Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2024, T. 122

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/7532

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2024, T. 122 by Issue Date

Filter results by year or month
Now showing 1 - 20 of 27
  • Item
    Skażenie mikrobiologiczne druków kazań pogrzebowych z lat 1601-1700 z kolekcji Biblioteki Fundacji Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Bangrowska, Agnieszka; Maciąg, Tadeusz
    Przedmiotem badań podjętych w artykule była analiza mikrobiologiczna wszystkich XVII-wiecznych druków kazań pogrzebowych (84 woluminy) ze zbiorów Biblioteki Fundacji Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie. Analizę stopnia zagrożenia mikrobiologicznego wykonano na drukach, które charakteryzowały się wyraźnym działaniem mikroorganizmów, tj. wszelkie zabrudzenia, liczne zaplamienia, przebarwienia czy deformacje papieru. Z wszystkich kolekcji pobrano próbki na obecność grzybów pleśniowych. Zastosowano metodę odcisku, wykorzystując sterylny wilgotny krążek bibuły o średnicy 5 cm, który był odciskany w miejscach charakteryzujących działalność mikroorganizmów. Pobraną próbkę przenoszono na szalkę Petriego z pożywką według receptury Czapek-Doxa. Tak przygotowane próbki inkubowano w cieplarce w temperaturze 28°C. Za optymalny przedział czasowy, po którym grzybnia zarośnie całą szalkę przyjęto 21 dni. Przeprowadzone badania oceny stopnia zagrożenia mikrobiologicznego wykazały, że w dwóch przypadkach średnica wzrostu grzybni wyniosła 3 cm po siedmiu dniach inkubacji, co stanowi 22% wszystkich badanych woluminów. Wywnioskowano zatem, że w badanym materiale jest obecność żywej grzybni, a co za tym idzie – dany obiekt klasyfikuje się do natychmiastowej interwencji konserwatorskiej. Pozostałe obiekty nie wymagają ingerencji. Ocena zagrożeń mikrobiologicznych została uzupełniona o jakościową analizę mikroorganizmów. The subject of the research undertaken in this article was a microbiological analysis of all 17th-century prints of funeral sermons (84 volumes) from the collection of the Library of the Count Wiktor Baworowski Foundation in Lviv. The analysis of the degree of microbiological hazard was performed on prints that were characterized by clear microbial activity, i.e. any dirt, numerous stains, discolouration or deformation of the paper. All collections were sampled for the presence of mould. An imprinting method was employed, using a sterile moist tissue paper disc with a diameter of 5 cm, which was imprinted in areas characterized by microbial activity. The collected sample was transferred to a Petri dish with nutrient solution according to the Czapek-Dox method. Samples prepared in this way were kept in an incubator at 28°C. The optimal time interval after which the mycelium would overgrow the entire dish was taken as 21 days. The microbial risk assessment tests carried out showed that in two cases the diameter of all tested volumes. Therefore, the presence of live mycelium in the examined material was established, and thus the object in question is classified for immediate conservation intervention. The remaining items require no interference. The microbiological risk assessment was supplemented by qualitative analysis of microorganisms.
  • Item
    Monodia postgregoriańska w płockich kodeksach liturgiczno-muzycznych
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Wiśniewski, Piotr; Moskal, Tomasz
    Płockie kodeksy liturgiczno-muzyczne stanowią ważne źródło wiedzy do badań monodii gregoriańskiej i pochodnych od niej form postgregoriańskich. Przekazując, obok klasycznych struktur monodii łacińskiej, także twórczość rodzimą w postaci oficjów rymowanych, tropów, sekwencji, hymnów, dramatyzacji liturgicznych, a nawet najwcześniejszych rodzimych pieśni ludowych, dowodzą o wysokim poziomie kultury muzycznej Płocka w okresie średniowiecza. Unikatowy charakter tych źródeł stanowi najbardziej podstawowy etap do podejmowania szczegółowych badań analitycznych nad monodią łacińską ośrodka płockiego i dziejami muzyki liturgicznej w Polsce. Księgi płockie, w których w różnym stopniu odwzorowano dokonania Zachodu, pozwalają uchwycić proces kształtowania się lokalnej tradycji liturgiczno-muzycznej. Artykuł przedstawia wybrane, najbardziej charakterystyczne dla źródeł płockich, śpiewy liturgii mszalnej (wersety allelujatyczne, sekwencje, tropy) i brewiarzowej (oficja rymowane, tropy, hymny, dramatyzacje liturgiczne) oraz tzw. płockie tropy wielkanocne – najstarsze pieśni kościelne oparte na łacińskich hymnach i sekwencjach. Przywołane kompozycje liturgiczne, poprzez swoją specyfikę, świadczą o wysokiej randze ośrodka płockiego. Niniejsze studium jest wyłącznie próbą sumarycznego przedstawienia dotychczas ogłoszonych wyników badań w tym zakresie, ukazujących walory płockich rękopisów liturgiczno-muzycznych. The liturgical-musical codices of Płock are an important source of knowledge for the study of Gregorian monody and the post-Gregorian forms derived from it. Transmitting (in addition to the classical structures of Latin monody) local works in the form of rhymed offerings, tropes, sequences, hymns, liturgical dramas and even the earliest local folk songs, they prove the high level of musical culture of Płock during the Middle Ages. The unique nature of these sources constitutes the primary phase for undertaking detailed analytical research on the Latin monody of the Płock region and the history of liturgical music in Poland. The books from Płock, in which the achievements of the West have been reproduced to varying degrees, allow us to grasp the process of formation of the local liturgical and musical tradition. The article presents a selection of the chants of the Mass liturgy most distinctive of the Płock sources (alleluia verses, sequences, tropes) and breviary liturgy (rhymed offices, tropes, hymns, liturgical dramas), as well as the so-called Płock Easter tropes – the oldest church songs based on Latin hymns and sequences. The recalled liturgical compositions, through their specificity, testify to the high rank of the Płock region. This study is only an attempt to summarize the results of research published so far in this area, showing the qualities of Płock liturgical and musical manuscripts.
