Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2021, T. 116

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/2055

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2021, T. 116 by Issue Date

Filter results by year or month
Now showing 1 - 20 of 32
  • Item
    The vicissitudes of St Peter and Paul’s Church in Bychawa at the turn of the 16th and 17th centuries based on church sources
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Bielak, Włodzimierz
    This article aimed to correct erroneous or imprecise information about the parish in Bychawa, present in the literature on the subject so far, which is, nota bene, not very extensive. The discussions in this article, based mainly on church sources (which have not been often used so far by others), enabled the Author to shed new light, at least in part, on the time of individual stages in the history of the Bychawa church at the turn of the 16th and 17th centuries. The Calvinist movement must have begun in the last years of the fifteenth decade of the sixteenth century and is related to the activities of Mikołaj Pilecki. Andrzej Myszkowski strengthened the Protestant milieu here in the early 1650s, establishing a Calvinist school and perhaps bringing in permanent Calvinist ministers. It is incorrect, however, to link the origins of Calvinism in Bychawa only to Andrzej Myszkowski. The repossession of the church in Bychawa was related to Stanisław Myszkowski, the Lublin deputy cup-bearer, son of Andrzej. After the divisions in the Calvinist movement and the weakening of their community in Bychawa, he turned his attention to the old faith, as did other magnates of that period, and probably brought a Catholic priest around 1582. The church was also returned to the Catholics, which enabled the archdeacon of Lublin to make the first visitation after the Calvinist times in 1595. The building, however, was largely ruined. Attempts were made to maintain it until the 1620s by making the necessary repairs. The construction of a new masonry church probably began in the mid-1620s, when the parish priest, Sebastian Piątkowski, won the lawsuit over the church property with Zofia Wierzbicka. Shifting the date of the church construction to an earlier period is not well-founded. St. John the Baptist’s church has survived to our times and still serves the Catholic community of Bychawa.
  • Item
    Sytuacja ekonomiczna klasztoru paulinów w Leśnej (na tle gospodarki innych placówek paulińskich działających we wschodnich województwach Rzeczpospolitej)
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Szpak, Jacek
    Jedną z najważniejszych placówek polskiej prowincji paulinów w XVIII-XIX wieku był klasztor w Leśnej na Podlasiu. Został on ufundowany w 1726 r. przez właściciela wsi Władysława Jana Michałowskiego. Po III rozbiorze w 1795 r. Leśna znalazła się w Galicji Zachodniej, od 1809 r. miejscowość leżała w Księstwie Warszawskim, w latach 1815-1918 w Królestwie Polskim, znajdującym się pod władzą carów Rosji. Klasztor został skasowany w 1864 r. Klasztor otrzymał bardzo duże uposażenie. W jego posiadaniu do 1795 r. znajdowało się 16 wsi, jednak w wyniku III rozbioru paulini utracili na rzecz skarbu rosyjskiego większość swoich dóbr. Do końca istnienia posiadał jedynie 4 wsie. Areał ziemi klasztornej w XVIII wieku wynosił 4907 mórg, a po 1795 r. jedynie 842,50 morgi (o 82,83% mniej niż wcześniej). Tak duże uposażenie, powodowało, że klasztor leśniański był drugim najlepiej zabezpieczonym po Jasnej Górze konwentem w polskiej prowincji paulinów. Paulini w Leśnej w największych ilościach siali żyto, pszenicę, jęczmień, owies, uprawiali także tatarkę, groch, proso, grykę i len. Na poziom produkcji roślinnej duży wpływ miały działania zbrojne, które toczyły się w rejonie klasztoru. Występowało wówczas zagrożenie życia i zdrowia oraz liczne grabieże dokonywane przez maszerujące armie, np. w latach 1812-1813 i 1831. Najwięcej plonów wydatkowano na zasiewy i spożycie w klasztorze, natomiast w XIX wieku część zbiorów sprzedawano na rynku lokalnym. Wydaje się, że w XIX wieku nastąpiła również poprawa kultury rolnej, co przyniosło wzrost wydajności. W dobrach klasztornych hodowano woły i konie jako siłę roboczą oraz bydło mleczne, owce, świnie, drób i pszczoły. Hodowla była przeznaczona przede wszystkim na zaspokojenie własnych potrzeb. Dużą rolę w działalności ekonomicznej klasztoru odgrywała gospodarka pozarolnicza, czyli młynarstwo, propinacja oraz produkcja cegieł. Na podstawie zachowanych, niekompletnych materiałów archiwalnych ustalono, że największe dochody uzyskiwano z czynszów dzierżawnych, z odsetek wyderkafowych oraz z depozytów bankowych i spłaty listów zastawnych. Najwięcej wydawano na prace budowlane i remontowe, podatki, pensje dla czeladzi oraz na utrzymanie zakonników. Sytuacja finansowa klasztoru była niestabilna, jed­nak klasztor w Leśnej utrzymywał się samodzielnie, korzystając z pomocy władz prowincji tylko raz w latach 30. XIX wieku.
