisane oraz stanowi studium nad dwoma muzealiami. Jest także przyczynkiem do dalszych krytycznych badań nad kolekcjonerstwem Czartoryskich oraz do studiów nad wyposażeniem nieistniejącego kościoła św. Michała na Wawelu i jego dalszymi losami. The article presents the issue of the quasi-excavations at the Collegiate Church of St Michael the Archangel at Wawel that Izabela née Flemming Czartoryska was said to have carried out, acquiring for her collection several valuable works of art and monuments of the past – an unidentifiable and apparently lost tombstone, unpreserved stained glass windows and three altar paintings: an unknown Venetian work (according to I. Czartoryska), Christ and the Adulteress by Titian or Veronese, and two panel paintings of the Annunciation of the Blessed Virgin Mary by Master Jerzy, as well as the Dormition of Mary believed mostly to be the work of a follower of Michael Lancz von Kitzingen. The narrative written down by Czartoryska about the acquisition of the aforementioned two works has so far been considered well documented. A comparison of the various accounts recorded by the Duchess shows that the accounts contradict one another in some places. Some of the information contained therein, hitherto treated as reliable, is not reflected in church sources – descriptors of the collegiate furnishings from the 18th century. The dating (1802, erroneously reproduced in the literature as 1803) exploration of the ruins that was provided by her is also questionable. It seems that Czartoryska’s claims are the result of an error or deliberate manipulation aimed at making history more appealing. Juxtaposition of the contents of the manuscript catalogues of the Gothic House with documents in the Archives of the Kraków Cathedral Chapter and with announcements about the auction of collegiate equipment in 1803 leads to the conclusion that the exploration of the collegiate ruins described by Czartoryska could not have taken place in the winter of 1802. It cannot be ruled out that the exploration of the collegiate ruins described by Czartoryska did not take place at all, and that the objects from St Michael’s Church were acquired, for example, during an auction of the temple’s furnishings in 1803.
  • Item
    Archiwa parafialne Kościoła rzymskokatolickiego w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Sytsko, Kiryl
    W 1917 roku wraz z przejęciem władzy przez bolszewików na części terytorium byłego imperium rosyjskiego zaczęto podejmować działania mające na celu oddzielenie państwa od Kościoła. Obejmowały one m.in. stworzenie systemu cywilnej rejestracji ważnych wydarzeń z życia człowieka. Wdrażanie tego systemu początkowo odbywało się poprzez konfiskatę ksiąg metrykalnych z kościołów. Następnie przerodziło się zaś w kampanię niszczenia wszystkich dokumentów, które nie opisywały „walki proletariatu o jego prawa”. W 1939 roku w fabryce Albertin w Słonimiu poddano zmieleniu 905 ton dokumentów historycznych, w tym materiałów z archiwów parafialnych Białorusi. Incydent ten stał się apogeum walki władz sowieckich z „kontrrewolucyjnymi” źródłami historycznymi. Kościół katolicki, jako jeden z „wrogich” elementów dla władzy sowieckiej, poniósł duże starty materialne, osobowe i organizacyjne. W artykule opisano działania władz państwowych dotyczących dokumentacji archiwalnej parafii rzymskokatolickich na terenie sowieckiej Białorusi. Podano podstawowe akty normatywne, na bazie których konfiskowano dokumentację kościelną. Ukazano również inne czynności władz państwowych zmierzających do zniszczenia archiwów parafialnych. Przedstawiono także starania duchowieństwa rzymskokatolickiego o zachowanie kościelnej spuścizny archiwalnej jako ważnego źródła dokumentującego historię Kościoła na Białorusi. W artykule opisano również różnorodne działania białoruskich naukowców, którzy inwentaryzowali i opracowywali zasoby archiwów parafialnych. Najcenniejsza dokumentacja kościelna była przekazywana państwowym muzeom i bibliotekom w celu jej ochrony i udostępnienia do badań naukowych. In 1917, with the seizure of power by the Bolsheviks in parts of the former Russian Empire, measures were undertaken to separate the state from the Church. These included the creation of a system for civil registration of important events in people’s lives. The implementation of this system was initially carried out by confiscating record books from churches. It later turned into a campaign to destroy all documents that failed to describe ‘the struggle of the proletariat for its rights’. In 1939, 905 tons of historical documents, including materials from the parish archives of Belarus, were ground at the Albertin factory in Slonim. The incident became the apogee of the Soviet authorities’ struggle against ‘counter-revolutionary’ historical sources. The Catholic Church, as one of the ‘hostile’ elements to Soviet power, suffered heavy material, personnel and organizational losses. The article describes the actions of state authorities concerning the archival records of Roman Catholic parishes in Soviet Belarus. The basic normative acts on the basis of which church records were confiscated have been presented. Other actions by the state authorities to destroy parish archives are also shown. The paper also addresses the efforts of the Roman Catholic clergy to preserve the church’s archival legacy as an important source documenting the history of the Church in Belarus. The article also describes the various activities of Belarusian researchers who catalogued and compiled the resources of parish archives. The most valuable church records were given to state museums and libraries for preservation and to make them available for scientific research.