  • Item
    Giuseppe Garampi i Miscellanee Ecclesiastiche w archiwum nuncjatury warszawskiej
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Zając, Paweł
    Dorobek historiografii poświęconej Giuseppe Garampiemu stale się powiększa. Zbliżający się jubileusz 300-lecia urodzin G. Garampiego stał się okazją do intensyfikacji studiów poświęconych wybitnemu kardynałowi. Historycy interesują się m.in. jego dokonaniami jako prefekta Tajnego Archiwum Watykańskiego oraz działalnością jako nuncjusza w Warszawie i Wiedniu. W artykule przypomniano główne wątki badań związanych z życiem i dorobkiem naukowym Garampiego, szczególnie w okresie nuncjatury warszawskiej w latach 1772-1776. Jego pobyt w Warszawie jako nuncjusza apostolskiego pozwolił na organizację archiwum nuncjatury oraz ubogacenie jej obfitą dokumentacją dotyczącą historii Kościoła w Rzeczypospolitej. Garampi rozpoczął też systematyczne studia nad historią nuncjatury w Polsce, a zebrane przez siebie materiały opracowywał jeszcze po wyjeździe z Warszawy do Wiednia. Rozważania natury historiograficznej są wprowadzeniem do szczegółowego indeksu zawartości tomów 93-99 archiwum nuncjatury warszawskiej (Archivio Apostolico Vaticano, Arch. Nunz. Varsavia), zgromadzonych i uporządkowanych przez Garampiego. Oznaczone jako Miscellanee ecclesiastiche zawierają ważne materiały dotyczące m.in. jurysdykcji kościelnej i sporów w zakresie compositio inter status, ludności żydowskiej i procesów w sprawie oskarżeń o morderstwa rytualne, zamachu na Stanisława Augusta, Komisji Edukacji Narodowej i dyspens małżeńskich, żałoby po śmierci Klemensa XIV i wyboru Piusa VI, regulacji w sprawach postów i przestrzegania świąt nakazanych, spraw finansowych i podatków duchowieństwa, wreszcie spraw związanych z unitami. The body of historiography devoted to Giuseppe Garampi is steadily growing. The upcoming 300th anniversary of G. Garampi’s birth has provided an opportunity to intensify studies dedicated to the eminent cardinal. Historians are interested, among other things, in his achievements as prefect of the Vatican Secret Archives and his activities as nuncio in Warsaw and Vienna. The article recalls the main directions of research related to Garampi’s life and intellectual work, especially during the period of the Warsaw nunciature in 1772–1776. His stay in Warsaw as apostolic nuncio allowed him to organize the archive of the nunciature and enrich it with abundant documentation on the history of the Church in the Commonwealth. Garampi also began a systematic study of the history of the nunciature in Poland, and continued this activity when staying in Vienna after leaving Warsaw. The historiographical considerations constitute an introduction to a detailed index of the contents of volumes 93–99 of the archives of the Warsaw Nunciature (Archivio Apostolico Vaticano, Arch. Nunz. Varsavia), collected and organized by Garampi. Labelled Miscellanee ecclesiastiche, they contain important material on such matters as ecclesiastical jurisdiction and disputes over compositio inter status, the Jewish population and trials on ritual murder charges, the assassination attempt of Stanisław August, the Commission on National Education and marriage dispensations, mourning the death of Clement XIV and the election of Pius VI, regulations on fasts and observance of holy days of obligation, financial matters and taxes of the clergy, and finally matters relating to the Uniates.
