Roczniki Kulturoznawcze
Permanent URI for this community
Cel i zakres tematyczny czasopisma
Roczniki Kulturoznawcze są ukazującym się kwartalnie czasopismem akademickim, którego celem jest publikacja wyników najnowszych badań kulturoznawczych w zakresie nauk o kulturze i religii oraz szeroko rozumianej refleksji filozoficznej odnoszącej się do zjawisk kulturowych. Powyższy cel jest realizowany z perspektywy kultury chrześcijańskiej i jej dialogu z najnowszymi badaniami nad zjawiskami kultury i religii. RK publikują trzy typy tekstów: 1) oryginalne artykuły, 2) recenzje książek oraz 3) materiały będące krótkimi przyczynkami nie posiadającymi charakteru badawczego. Każdy artykuł publikowany przez RK jest recenzowany rzez specjalistów z różnych ośrodków akademickich. Czasopismo jest adresowane do pracowników naukowych zajmujących się naukami o kulturze i religii a także do wszystkich zainteresowanych refleksj
News
Browse
Browsing Roczniki Kulturoznawcze by Issue Date
Results Per Page
Sort Options
- ItemZachęta do Makrobiusza: transmisja idei filozoficznych w kulturze(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Kowalewska-Harasymiuk, MałgorzataArtykuł przedstawia dzieło filozoficzno-literackie, które mimo charakteru kompilacji odegrało ważną rolę w historii kultury, gdyż pozwoliło przenieść istotne idee filozofii starożytnej do innej epoki, tj. średniowiecza. Jest to komentarz do księgi szóstej De re publica M.T. Cycerona, który odnajdujemy w Commentarii in Ciceronis Somnium Scipionis A.T. Makrobiusza. Utwór ten był przez długi czas jedynym świadectwem istnienia tekstu napisanego przez Cycerona. Był on również jednym z głównych źródeł, z których do średniowiecza dotarły idee platonizmu i pitagoreizmu oraz elementy starożytnych doktryn astronomicznych, muzykologicznych i matematycznych. Dzieło to było często komentowane przez średniowiecznych uczonych i zajmuje umysły wielu z nich. Liczne zagadnienia poruszane przez Makrobiusza wzbudzały zainteresowanie autorów znających jego Commentum. Podejmowali oni wątki Makrobiusza, rozwijali je i przekształcali według własnego sposobu myślenia. Komentarz Makrobiusza był w średniowieczu wielokrotnie przepisywany i komentowany, o czym świadczy liczba zachowanych rękopisów. W niniejszym artykule autor przedstawia wstępny zarys poglądów teologicznych, antropologicznych i psychologicznych, w połączeniu z komentarzem na temat przekazu w okresie średniowiecza.
- ItemFakt kulturowy i problem kryteriów jego oceny(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Kiereś, HenrykArtykuł podejmuje problem oceny faktów kulturowych. Zagadnienie to jest osadzone w perspektywie filozoficznej, ale dzieje filozofii to historia sporów, z których pierwszy toczy się wewnątrz tradycji idealizmu pomiędzy racjonalizmem i irracjonalizmem, a drugi pomiędzy idealizmem – jego dwoma nurtami – i tradycją realizmu poznawczego. Różnica pomiędzy faktami kulturowymi a kulturotwórczymi uzasadnia istnienie aktów oceny, a także dzięki teorii dobra oraz teorii ludzkiego życia prowadzi do wniosku, iż miarą oceny tych aktów jest ludzkie życie. Jest ono dobrem bezwzględnym, żyjąc doskonalimy je, aktualizujemy zawarte w nim potencjalności, ale stawia nas ono przed koniecznością rozstrzygnięcia, co jest jego celem ostatecznym, czyli takim, do którego powinniśmy zmierzać. Ta decyzja wpływa na charakter naszej działalności, decyduje o doborze dóbr partykularnych (użytecznych i przyjemnościowych), których wartość pozwala ów cel osiągnąć. Nie jest to zadanie proste i łatwe, ale właśnie na tym polega dramat naszego bytowania w świecie.