  • Item
    Ostatnie lata funkcjonowania kościoła i parafii pw. Św. Jakuba Starszego na krakowskim Kazimierzu (1758-1787)
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Magiera, Anna
    W artykule przedstawiono ostatnie lata istnienia kościoła i parafii pw. św. Jakuba Starszego na krakowskim Kazimierzu. Nieistniejący obecnie kościół św. Jakuba był jedną z trzech najstarszych świątyń na Kazimierzu, obok kościołów św. Michała Archanioła na Skałce i św. Wawrzyńca we wsi Bawół. Znajdował się w centrum osady nieznanego obecnie z imienia protoplasty rodu Strzemieni. Pierwsza wzmianka o parafii pw. św. Jakuba pochodzi z 1313 r. Od początku swojego istnienia była obsługiwana przez dwóch plebanów. W 1462 r. wystawiono dokument reorganizujący strukturę kleru posługującego w świątyni św. Jakuba na Kazimierzu, znoszący drugą plebanię, a w jej miejsce ustanawiający kolegium mansjonarzy. Pozostałe probostwo, zgodnie z powszechną praktyką widoczną w XV wieku, podniesiono do godności prepozytury. Cezura czasowa artykułu została wyznaczona przez dwie daty w XVIII wieku. W 1758 r. przedstawiciele rodu Strzemieni zrzekli się prawa patronatu wobec parafii pw. św. Jakuba na rzecz biskupów krakowskich. W tym samym roku biskup krakowski Andrzej Stanisław Kostka Załuski inkorporował probostwo do prefektury krakowskiego Seminarium Akademickiego. W 1783 r., w ramach tzw. „spustoszeń” kościel­nych, przeprowadzonych na polecenie prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego, kazimierska parafia pw. św. Jakuba Apostoła została ostatecznie zniesiona. Tereny pokościelne: mury świątyni, ogród, domy proboszcza, mansjonarzy, prebendarza i kapelana oraz cmentarz parafialny ze wszystkimi materiałami zostały sprzedane przez ks. Piotra Józefa Rydulskiego w 1787 r. Józefowi z Janowic Chwalibogowi, który w tym samym roku zburzył świątynię. Tekst kontraktu sprzedaży między ks. P.J. Rydulskim a J. Chwalibogiem został zamieszczony w formie aneksu do artykułu.
  • Item
    Stanisław Żeliwski – szkic biograficzny proboszcza stryszowskiego zgładzonego w KL Auschwitz-Birkenau
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Płonka, Mirosław Aleksander
    Postać zamordowanego w KL Auschwitz proboszcza stała się po 1943 r. w pa­mięci zbiorowej wiejskich społeczności Stryszowa i Dąbrówki rodzajem figury pamięci z czasów okupacji, która współcześnie (wraz ze śmiercią ostatnich świadków przeszłości) zaczęła odchodzić w niepamięć. Pośród wielu opowie­ści (często o legendarnym charakterze) i dociekań o czysto spiskowej narracji zupełnie zatarła się działalność społeczna, katechetyczna i duszpasterska w Stryszowie ks. S. Żeliwskiego. Szkic biograficzny stał się dla autora nie tylko formą, służącą do zdementowania (czasem) nieprawdziwych wiadomości, co przede wszystkim przyczynkiem do poszerzenia stanu wiedzy na temat wydarzeń z lat 30. i 40. XX wieku w beskidzkich wsiach prywatnych –Stryszowie i Dąbrówce. W artykule zostały wykorzystane dotychczas nieznane badaczom źródła ze stryszowskiego archiwum parafialnego, uzupełnione o informacje pozyskane metodą oral history od ostatnich żyjących świadków przeszłości parafii Stryszów. Autor, bazując na fragmentach zachowanego te­stamentu ks. S. Żeliwskiego, przedstawił stryszowskiego proboszcza jako księdza, duszpasterza i katechetę oraz plebana z czasu największych niepokojów, a także zarysował proces monumentalizacji postaci S. Żeliwskiego przez jego następcę ks. Stanisława Wciślaka.