  • Item
    Początki i rozwój bibliografii osobowych Mikołaja Kopernika (1473-1543) na gruncie polskim w latach 1873-2003
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Znajomski, Artur
    W artykule podjęto próbę pokazania rozwoju bibliografii osobowych Mikołaja Kopernika. Badaniami objęto bibliografie sensu stricto, wydane w Polsce w latach 1873-2003. Zasadniczy materiał źródłowy stanowiło 29 zestawień, zgromadzonych na podstawie retrospektywnych i bieżących polskich bibliografii ogólnych i specjalnych oraz katalogów bibliotecznych. W trakcie przeprowadzonych analiz skoncentrowano się na omówieniu genezy i okoliczności powstania poszczególnych bibliografii. Zwrócono również uwagę na ich autorów, dobór i selekcję materiału oraz metodę opracowania, w tym zwłaszcza układ zrębu głównego, szeregowanie wewnętrzne oraz aparat informacyjno-pomocniczy. Podjęte badania dowiodły, że pierwsze bibliografie osobowe M. Kopernika zostały zainicjowane na gruncie polskim przez ks. Ignacego Polkowskiego w 1873 roku z pobudek patriotycznych. Dalszy ich rozwój, wyznaczony kolejnymi ważnymi rocznicami związanymi z życiem i działalnością naukową autora De revolutionibus orbium coelestium odbywał się w dwudziestoleciu międzywojennym i w latach powojennych, osiągając apogeum na początku lat 70. XX wieku. Bezpośrednią przyczyną rozkwitu bibliografii w tym czasie była 500. rocznica urodzin astronoma, świętowana w 1973 roku. W późniejszym okresie nie zaniechano prac nad bibliografiami kopernikańskimi, ale ich rozwój nie był już tak intensywny. The article attempts to show the development of personal bibliographies of Nicolaus Copernicus. The study covered bibliographies in a strict sense, published in Poland between 1873 and 2003. The essential source material consisted of 29 lists, gathered from retrospective and current Polish general and special bibliographies and library catalogues. The analysis was focused on discussing the origins and circumstances of each bibliography. Attention was also paid to their authors, the selection of material, and the method of compilation, including in particular the layout of the main body, internal serialization, and the information and support apparatus. The research undertaken proved that the first personal bibliographies of N. Copernicus were initiated on Polish soil by Rev. Ignacy Polkowski in 1873 for patriotic reasons. Their further development, marked by successive important anniversaries related to the life and scientific activity of the author of De revolutionibus orbium coelestium took place in the interwar and post-war years, reaching its apogee in the early 1970s. The immediate cause of the upsurge in bibliography at the time was the 500th anniversary of the astronomer’s birth, celebrated in 1973. Later, although work on Copernican bibliographies was not abandoned, their development was no longer as intensive.
  • Item
  • Item
    Duszpasterstwo wojskowe na obszarze diecezji chełmińskiej w latach 1850-1873
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Jodkowski, Marek
    Artykuł jest poświęcony duszpasterstwu garnizonowemu na obszarze diecezji chełmińskiej w latach 1850-1873, czyli w okresie jej przynależności do państwa pruskiego. Ze względu na niekwestionowane znaczenie armii pruskiej w utrwalaniu bezpieczeństwa i stabilności państwa, zagwarantowanie udziału w życiu religijnym należało do istotnych czynników formacji wojskowej. Z tego względu stałą opieką pastoralną objęto miasta garnizonowe, do których należały m.in. Gdańsk, Grudziądz i Toruń. Żołnierze stacjonujący w jednostkach wojskowych usytuowanych na obszarze diaspory katolickiej, czyli m.in. w Iławie, Ostródzie, Prabutach, Suszu i Zalewie, również mieli możliwość korzystania z sakramentów dzięki posłudze zamiejscowych kapelanów. Opiekę duchową nad żołnierzami sprawowali przeważnie księża z parafii cywilnych. Dość sporadycznie w tym czasie zatrudniano w diecezji chełmińskiej etatowych kapelanów armii pruskiej. The article is devoted to the garrison pastoral ministry in the area of the Chełmno Diocese in 1850–1873, the period of its membership in the Prussian state. Given the unquestionable importance of the Prussian army in perpetuating the security and stability of the state, ensuring religious participation was among the important factors in the military formation. For this reason, permanent pastoral care was extended to garrison cities, which included Gdańsk, Grudziądz and Toruń. Soldiers stationed in military units located in the Catholic diaspora area, i.e. in Iława, Ostróda, Prabuty, Susz and Zalew, among others, also had the opportunity to receive the sacraments through the ministry of non-local chaplains. Spiritual care for the soldiers was provided mostly by priests from civilian parishes. Full-time chaplains of the Prussian army were employed in the Diocese of Chełmno quite sporadically at that time.
  • Item
    Wobec kościołów i religii. Stanowisko szlachty województwa lubelskiego w kwestiach wyznaniowych w latach 1572-1648
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Kozyrski, Robert