  • Item
    Kasata zakonu jezuitów na Śląsku Austriackim w 1773 roku w świetle dokumentów Archiwum Ziemskiego w Opawie
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Ploch, Gregor
    Celem poniższego artykułu jest naszkicowanie przebiegu działań kasacyjnych Towarzystwa Jezusowego na Śląsku Austriackim na tle mało znanego w Polsce zespołu archiwalnego zgromadzonego przez Archiwum Ziemskie w Opawie (Zemský archiv v Opavě). Podział Śląska pomiędzy Prusy i monarchię habsburską, dokonany w wyniku I wojny śląskiej w 1742 roku, odbił się na strukturze organizacyjnej Towarzystwa Jezusowego na Śląsku. Kolegium jezuickie w Opawie oraz rezydencja w Cieszynie wraz z przynależnymi ośrodkami misyjnymi należały do Prowincji Czeskiej (Provincia Bohemiae), podległy zatem likwidacji bezpośrednio w 1773 roku – w przeciwieństwie do placówek jezuickich na Śląsku Pruskim, należących do odrębnej Prowincji Śląskiej (Provincia Silesiae). Działania kasacyjne dotknęły również częściowo nyskie kolegium jezuickie, które posiadało kilka wsi po stronie austriackiej. Głównym zamierzeniem poniższego opracowania jest przedstawienie charakterystyki działań centralnej austriackiej administracji nadwornej, zastosowanej nie tylko w ramach kasaty Towarzystwa Jezusowego na ziemiach austriackich, lecz również w tzw. kasatach józefińskich przeprowadzonych dekadę później, w latach 80. XVIII wieku. Sposób funkcjonowania biurokracji nadwornej w kwestii koordynacji prac przybliżono na podstawie opawskich dokumentów archiwalnych powstałych w bezpośrednim okresie kasaty. Historię omawianych placówek (do kasaty) naszkicowano jedynie pokrótce, ze względu na fakt, iż została ona już opracowana w literaturze. Zaprezentowano tabelaryczny wykaz archiwaliów zbioru Urzędu Królewskiego w Opawie oraz spis personalny jezuitów dotkniętych kasatą. Publikacja nie jest wyczerpującą analizą źródeł archiwalnych, lecz przyczynkiem do dalszych badań historii działalności Towarzystwa Jezusowego na Śląsku. The purpose of the following article is to outline the process of the dissolution of the Society of Jesus in Austrian Silesia based on the archival complex, little known in Poland, gathered by the Land Archives in Opava (Zemský archive v Opava). The division of Silesia between Prussia and the Habsburg monarchy, as a result of the First Silesian War in 1742, had an impact on the organizational structure of the Society of Jesus in Silesia. The Jesuit college in Opava and the residence in Cieszyn together with the associated mission centres belonged to the Czech Province (Provincia Bohemiae), therefore they were liquidated in 1773 – in contrast to the Jesuit institutions in Prussian Silesia, belonging to a separate Province of Silesia (Provincia Silesiae). The dissolution also partially affected the Jesuit college in Nysa, which owned several villages on the Austrian side. The main intention of the following study is to present the characteristics of the activities of the central Austrian court administration, used not only as part of the dissolution of the Society of Jesus in Austria, but also in the so-called Josephine dissolution carried out a decade later, in the 1780s. The method of operation of the court bureaucracy in terms of work coordination was presented on the basis of the Opava archival documents created in the immediate period of the dissolution. The history of the institutions under discussion (until the dissolution) is only briefly outlined, due to the fact that it has already been developed in the literature. A tabular list of archival materials from the collection of the Royal Office in Opava and a personal list of Jesuits affected by the dissolution were presented. The publication is not an exhaustive analysis of archival sources, but a contribution to further research into the history of the Society of Jesus in Silesia.