  • Item
    Prywatne zakłady kształcenia i wychowania dziewcząt w Galicji w latach 1841-1870 (w świetle diecezjalnych szematyzmów szkół ludowych)
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Pelczar, Roman
    Celem artykułu jest ukazanie problemu edukacji dziewcząt z rodzin szlachec­kich i mieszczańskich mieszkających w Galicji w XIX wieku. Często wysyłano je do prywatnych placówek edukacyjnych otwieranych w większych miastach tego obszaru. Chociaż problem dotyczy zaboru austriackiego, można go również rozpatrywać w kontekście pozostałych ziem polskich w czasie zaborów. Do opracowania artykułu wykorzystano głównie drukowane diecezjalne wykazy (szematyzmy) szkół ludowych z terenu Galicji. Przeanalizowano placówki edukacyjne dla dziewcząt prowadzone przez osoby prywatne. Większość zakładów tego typu powstała we Lwowie. Okres ich działalności był bardzo zróżnicowany. Organizatorami i właścicielami tych placówek były kobiety. Ponadto pełniły one funkcję nauczycielek. Najczęściej nauczały samodzielnie. Tylko czasami w niektórych zakładach zatrudniano dodatkowych nauczycieli. Powszechną praktyką było zatrudnianie do nauczania religii katolickiej miejscowych księży. Do tych instytucji przyjmowano nieduże grupy dziewcząt. Zazwyczaj było ich kilkanaście lub niewiele więcej.
  • Item
    Parafia farna Świętych Joachima i Anny we Włodzimierzu Wołyńskim w świetle opisu z 1864 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Żurek, Waldemar Witold
    Parafialny kościół farny we Włodzimierzu Wołyńskim zapoczątkował swoją historię w połowie XVI wieku, jako drewniany, następnie murowany, który był trzykrotnie trawiony przez pożar: w 1736, 1800 i 1833 r. Posługę pastoralną w tym kościele spełniali od 1751 r. kapucyni mieszkający w klasztorze przy kościele. Po skasowaniu klasztoru kapucynów przez władze carskie w 1832 r., w czasie represji popowstaniowych, opiekę nad parafią przejęli księża diece­zjalni. Parafia przetrwała II wojnę światową. W 1958 r. została zlikwidowana przez władze komunistyczne. Świątynia wróciła do katolików w 1992 r. Dusz­pasterstwo prowadzą karmelici trzewiczkowi.
  • Item
    Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Lachowiczach w opisie wizytacyjnym z 1745 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Sytsko, Kiryl
    W publikacji przedstawiono wizytację parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świę­tego w Lachowiczach z dnia 21 lipca 1745 r. Jest to jej pierwsza lustracja po remoncie kościoła zniszczonego w 1706 r. podczas wielkiej wojny północnej. Świątynia kilkakrotnie była trawiona przez pożary, została skonfiskowana po powstaniu styczniowym przez władze carskie oraz zniszczona przez władze Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1960 r. Aktualnie kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, podobnie jak parafia, nie istnieje. Przedstawiony tekst wizytacji został opatrzony komentarzem naukowym i tek­stowym. Przedstawiono również metodykę pracy nad rękopisem.