    Artykuł omawia relacje łączące szlachtę lubelską obradującą na zwyczajowych zjazdach politycznych (sejmikach) z Kościołami różnych wyznań, obrządkami i duchowieństwem. Ze względu na aktywność polityczną i obecność w ruchu egzekucyjnym głównie szlachty innowierczej prezentuje konflikty hierarchów kościelnych z pozywanymi przed sądy kościelne przedstawicielami protestantów. Podstawę tych antagonizmów stanowiła walka na forum lokalnym, jak i państwowym o kompozycje (compositio inter status), czyli o wspomnianą wyżej ochronę przed pozywaniem świeckich przed sądy kościelne, dziesięciny i możliwość nabywania przez kler dóbr ziemskich. Przedstawia również krytyczne stanowisko lublinian w kwestii wszelkiego rodzaju konfliktów na tle religijnym, a także ich punkt widzenia związany z królewską polityką nominacyjną biskupów. W tym kontekście istotnym zagadnieniem są też przekazy dokumentujące bliskie kontakty szlachty lubelskiej z hierarchami kościelnymi, przede wszystkim ubiegającymi się o uzyskanie dobrze uposażonego biskupstwa, prymasami, a także nieufność wobec przedstawicieli Stolicy Apostolskiej w Rzeczypospolitej. Tylko w niewielkim zakresie odnosi się do spraw związanych z funkcjonowaniem Kościoła unickiego, jego rywalizacji o świątynie i dobra ziemskie z Kościołem prawosławnym. W dalszej części artykułu niemałą uwagę poświęcono także obecności zakonów w świecie szlacheckim, przede wszystkim dominikanów i brygidek. Do istotnych problemów wielokrotnie omawianych przez szlachtę lubelską podczas zgromadzeń sejmikowych należał również udział duchowieństwa w wojnach prowadzonych przez państwo polsko-litewskie. Ważną częścią całej pracy jest także zagadnienie dotyczące zabezpieczenia dóbr duchownych przed szkodami i przestępstwami popełnianymi przez formacje wojskowe. The article discusses the relations linking Lublin’s nobility sitting in customary political assemblies (sejmiki) with churches of various denominations, rites and the clergy. Due to political activity and the presence of mainly dissenter nobility in the executionist movement, it presents conflicts between church hierarchs and Protestants sued in church courts. The foundation of these antagonisms was the struggle in both the local and state forums over compositions (compositio inter status), i.e. the aforementioned protection from suing the laity in church courts, tithes and the ability of the clergy to acquire landed property. It also presents the critical stance of Lubliners on all kinds of religious conflicts, as well as their point of view related to the king’s policy of appointing bishops. Also relevant in this context are the materials documenting the close contacts of the Lublin nobility with the Church hierarchy, primarily those seeking to obtain a well-endowed bishopric, the Primates, as well as distrust towards the representatives of the Holy See in the Commonwealth. It only marginally addresses issues related to the functioning of the Uniate Church, and its rivalry for temples and landed property with the Orthodox Church. The rest of the article also focuses on the presence of religious orders in the noble world, primarily the Dominicans and Bridgettines. The participation of the clergy in the wars waged by the Polish-Lithuanian state was also among the important issues repeatedly discussed by the Lublin nobility at sejmik assemblies. An important part of the entire work also covers the securing of clergy property from damage and crimes committed by military formations.
  • Item
  • Item
    Rozwój księgozbioru Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu w latach 1907-1918
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Tylec, Piotr
    Artykuł ukazuje rozwój księgozbioru Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu w latach 1907-1918. Był to okres kiedy uczelnią duchowną zarządzał ks. Paweł Kubicki, późniejszy sufragan sandomierski. Natomiast funkcję bibliotekarza pełnił ks. Andrzej Wyrzykowski. Duchowni ci, wykorzystując sprzyjające okazje, tj. nowe pomieszczenia magazynowe i sytuację finansową, podjęli się modernizacji dotychczasowej książnicy seminaryjnej. Celem tych działań było dostosowanie jej dla potrzeb kursu filozoficzno-teologicznego. Podstawowym zadaniem opiekunów biblioteki stał się zatem rozwój istniejącego księgozbioru. Nowe pozycje pozyskiwano na drodze zakupu oraz poprzez przyjmowanie darów. W książki i czasopisma zaopatrywano się w kraju, jak również poza jego granicami, m.in. w Niemczech. Do najcenniejszych kolekcji sprowadzonych w tym czasie należy patrologia Jacques’a Paula Migne’a oraz Acta Sanctorum bollandystów. Natomiast ofiarodawcami swoich zbiorów bibliotecznych byli głównie kapłani diecezji sandomierskiej. Szybko rozwijający się księgozbiór seminaryjny wymagał dużych nakładów pracy, m.in. przy opracowywaniu i zabezpieczaniu nabytków. Inicjatywy te podejmował bibliotekarz wraz z grupami alumnów. W latach 1907-1918 uczelnia duchowna wzbogaciła się o kilka tysięcy woluminów, które współcześnie są częścią księgozbioru Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. The article presents the development of the book collection of the Sandomierz Seminary Library from 1907 to 1918. This was the period when the clerical college was managed by Rev. Paweł Kubicki, later the suffragan of Sandomierz, while Rev. Andrzej Wyrzykowski served as librarian. These clergymen, taking advantage of favourable opportunities, i.e. new storage facilities and financial situation, undertook the modernization of the existing seminary book collection. The goal of these efforts was to adapt it for a philosophy and theology course. The primary task of the library’s caretakers was the development of the existing book collection. New items were acquired through purchase and by accepting donations. The books and magazines were procured in the country, as well as abroad, including in Germany. Among the most valuable collections brought in at the time were Jacques Paul Migne’s patrology and the Acta Sanctorum of the Bollandists. The donors of the library collections were mainly priests of the Sandomierz Diocese. The rapidly growing seminary book collection required a great deal of work, including compiling and securing acquisitions. These initiatives were undertaken by the librarian together with groups of alumni. Between 1907 and 1918, the clerical college was enriched with several thousand volumes, which today are part of the book collection of the Sandomierz Diocesan Library.