  • Item
  • Item
    Rivalry for influence between the Catholic Church and political regimes in the Lithuanian education system in 1918–1940
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Mačiulis, Dangiras
    In the interwar period of the 20th century, the formation of the national education system took place in Lithuania. The Catholic Church sought to actively participate in the creation of this system in order to consolidate the principles of the organization of its educational system. The political regimes in interwar Lithuania sought to create a unified national education system, and the Catholic Church sought to make the educational system in line with its principles in the field of education. The article reviews how the Catholic Church and political regimes competed for dominant influence in the field of education in Lithuania during the interwar period (1918–1940). It is said that the struggle for influence in youth education was most clearly manifested in the field of secondary education (higher than primary education), because the position of the Catholic Church in this field was the strongest: Catholic educational societies had created a network of private schools. The Catholic Church and the Christian Democrats defending its position held the view that only a confessional school that nurtures the Christian spirit is suitable for Catholic children. Therefore, the state is required to finance private Catholic schools that meet the educational ideals of Catholic society. Catholic public figures and Christian Democrat politicians proposed to implement the principle of cultural autonomy in the country’s education system, which would guarantee the financing of private Catholic schools. During the period of Lithuanian parliamentarism (before the coup d’état of December 17, 1926), the position of the Catholic Church in the field of education clashed most strongly with the viewpoint of left-wing political forces. The leftist political forces sought to entrust the state with the right to determine educational ideals. The idea of a denominational school was alien to the left wing – they considered it an internal concern of the religious community itself, and the introduction of compulsory religious education in schools contradicted the fundamental values of the left-wing activists. After December 17, 1926 the nationalist political regime, established during the coup d’état, was guided by the rule that the monopoly of education must be in the hands of the state – only it has the exclusive right to educate its citizens. These attitudes were reflected in the education reform carried out in the mid-forties, which not only unified the educational chain up to high school, but also demonstrated the government’s unwavering political course towards the monopolization of the educational system. The monopolization of education by the state brought the nationalist government into conflict with the Catholic Church, which, defending its rights in the education system, demanded the implementation of the principle of cultural autonomy. The government sought to monopolize education and ended this process in 1938, the year the new Constitution of Lithuania was adopted. W okresie międzywojennym XX wieku w Litwie kształtował się narodowy system edukacji. Kościół katolicki starał się aktywnie uczestniczyć w jego tworzeniu, aby utrwalić zasady organizacji swojego systemu szkolnictwa. Władze państwowe w Litwie międzywojennej dążyły do stworzenia jednolitego narodowego systemu edukacji, a celem Kościoła katolickiego było, aby tworzony system odpowiadał jego założeniom w tej dziedzinie. W artykule zanalizowano jak Kościół katolicki i władze polityczne rywalizowały o dominujące wpływy w dziedzinie edukacji w Litwie w okresie międzywojennym (1918-1940). Stwierdzono, że walka o wpływy najdobitniej przejawiała się na polu szkolnictwa średniego (wyższego niż podstawowe), ponieważ pozycja Kościoła katolickiego była tu najsilniejsza: katolickie towarzystwa oświatowe miały sieć szkół prywatnych. Kościół katolicki i broniący jego pozycji chrześcijańscy demokraci stali na stanowisku, że dla katolickich dzieci odpowiednia jest tylko szkoła wyznaniowa, która pielęgnuje ducha chrześcijańskiego. Dlatego żądano od państwa finansowania prywatnych szkół, które spełniają ideały edukacyjne społeczeństwa katolickiego. Katoliccy działacze społeczni i politycy chadecji proponowali wprowadzenie do systemu edukacji zasady autonomii kulturalnej, która gwarantowałaby finansowanie