  • Item
    Rozwój kultu św. Józefa w Polsce a siedemnastowieczna fundacja kościoła parafialnego pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Bielinach
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Krzewska, Elżbieta; Skrzyniarz, Ryszard
    Dnia 30 października 1637 r. biskup Jakub Zadzik (1582-1642), na prośbę Krzysztofa Jóźwika, właściciela hut szkła w Kokaninie i okolicach, erygował i uposażył parafię pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Bielinach, miejscowości leżącej w dobrach biskupów krakowskich. Kapituła krakowska zatwierdziła przywileje nadane przez biskupa dla kościoła i włościan. Prawo patronatu nad świątynią objął J. Zadzik. Jeszcze tego samego roku rozpoczęła się jej budowa. K. Jóźwik, jako fundator, czuwał nad wszystkim, pracował przy wznoszeniu murów i troszczył się o wyposażenie kościoła. Zakupił monstran­cję, zabiegał o zainstalowanie organów i przeznaczył środki na utrzymanie or­ganisty. Budowa świątyni trwała niespełna sześć lat i już 14 czerwca 1643 r. biskup krakowski Tomasz Oborski dokonał jej konsekracji. W artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, kto zdecydował, że świątyni w małej podkieleckiej miejscowości w pierwszej połowie XVII wieku nadano wezwanie św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. W Polsce w tym czasie takie we­zwanie miało tylko kilka kościołów zakonnych usytuowanych w dużych miastach: Krakowie, Lublinie, Poznaniu. Czy taką decyzję podjął biskup krakowski? Czy na wybór patrona miał wpływ pomysłodawca nowej parafii oraz bu­downiczy kościoła, K. Jóźwik?
  • Item
    Probostwo szpitalne pw. św. Hieronima w Kobryniu w świetle protokołu wizytacyjnego z 1799 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Hałaburda, Marek
    W artykule zaprezentowano dzieje prepozytury szpitalnej pw. św. Hieronima w Kobryniu, jej stan i funkcjonowanie u schyłku XVIII wieku. Tekst został oparty na protokole z wizytacji generalnej przeprowadzonej w 1799 r. przez biskupa wileńskiego Jana Nepomucena (Korwina) Kossakowskiego w dekanatach kobryńskim i prużańskim. Dokument przechowywany jest w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie (Lietuvos Vlastybès Istorijos Archyvas) (LVIA) pod sygnaturą f. 694, ap. 1, b. 3570.
  • Item
    Ofiarność duchowieństwa i składki kościelne (parafialne) na rzecz związku Caritas diecezji tarnowskiej w latach 1939-1945
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Gapys, Jerzy
    Po początkowej destabilizacji akcji ofiarności Kościoła w diecezji tarnowskiej (subwencje kurii, osobiste datki księży i ofiary wiernych z parafii) na rzecz Caritas (głównie centrali) od 1942 r. obserwuje się wyraźny wzrost datków na tarnowską Caritas. Najszersze rozmiary przybrała akcja ofiar parafialnych (gotówka, naturalia) na centralę Caritas. W latach 1942-1944 na cele społeczne gotówkę i naturalia przekazywało ok. 30 parafii (ok. 30%), które znajdowały się na terenie 15 dekanatów (52%). Ogółem przekazano 351 445 zł, głównie z parafii w środkowym i zachodnim pasie diecezji tarnowskiej. Ofiarność du­chownych z osobistych dochodów (iura stolae) kulminację osiągnęła w 1944 r., kiedy to ponad 480 księży (wobec 88 w 1940 r.) przekazało Caritasowi ponad 320 tys. zł. Wsparcie finansowe i rzeczowe, jak i datki wiernych na rzecz oddziałów parafialnych Caritas nie przybrały charakteru powszechnego, obserwowano raczej odosobnione przypadki na terenie diecezji tarnowskiej. Lokalnie jednak środki te były podstawą budżetu oddziałów, stanowiąc niekiedy nawet ¾ jego dochodów. Subwencje kurii tarnowskiej, dzięki polityce finansowej bp. Komara, stanowiły najpoważniejszą pozycję w budżecie Caritas. Do 1944 r. kuria przekazała 2 472 000 zł. Było to prawie 60% ogółu przychodów Związku, ponad 78% zaś wszystkich ofiar ze strony Kościoła na stowarzyszenie.