  • Item
    Edward Ferenc (1952–2023)
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Górkiewicz, Katarzyna
  • Item
    L’introduction des normes catholiques dans les Eglises orientales unies à Rome: la question du consentement dans le mariage (XVIIe – début XXe)
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Heyberger, Bernard
    La théologie sacramentaire est un des domaines où le contact des Eglises orientales avec Rome, à partir du XVIIe siècle, a le plus impacté leurs doctrines et leurs rituels. Le mariage en particulier a connu des changements conceptuels importants, qui ont eu une influence à long terme sur la société. Alors que la définition du mariage au Concile de Trente fait de l’échange du consentement la «forme» même du sacrement, l’union matrimoniale est conçue en Orient comme un processus, débutant avec l’accord entre deux familles, et s’achevant avec la cérémonie religieuse qui unit les deux époux. Le consentement de ces derniers n’est pas exigé, ou est vérifié au moment de l’accord entre les familles. Le mariage consiste en la bénédiction du prêtre. Les textes canoniques des Eglises maronite et melkite, et des cas concrets permettent de saisir le décalage entre l’enseignement romain sur le sacrement et le compromis local. Sacramentary theology is one of the areas where the contact of the Eastern Churches with Rome, from the 17th century, had the greatest impact on their doctrines and rituals. Marriage in particular has undergone significant conceptual changes, which have had a long-term influence on society. While the definition of marriage at the Council of Trent makes the exchange of consent the very “form” of the sacrament, the matrimonial union is conceived in the East as a process, beginning with the agreement between two families, and ending with the religious ceremony which unites the two spouses. The consent of the latter is not required, or is verified at the time of the agreement between the families. Marriage consists of the blessing of the priest. The canonical texts of the Maronite and Melkite Churches, and concrete cases, allow us to understand the gap between Roman teaching on the sacrament and local compromise. Teologia sakramentów jest jedną z dziedzin, w których kontakt Kościołów wschodnich z Rzymem, począwszy od XVII wieku, wywarł największe znaczenie na ich doktryny i obrzędy. Szczególnie małżeństwo przeszło istotne zmiany pojęciowe, które długotrwale wpłynęły na społeczeństwo. Podczas gdy definicja małżeństwa podana przez Sobór Trydencki czyni wymianę zgody samą „formą” sakramentu, na Wschodzie związek małżeński jest pojmowany jako proces rozpoczynający się od porozumienia między dwie-ma rodzinami, a kończący się ceremonią religijną, która łączy oboje małżonków. Zgoda tych ostatnich nie jest wymagana lub jest weryfikowana w momencie zawarcia umowy rodzin. Małżeństwo polega na błogosławieństwie kapłana. Teksty kanoniczne Kościołów maronickiego i melchickiego oraz konkretne przypadki pozwalają zrozumieć rozdźwięk pomiędzy rzymską nauką o sakramencie a lokalnym kompromisem.
  • Item
    Kronika parafii pw. św. Idziego w Choceniu (1145-1913) autorstwa ks. Władysława Siemaszki (diecezja włocławska)
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Lewalski, Krzysztof; Raczkowski, Michał
    Kroniki parafialne oraz przekazy o podobnym charakterze stanowią nierzadko jedno z najważniejszych źródeł do historii określonej parafii, miejscowości i lokalnej społeczności. Kronika parafii Choceń autorstwa ks. Władysława Siemaszki została spisana w latach 1914-1918 i obejmuje okres od XII wieku do 1913 roku. Podzielona jest na dwie części. Pierwsza (30% całości kroniki), składająca się z czterech rozdziałów, poświęcona jest dziejom parafii Choceń od XII wieku do 1896 roku. Została w niej zarysowana historia wsi i parafii Choceń, ze szczególnym uwzględnieniem uposażenia parafii oraz krótką charakterystyką jej rządców. Druga część (70% całości kroniki), zawierająca dziewięć rozdziałów, opowiada o nowych dziejach parafii choceńskiej, czyli od momentu przybycia do niej w styczniu 1897 roku ks. W. Siemaszki. Autor kolejno przedstawia stan materialny i sytuację społeczno-gospodarczą w parafii, którą zastał po przyjeździe do Chocenia (kościół, budynki parafialne, grunty parafialne, wsie należące do parafii, dwory, strukturę własnościową, liczbę ludności). Dużo zapisów dotyczy budowy nowej plebanii, nowych budynków gospodarczych i nowego kościoła oraz wysiłków podejmowanych w związku z tymi przedsięwzięciami. Kronikę kończy opis wizyty i konsekracji kościoła dokonanej przez bp. Stanisława Zdzitowieckiego we wrześniu 1913 roku. Edycja kroniki parafii choceńskiej (diecezja włocławska) ks. Siemaszki jest realizacją postulatu zgłaszanego przez historyków, a dotyczącego edycji źródeł do dziejów Kościoła w Polsce, w tym zwłaszcza kronik parafialnych. Parish chronicles and documents of a similar nature are often one of the most important sources for the history of a particular parish, town, village and local community. The chronicle of the Choceń parish by Rev. Władysław Siemaszko was written in 1914–1918 and it covers the period from the 12th century to 1913. It is divided into two parts. The first (30% of the chronicle), consisting of four chapters, is devoted to the history of the Choceń parish from the 12th century to 1896. It outlines the history of the village and parish of Choceń, with particular emphasis on the parish’s endowment and a brief description of its administrators. The second part (70% of the chronicle), consisting of nine chapters, tells the new history of the Choceń parish, that is, from the arrival of Rev. W. Siemaszko in January 1897. The author successively presents the material condition and socio-economic situation in the parish, which he found upon his arrival in Choceń (church, parish buildings, parish lands, villages belonging to the parish, manors, ownership structure, population). Many of the entries address the construction of a new parsonage, new outbuildings and a new church, and the efforts made in connection with these projects. The chronicle ends with a description of the visit and consecration of the church by Bishop Stanisław Zdzitowiecki in September 1913. The edition of the chronicle of the Choceń parish (Włocławek Diocese) by Rev. Siemaszko is the realization of a demand made by historians regarding the editing of sources for the history of the Church in Poland, especially parish chronicles.