prywatnych szkół katolickich. W okresie parlamentaryzmu litewskiego (przed zamachem stanu z 17 grudnia 1926 roku) stanowisko Kościoła katolickiego w dziedzinie edukacji najmocniej kolidowało z poglądami lewicowych sił politycznych, które dążyły do powierzenia państwu prawa do określania ideałów wychowawczych. Idea szkoły wyznaniowej była przedstawicielom lewicy obca – uważali ją za wewnętrzną sprawę wspólnoty wyznaniowej, a wprowadzenie obowiązkowej nauki religii w szkołach stało w sprzeczności z podstawowymi wartościami lewicowymi. Narodowcy, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu z 17 grudnia 1926 roku kierowali się zasadą, że monopol na edukację musi być w rękach państwa – tylko ono ma wyłączne prawo do kształcenia swoich obywateli. Poglądy te znalazły odzwierciedlenie w przeprowadzonej w połowie lat trzydziestych reformie, wskutek czego nie tylko ujednolicono system edukacyjny aż do szkoły wyższej, ale także pokazano niezłomny kurs polityczny władzy w kierunku monopolizacji przestrzeni edukacyjnej w rękach państwa. Doprowadziło to rząd narodowców do konfliktu z Kościołem katolickim, który broniąc swoich praw, domagał się realizacji zasady autonomii kulturalnej w systemie szkolnictwa. Władze dążyły do zmonopolizowania edukacji w rękach państwa i zasadniczo zakończyły ten proces w 1938 roku, uchwalając nową Konstytucję Litwy.
  • Item
    Kościół i klasztor Bernardynów w Mścisławiu
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Miacelski, Andrei; Trusau, Aleg
    Bernardyni pojawili się w Mścisławiu na początku XVIII wieku, ale ich klasztor powstał dopiero w 1727 roku dzięki pomocy miejscowej szlachty. Pierwotny kościół i klasztor były drewniane. Kościół funkcjonował do 1821 roku, kiedy został zastąpiony nowym, murowanym i zbudowanym nieco z dala od pierwszego. Pierwszy kościół wzmiankowano w opisie wizytacji, a kościół wybudowany na początku XIX wieku znany jest nie tylko z pisemnych opisów i zachowanych planów, ale również z badań archeologicznych. Zespół budynków klasztornych znajdował się zawsze w jednym miejscu, ale pod koniec XVIII wieku został przebudowany. Świadczą o tym nie tylko opisy wizytacyjne i badania archeologiczne, ale również zachowane i obecnie udostępniane piwnice klasztoru. Po stłumieniu powstania listopadowego (1830-1831) kościół i klasztor Bernardynów w Mścisławiu zostały zamknięte przez władze carskie, a zakonnicy przeniesieni do innych konwentów. Budynki pobernardyńskie przez długi czas pozostawały opuszczone, chociaż prawa do nich rościły sobie zarówno miejscowa parafia prawosławna, jak i władze wojskowe. Podczas pożaru Mścisławia w 1858 roku kościół pobernardyński uległ poważnemu zniszczeniu. Mimo to świątynia została przejęta przez Cerkiew prawosławną, z planem dostosowania budynku do sprawowania liturgii wschodniej. Na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku w miejscu klasztoru bernardynów wybudowano nową cerkiew św. Aleksandra Newskiego, a kościół rozebrano na prośbę prawosławnych. The monks of the Bernardine Order appeared in Mstislavl at the beginning of the 18th century, but the monastery of the order in the city was founded only in 1727 thanks to the help of the local gentry. The original church and the monastery building were wooden, and the wooden church existed until 1821, when it was replaced by a new stone one, built somewhat apart from the original one. The original church is known thanks to visitations, and the church built in the early 19th century is known not only because of written descriptions and preserved plans, but also because of archeological investigation of its ruins. The residential monastery complex was always in one place, although it was also reconstructed at the end of the 18th century. Not only do its visitations and archaeological research give an idea of it, but some of its basements can still be accessed today. After the suppression of the uprising of 1830–1831, the church and monastery of the Bernardine Order in Mstislavl were closed and stood unattended for a long time, although both the Orthodox Church and the military claimed their buildings. During the fire of Mstislavl in 1858, the Bernardine church was severely damaged, was taken away by the Orthodox Church and a project was developed to convert it into an Orthodox church. But in the late 60s – early 70s of the 19th century, a new Orthodox church was built on the site of the residential building of the Bernardine monastery, and the church was dismantled at the request of the Orthodox Church.