  • Item
    Inwentarz księgozbioru biskupa diecezji lubelskiej Mateusza Wojakowskiego (1775-1845) w świetle akt notarialnych
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Dymmel, Anna
    W artykule zaprezentowany został inwentarz księgozbioru należącego do biskupa diecezji lubelskiej Mateusza Wojakowskiego (1775-1845). Celem artykułu jest rekonstrukcja księgozbioru, tj. udostępnienie edycji inwentarza odbiorcom wraz ze wstępną analizą zawartości biblioteki. Inwentarz księgozbioru znajduje się w księdze notarialnej z 1845 r., wchodzącej w skład zespołu „Akta Serafina Konwickiego notariusza miasta Lublina” przechowywanego w Archiwum Państwowym w Lublinie. W tekście źródłowym zastosowane zostały zasady edycji zgodnie z Instrukcją wydawniczą dla źródeł historycznych od XVI do XIX wieku. Ponadto uzupełniono i wzbogacono dane bibliograficzne, ponieważ źródłowe informacje dotyczące posiadanych przez duchownego eg­zemplarzy książek były niepełne, gdyż pierwotnie służyły jedynie dla celów spadkowych. Ustalono pełny tytuł, nazwisko autora, miejsce, rok wydania w oparciu o dostępne bibliografie i katalogi biblioteczne. Poczynione ustalenia po­zwolą na pełniejszą analizę zawartości domowej biblioteki biskupa. W inwentarzu liczącym 220 pozycji wymieniono łącznie 255 tytułów dzieł w 296 woluminach. Gromadzone książki były przede wszystkim w języku polskim, ponadto po łacinie, w języku francuskim i niemieckim. Domowy księgozbiór duchownego miał uniwersalny charakter. Zawierał książki i czasopisma z różnych dziedzin: ogólne, prawne, o edukacji, filozoficzne, z historii, geografii, słowniki, z nauk przyrodniczych i stosowanych, literaturę piękną. Ważną część stanowiły druki religijne, w tym księgi liturgiczne, kazania, katechizmy, modlitewniki, Biblia, rozmyślania. Inwentarz księgozbioru biskupa Wojakowskie go – postaci wyróżniającej się nie tylko na polu działalności duszpasterskiej, ale i obywatelskiej – nie był dotychczas znany i wykorzystywany w literaturze. Jest to także przykład inwentarza XIX-wiecznego księgozbioru należącego do duchownego.
  • Item
    Fragment księgozbioru wileńskich dominikanów w kolekcji klemensowskiej Książnicy Zamojskiej im. Stanisława Kostki Zamoyskiego
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Juda, Maria
    Stare druki, stanowiące fragment księgozbioru dominikanów wileńskich, obec­nie przechowywane w Książnicy Zamojskiej im. Stanisława Kostki Zamoyskiego, pochodzą z XVI, XVII i XVIII wieku i są wytworem licznych oficyn zagranicznych i krajowych. Licząca 92 pozycji bibliograficznych kolekcja zawiera dzieła odnoszące się do różnych ówczesnych dziedzin wiedzy ludzkiej, ale ukierunkowana jest na potrzeby zgromadzenia. Książki miały bowiem służyć członkom konwentu w ich pracy duszpasterskiej i kształceniowej. Znaki i noty proweniencyjne pokazują wcześniejszych właścicieli poszczególnych egzemplarzy i sposoby gromadzenia, a ślady użytkowania rzeczywistych czytelników. Są istotnym przyczynkiem do odtworzenia tego rozproszonego księgozbioru.
  • Item
    Mało znany inwentarz dóbr biskupstwa płockiego z 1650 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Lolo, Radosław Wojciech
    Omówiono w kontekście archiwistycznym: miejsce przechowywania, stan za­chowania, opis fizyczny i przyczyny małego wykorzystania przez badaczy inwentarza dóbr biskupstwa płockiego z 1650 r. Omówienia dokonano na tle osiągnięć historiografii polskiej w przedmiotowej kwestii oraz stanu zachowa­nia i zawartości innych inwentarzy biskupstwa płockiego z XVI-XVIII wieku zachowanych w Archiwum Diecezjalnym w Płocku. Następnie przedstawiono genezę i przebieg lustracji z 1650 r., przeprowadzonej z inicjatywy biskupa płockiego Karola Ferdynanda Wazy. Autor przedstawił treść inwentarza w rozbiciu na opisy 139 wsi, 47 folwarków, 7 miast i krótko scharakteryzował pozostałe treści. Wskazał na szerokie możliwości wykorzystania źródła w badaniach nad historią gospodarczą Mazowsza na tle porównawczym Korony, stosunków społecznych, struktury wielkości gospodarstw, osadnictwa i onomastyki.