  • Item
  • Item
    Materials on the History of Neo-Union in the State Archives of Volyn Oblast
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Fedczuk, Oleksandr
    This article delves into the Neo-Union, a religious movement that emerged in interwar Poland starting from 1924, particularly gaining ground in the Volhyn-ian Voivodeship by 1925. Its focus lies in analyzing the materials sourced from the security department of the Volhynian Voivodeship Office stored in the State Archives of Volyn Oblast (Lutsk, Ukraine), aiming to glean insights into the Neo-Union movement. The significance of this study is underscored by the dearth of scholarly exploration on this subject, as well as the limited research on the Neo-Union’s progression in Volhynia overall. Through the examination of archival materials, it becomes evident that while the fonds do not contain an extensive array of documents relevant to the history of Neo-Union, the ones present hold significant value. These materials encompass descriptions of Neo-Union parish development and evaluations of the movement by the voivodeship government and starosta offices. Particularly notable are documents vividly portraying the Neo-Union clergy, predominantly comprised of former Orthodox priests, who are deemed instrumental in the waning of the Neo-Union movement in Volhynia. Moreover, the qualitative study of individual Uniate parishes that emerged in the 1930s necessitates the utilization of documents from the afore-mentioned archival collection. These records provide indispensable insights into the dynamics and evolution of Neo-Unionism within the region. Publikacja poświęcona jest problematyce neounii, czyli ruchu religijnego rozwijającego się w międzywojennej Polsce od 1924 roku, a w województwie wołyńskim od 1925 roku. Celem artykułu jest analiza materiałów działu bezpieczeństwa Wołyńskiego Urzędu Wojewódzkiego, przechowywanych w Archiwum Państwowym Obwodu Wołyńskiego (Łuck, Ukraina), gdzie znajdują się informacje o neounii. O przydatności takich badań świadczy brak kwerend naukowych odnoszących się do tego tematu, a także do zagadnienia o ogólnym rozwoju neounii na Wołyniu. Z przeprowadzonej analizy zasobu archiwalnego wynika, że nie ma w nim zbyt wielu materiałów niezbędnych do badania historii neounii, ale mimo tego ma on istotną wartość. Chodzi o archiwalia opisujące rozwój parafii neounijnych, a także ocenę ruchu neounijnego na Wołyniu przez władze administracji wojewódzkiej i starostwa. Szereg dokumentów wyraźnie charakteryzuje duchowieństwo neounijne spośród byłych kapłanów prawosławnych, których słusznie uznaje się za winnych upadku ruchu neounijnego na Wołyniu. Nie da się przeprowadzić badań jakościowych poszczególnych parafii unickich, które powstały w latach 30. XX wieku bez wykorzystania dokumentów ze wspomnianego zasobu archiwalnego. Źródła te dostarczają niezbędnego wglądu w dynamikę i ewolucję neounii w tym regionie.
  • Item
    Życie religijne katolików obrządku łacińskiego na Ukrainie sowieckiej w latach 1944-1953
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Rożkow, Władysław; Ryba, Mieczysław
    W 1944 roku po ponownym nadejściu Armii Czerwonej terytoria ukraińskie, okupowane wcześniej przez III Rzeszę, znalazły się pod administracją ateistycznego państwa sowieckiego. Mając na celu zwolnienie społeczeństwa od wszelkich „przeżytków religijnych”, władze komunistyczne niemalże natychmiast przystąpiły do systematycznych działań, zmierzających do całkowitego podporządkowania Kościoła, a w ostateczności jego unicestwienia. Polityka antykościelna, nieco zmodyfikowana w trakcie wojny , konsekwentnie wcielana przez urzędników sowieckich, bardzo szybko zaczęła przynosić efekty. Masowe aresztowania księży, wypędzenie biskupów, likwidacja ośrodków sakralnych powodowały, że wierni w dużej mierze pozostawali bez opieki duszpasterskiej. Życie religijne wielu wspólnot schodziło do podziemia. Władze sowieckie, mając przeświadczenie, że obecność kapłanów powoduje ożywienie życia religijnego, na wszelki możliwy sposób starały się utrudnić realizację posługi duszpasterskiej księży w innych, poza miejscem osiedlenia, parafiach. Wielka batalia została stoczona w sprawie katechizacji dzieci, którą władze starały się uniemożliwiać. Mimo zakazów i inwigilacji księża oraz wierni świeccy prowadzili różne działania katechizacyjne, przygotowując dzieci zwłaszcza do Pierwszej Komunii Świętej. Władze z kolei realizowały działalność wywiadowczą, mającą na celu osłabienie lub wyeliminowanie katechezy z życia katolików. W okresie powojennym większość wspólnot katolickich na Ukrainie nie posiadała stałego duszpasterza. Niektóre zaś w ogóle nie miały prawa do obecności kapłana. Brak duchowieństwa spowodował, że wierni zaczęli odprawiać tradycyjne, dobrze im znane nabożeństwa bez obecności księdza. Dosyć często nabożeństwa te przybierały formę uproszczonej Mszy św., której przewodniczyła osoba dobrze rozeznana w liturgii, ciesząca się dużym autorytetem i zaufaniem wspólnoty religijnej. Ponieważ według ustawodawstwa sowieckiego praktyki religijne mogły się odbywać tylko w parafiach zarejestrowanych, Rada ds. Kultów Religijnych wykorzystywała każdą okazję, aby pozbawić poszczególne wspólnoty praw do legalnej działalności. Mimo zakazu zgromadzeń – w miejscowościach, w których zamknięto świątynie – wierni nadal zbierali się na wspólne nabożeństwa na cmentarzach i w domach prywatnych. Szczególną rolę w życiu religijnym katolików odgrywały, działające w ukryciu, organizacje religijne, m.in. kółka różańcowe i zakony trzecie. Wywierały one ogromny wpływ na zachowanie tożsamości i praktyk religijnych oraz przekazywały wiarę następnym pokoleniom. In 1944, after the reappearance of the Red Army, Ukrainian territories previously occupied by the Third Reich came under the administration of the atheist Soviet state. Aiming to free society from all ‘religious antics’, the communist authorities almost immediately began systematic measures aimed at the complete subjugation of the Church, and ultimately its annihilation. The anti-church policy, slightly modified during the war and consistently embodied by Soviet officials, very quickly began to bear fruit. Mass arrests of priests, expulsion of bishops, and suppression of religious centres left the faithful largely without pastoral care. The religious life of many communities was going underground. Under the conviction that the presence of priests brings about a revival of religious life, the Soviet authorities tried in every possible way to hinder the performance of the pastoral service of priests in parishes other than the place of settlement. A great battle was fought over the catechization of children, which the authorities tried to prevent. Despite prohibitions and surveillance, priests and lay faithful carried out various formation activities, preparing children especial ly for First Communion. The authorities, in turn, pursued intelligence activities aimed at undermining or eliminating catechesis from the lives of the Catholics. In the post-war period, most Catholic communities in Ukraine did not have a permanent pastor. Some were not entitled to the presence of a priest at all. The lack of clergy caused the faithful to hold traditional, familiar services without the presence of a priest. Quite often, the services took the form of a simplified Mass, presided over by a person well versed in the liturgy who enjoyed great authority and trust in the religious community. Since, according to Soviet legislation, religious practices could only take place in registered parishes, the Council for Religious Cults used every opportunity to deprive individual communities of their legal rights. Despite the ban on congregations – in towns where temples were closed – the faithful continued to gather for communal services in cemeteries and private homes. Religious organizations, operating in secret, played a special role in the religious life of Catholics, including rosary circles and third orders. They have been instrumental in preserving religious identity and practices and passing on the faith to the next generation.
  • Item
    Testament Jana Aleksandra Dąbskiego, dworzanina biskupa krakowskiego w Bodzentynie (1639)
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Kowalski, Waldemar
    Artykuł przedstawia testament, który nieznany skądinąd szlachcic, Jan Aleksander Dąbski, podyktował w 1639 roku w Bodzentynie – małopolskim mieście biskupów krakowskich. Testamenty szlacheckie upowszechniły się znacznie później niż mieszczańskie i ludzi Kościoła. Pojawiają się w większej liczbie dopiero od lat 30. XVII wieku. Testator pochodził z relatywnie niezamożnej szlachty księstwa siewierskiego, będącego własnością biskupów krakowskich. Źródło sugeruje, że był sługą w biskupim zamku w Bodzentynie. Testament ten jest jednym z bardzo nielicznych przekazów przybliżających relacje na dworze biskupa krakowskiego w czasach wczesnonowożytnych. Źródło to zasługuje na uwagę przede wszystkim jednak ze względu na rozbudowany wstęp określający poglądy religijne autora. Znacznie wykraczają one poza katechizmowe rudymenty. Testator akcentuje grozę Majestatu Boskiego, ale jednocześnie też miłosierdzie Boga jako odpowiedź na ułomność ludzkiej natury. Wzywa Zbawiciela, aby przybył w otoczeniu aniołów i zwyciężył nieprzyjaciół. Głęboko wierzy, że zbawienia dostąpić można jedynie przez całkowite poświęcenie Krzyżowi, za wstawiennictwem Maryi oraz Anioła Stróża. Przynajmniej niektóre z tych prawd wiary w podobny sposób formułowane były w kazaniach głoszonych w pobliskim klasztorze benedyktyńskim Świętego Krzyża w XV stuleciu. Jest więc prawdopodobna taka właśnie średniowieczna inspiracja postaw religijnych formowanych kazaniami lub w czasie spowiedzi w Bodzentynie w XVII wieku. The article presents a last will and testament that the otherwise unknown nobleman, Jan Aleksander Dąbski, dictated in 1639 in Bodzentyn, the town of the bishops of Kraków in Lesser Poland. The wills of the nobility became widespread much later than those of the burgesses and the clergy in the Kingdom of Poland. They appeared in greater numbers as late as the 1630s. The testator came from the relatively indigent nobility of the Duchy of Siewierz, owned by the bishops of Kraków. The source suggests that he was a servant at the bishop’s castle in Bodzentyn. This will and testament is one of the very few accounts that shed light on the relations at the court of the Bishop of Kraków in early modern times. This source deserves attention, however, primarily because of its elaborate introduction outlining the author’s religious views. They go well beyond mere catechetical rudiments of the faith. The testator emphasizes the fear of the Divine Majesty, but also God’s mercy as an answer to the frailty of human nature. He calls on the Saviour to come surrounded by angels and conquer his enemies. He firmly believes that salvation can only be obtained through total devotion to the Cross, through the intercession of Mary and the Guardian Angel. At least some of these truths of faith were similarly formulated in sermons preached at the nearby Benedictine monastery of the Holy Cross in the 15th century. It is, therefore, likely that this is the aforementioned medieval inspiration of religious attitudes formed by sermons or through confession in Bodzentyn in the 17th century.