  • Item
    Kult rzymskokatolicki we Lwowie w latach 1945-1991
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Khomiak, Pavlo
    W artykule przedstawiono wybrane aspekty życia społeczno-religijnego rzym­skokatolickiej społeczności Lwowa w Związku Sowieckim w latach 1945-1991. Kościół katolicki na ziemiach polskich przyłączonych do ZSRS został podporządkowany prawodawstwu komunistycznemu, które walczyło z religią i szerzyło ateizm. Struktury kościelne zostały zlikwidowane, a duchowieństwo i wierni poddani represjom. Pomimo tego Kościół jako wspólnota wierzących trwał oraz wykorzystywał różne możliwości do dalszej działalności. W artykule ukazano postawy lwowskiego duchowieństwa wobec władz sowieckich oraz ich niejawną aktywność duszpasterską wśród wiernych. Szczególną uwagę skupiono na duchownych, którzy stali się symbolami lwowskiego duszpasterstwa po II wojnie światowej. Byli to księża: Karol Jastrzębski, Stanisław Płoszyński, Zygmunt Hałuniewicz i Rafał Władysław Kiernicki, farnciszkanin.
  • Item
    Kancelaria parafialna w zaborze austriackim i jej dokumentacja na przełomie XIX I XX wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Bujak, Grzegorz
    Kościół katolicki spełniał ważne zadania w strukturze administracyjnej monarchii habsburskiej. Były one realizowane w oparciu o sieć parafialną i przepisy państwowe oraz kościelne. Dla ich realizacji niezbędna była sprawnie działająca kancelaria parafialna, która w odpowiednich formach rejestrowała zróżnicowane informacje dotyczące życia wiernych i działalności duszpasterskiej. W artykule zostały przedstawione zasady organizacji kancelarii, registratury i archiwum w parafiach katolickich na terenie zaboru austriackiego w szczytowym okresie ich rozwoju na przełomie XIX i XX wieku. Zostały omówione cele i sposoby prowadzenia ksiąg metrykalnych i innych form dokumentacji parafialnej oraz zasady korespondencji urzędowej. Podstawą opracowania był podręcznik prowadzenia kancelarii parafialnej dla duchowieństwa, autorstwa ks. Alojzego Jougana, profesora uniwersytetu we Lwowie z 1912 r., w którym omówione zostały formalno-prawne i praktyczno-duszpasterskie zasady prowadzenia kancelarii parafialnej.
  • Item
    Księgi rachunkowe i metrykalne parafii ewangelickich w zasobie archiwum rodu Finck von Finckenstein
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Żeglińska, Anna
    W artykule przedstawiono procesy aktotwórcze i archiwizację ksiąg rachunko­wych i metrykalnych wytworzonych przez parafie ewangelickie znajdujące się w dobrach rodu Finck von Finckenstein. Ich analiza poszerza wiedzę na temat stosowanego w parafiach ewangelickich systemu kancelaryjnego oraz wyjaśnia i uzasadnia obecność akt proweniencji kościelnej w zasobie archiwów prywatnych. Zaprezentowane podejście badawcze pozwala dostrzec wartość źródłową ksiąg parafialnych, umożliwiając rozwijanie badań regionalnych, a także ogólniejszych, w tym archiwalnych.
  • Item
    Biblie w języku polskim wydane w latach 1801-1945
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Zakonnik, Łukasz
    W prezentowanym artykule przedstawiono spis drukowanych wydań Biblii w języku polskim, które ukazały się w latach 1801-1945. W celu identyfikacji konkretnych edycji dokonano przeglądu literatury (a także dostępnych baz danych) dotyczącej tematu. Prześledzono również katalogi głównych polskich antykwariatów, jak i portali aukcyjnych oraz ogłoszeniowych. W efekcie poczynionych prac zgromadzono dane o łącznie 242 wydaniach Biblii (Starego Testamentu i Nowego Testamentu) w analizowanym okresie. Z 242 edycji za unikalne albo wzorcowe uznano 71.