  • Item
    Stare druki w zbiorach Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza. Przyczynek do dziejów księgozbiorów kościelnych w Chełmie
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Juda, Maria
    Na zasób starych druków przechowywanych w Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza w Chełmie składają się 92 pozycje wydawnicze. Są wśród nich teksty opublikowane w XVI, XVII i XVIII wieku. Niemal połowa z nich wydrukowana została przez oficyny polskie, pozostała część jest dziełem drukarń włoskich, francuskich, niemieckich, rosyjskich, niderlandzkich, austriackich i szwajcarskich. Pod względem treściowym reprezentują one wiele ówczesnych obszarów wiedzy ludzkiej, a ich liczebność w poszczególnych działach i język odzwierciedlają zapotrzebowanie na określone piśmiennictwo użytkowników książki żyjących w wielowyznaniowym i wielokulturowym mieście. Znaki i noty proweniencyjne pokazują nie tylko zainteresowania czytelnicze właścicieli poszczególnych egzemplarzy, ale też burzliwe losy Chełma i jego mieszkańców. The collection of old prints stored at the Wiktor Ambroziewicz Museum of Chełm Land in Chełm consists of 92 publishing items. They include texts published in the 16th, 17th and 18th centuries. Almost half of them were printed by Polish publishing houses, while the rest are the work of Italian, French, German, Russian, Dutch, Austrian and Swiss printers. In terms of content, they represent many areas of human knowledge at the time, and their numbers in each section and language reflect the demand for specific literature by book users living in a multi-denominational and multi-cultural city. The marks and notes of provenance show not only the reading interests of the owners of each copy, but also the turbulent fate of Chełm and its residents.
  • Item
  • Item
    Początki zielonogórskiej prepozytury kanoników regularnych z Żagania
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Karczewska, Joanna
    Artykuł prezentuje proces utworzenia w Zielonej Górze prepozytury kanoników regularnych z Żagania i przekazania im prawa patronatu miejscowego kościoła parafialnego, począwszy od decyzji książęcej, jej potwierdzenia przez biskupa i papieża, kończąc na dokumencie archidiakona głogowskiego, który był odpowiedzialny za przekazanie kościoła kanonikom. Dokumenty oryginalne dotyczące tego procesu nie są znane, zachowały się natomiast ich kopie w kopiarzu żagańskim, które stanowią podstawę źródłową opracowania. W artykule skupiono się także na kwestiach związanych z uposażeniem prepozytury i znaczenia tej instytucji w lokalnym otoczeniu. The article presents the process of establishing the provostry of the canons regular of Żagań in Zielona Góra and transferring to them the right of patronage of the local parish church, starting with the duke’s decision, its confirmation by the bishop and the pope, and ending with the document of the Archdeacon of Głogów, who was responsible for the transfer of the church to the canons. The original documents relating to this process are not known, but copies have survived in the Żagań cartulary, and together they form the source basis of the study. The article also focuses on issues related to the emoluments of the provostry and the importance of the institution in the local environment.
  • Item
    Parafie w Geograficzno-statystycznym opisaniu parafiów Królestwa Polskiego Karola Perthéesa i wizytacjach Kościoła katolickiego
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Borek, Arkadiusz
    Artykuł ma na celu ocenę wartości "Geograficzno-statystycznego opisania parafiów Królestwa Polskiego" Karola Perthéesa z końca XVIII wieku, w zestawieniu z wizytacjami Kościoła katolickiego z tego samego okresu, do rekonstrukcji sieci osadniczej i granic parafialnych. Na wstępie przedstawiona została charakterystyka obu źródeł – ich podobieństwa i różnice. Właściwą analizę oparto na porównaniu informacji z pięciu wybranych dekanatów z różnych diecezji zachodniej Korony. Przy użyciu metody ilościowej scharakteryzowano różnicę w przedstawieniu sieci osadniczej w badanych źródłach, a metodę jakościową (analiza konkretnych przypadków) zastosowano do omówienia problemów związanych z określaniem przynależności parafialnej. Otrzymane wnioski wskazują, że w porównaniu do wizytacji "Geograficzno-statystyczne opisanie parafiów Królestwa Polskiego" jest źródłem bogatszym w informacje o sieci osadniczej, a przy tym wiarygodną podstawą do rekonstrukcji granic parafialnych. The article aims to assess the value of Karol Perthées’ Geographical and Statistical Description of the Parishes of the Kingdom of Poland from the end of the 18th century, in comparison with visitations of the Catholic Church from the same period, for reconstructing the settlement network and parish boundaries. At the outset, the characteristics of the two sources are presented, i.e., their similarities and differences. The actual analysis was based on a comparison of information from five selected deaneries from different dioceses in the Western Crown. Using a quantitative method, the difference in the representation of the settlement network in the sources studied was characterized, and a qualitative method (case study analysis) was used to discuss the problems of determining parish affiliation. The obtained conclusions indicate that compared to the visitations, Geographical and Statistical Description of the Parishes of the Kingdom of Poland is a source richer in information about the settlement network, and at the same time a reliable basis for the reconstruction of parish boundaries.