  • Item
    Die Kirche und die Kirchengemeinde in Heiligenthal (Świątki) anhand der ältesten Quellen und des Visitationsprotokolls aus dem Jahre 1567
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Kopiczko, Andrzej
    In dem vorliegenden Artikel wird die Entstehungsgeschichte der Kirchen-gemeinde in Heiligenthal/Świątki dargestellt sowie ihre Entwicklung bis in die zweite Hälfte des 16. Jahrhunderts. Auf der Grundlage der ältesten archivarischen Quellen werden die kirchlichen Bezüge, die ersten Seelsorger und die Dörfer, die der örtlichen Kirche angegliedert sind, beschrieben. Berücksichtigt wird ebenso das Patrozinium der hl. Kosmas und Damian, welches im Ermland nur bei diesem einen Gotteshaus auftritt. Die meisten Informationen wurden jedoch aus dem ältesten Visitationsprotokoll gewonnen, das im Jahre 1567 vom Domherren Samson Worein angefertigt wurde. Er beschrieb darin eingehend die Kirchenausstattung, darunter ebenso die Büchersammlung, stellte den Pfarrer und den Lehrer vor und stellte die Gottesdienstordnung dar. Ein interessanter Zusatz ist weiterhin die Erwähnung des Adligen, des Anführers der bischöflichen Truppen, David Braxein, der seinen Glauben verlor, letztendlich jedoch in der heimatlichen Kirche beigesetzt wurde. Das gesammelte Material ist eine wertvolle Quelle zur Geschichte der Kirchengemeinde, doch auch des weiteren Ermlands, zu den Formen der Seelsorge, zu den wirtschaftlichen Beziehungen und den damaligen gesellschaftlichen Gegebenheiten, insbesondere denjenigen, die den Einflüssen des neuen Bekenntnisses, dem Luthertum, entsprangen.
  • Item
    Dokument z 1446 roku dla parafii w Pszczewie
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Karczewska, Joanna
    Publikacja zawiera edycję średniowiecznego dokumentu dotyczącego fundacji mszy w kościele parafialnym w Pszczewie i jego uposażenia. Dokument znany był do tej pory jedynie z kopii. Jego oryginał znajduje się w Archiwum Państwowym w Zielonej Górze. Jest to przywilej donacyjny, który poszerza i umacnia podstawy majątkowe kościoła parafialnego w Pszczewie i tamtejszego plebana. Decyzje z niego wynikające mogły mieć związek z wcześniejszym powołaniem w Pszczewie oficjalatu okręgowego. Treść zawiera cenne informacje na temat zmian patrocinium świątyni i jej prawa patronatu. Przynosi także wartościowe wiadomości na temat pszczewskich wójtów i topografii miejscowości. Dokument został wystawiony w Poznaniu 5 lipca 1446 r. Biskup poznański Andrzej z Bnina ustanowił mszę poranną ku czci NMP w kościele parafialnym w Pszczewie i potwierdził oraz powiększył uposażenie parafii pszczewskiej.
  • Item
    Zarys dziejów kancelarii prepozytury kłobuckiej kanoników regularnych do końca XV wieku. Przyczynek do badań nad kulturą klasztorną w średniowiecznej Polsce
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Łatak, Kazimierz
    Artykuł jest pierwszą próbą opisu kancelarii – organizacji i aktywności – pre­pozytury kanoników regularnych laterańskich w Kłobucku w pierwszym półwieczu jej istnienia. Aktywność kancelarii prepozytury ufundowanej w 1454 r. z inicjatywy Jana Długosza historyka jest w źródłach poświadczona od 1461 r., aczkolwiek najstarszy z zachowanych dokumentów przez nią sporządzony pochodzi dopiero z 23 kwietnia 1466 r. Kancelaria sporządzała dokumenty wystawiane przez prepozyta oraz przez kapitułę prepozytury, ale świadczyła również usługi na rzecz interesantów zewnętrznych. Do naszych czasów zachowało się dziewięć dokumentów zredagowanych przez kancelarię klasz­torną do 1500 r. One też stanowią zasadniczą podstawę źródłową artykułu. Dla ogólnopolskich badań nad systemami kancelaryjnymi i nad dokumentem średniowiecznym nie mają one przełomowego znaczenia, ale są istotne dla studiów regionalnych. Stanowią ważny przyczynek do studiów nad kulturotwórczą i cywilizacyjną rolą prepozytury kłobuckiej, która w tamtym czasie była ważnym ośrodkiem kościelnym na pograniczu małopolsko-wielkopolsko-śląskim.