- ItemThe Body-Organism Difference as a Bridge between Particular Sciences and Philosophy in Understanding Human Person(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Pańpuch, ZbigniewThe article copes with a plurality of sciences in general and focuses in the human-related sciences, which present different cognitive results. There is difficult to co-ordinate them because of the difference in methods, aims and formal objects of sciences, whereas the material object of various sciences - the real man exists as the only subject, with a definite and clearly determined substance. In a consequence, they produce different concepts of man. Is it possible to co-ordinate or to reconcile these various information about human being, especially these from particular sciences with the philosophical anthropology? A general understanding of the biological organism is of this kind that it is an object of science, but the notion of organism has been present in philosophy quite a long time—from the ancient times. Thus, an outline of the problem appears, namely the distinction between the organism, as an object of possible experience (fundamentally internal, but also external) and the body in the metaphysical sense, as an sub-ontic element of the human being. From the metaphysical point of view it seems (and that is my proposition or may be only a point mentioned anywhere by some authors, which I would like especially stress), that this whole—consisting of its organic parts, all unified in systemic reciprocal dependencies and various relations—is only accidental to human substance. This human substance—is a person. This specific “set of accidentals” constituting the human organism is subordinated (subjected) to the substance and exists in it and by it. Such an understanding of the organism and more precisely described distinction between it and the body can determine the field of interest of philosophy and other sciences, and simultaneously create a bridge between them. Human organism could be a good object of various research in the field of particular sciences. But the scientists should not forget about metaphysic and existential background of the human organism. From the other hand, the philosophers looking for the necessary causes of the human being have to take in consideration this necessary and specific set of accidentals (a human organism) and the particular knowledge of it provided by the scientists.
- ItemPo co nam antropologia? O wzajemnym przenikaniu dyskursów na temat kultury/kultury duchowej(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Szafrański, Adam A.Świat współczesny to świat wielokulturowy i chyba już zdążyliśmy do tego przywyknąć – przynajmniej większość z nas. Stąd codziennie, na przykład w pracy, staramy się pokonywać dzielące nas różnice, szukając porozumienia z kimś, o kim tak naprawdę niewiele wiemy. Choć rozumiemy go, to jednak nie jesteśmy w stanie „wczuć” się w jego świat. Antropologia kulturowa/interpretacyjna, której naturalnym kontekstem jest „globalna wioska”, pomaga nam oswoić „Innego”. Odwołując się do wybranych koryfeuszy antropologii starałem się krok po kroku budować nić porozumienia z „kimś”, kto nie przynależy do mojego świata i nigdy tak nie będzie. W propozycji tej nie zasypuję różnic, i właśnie mimo tych różnic, szukam porozumienia z „kimś”, za którym stoi inna, niepowtarzalna tradycja. Porozumienie jest możliwe, gdyż wszyscy jesteśmy ludźmi, ale „skrojeni” na miarę własnej kultury. Antropologia interpretacyjna to osobliwa propozycja spotykająca się najczęściej z filozofią kultury i z literaturą.
- ItemTeoria mimetyczna z perspektywy teologii fundamentalnej(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Romejko, AdamZajmujący się teologią fundamentalną mają zasadniczo dwa cele do realizacji – obrona chrześcijaństwa (apologia) oraz wejście w dialog ze znajdującymi się na marginesie chrześcijaństwa lub poza nim osobami, które mają otwarte serca i umysły. W realizacji powyższych zadań przydatna jest teoria mimetyczna, którą wypracował francusko-amerykański literaturoznawca i antropolog René Girard (1923–2015). Girard, wychodząc od człowieka jako istoty naśladującej, wskazuje na negatywną mimesis, która wiedzie do rywalizacji i konfliktu. W skrajnych przypadkach, gdy nie ma instytucjonalnego mechanizmu prewencji, kryzys mimetyczny mógł skutkować całkowitą destrukcją społeczną. Girard wskazuje, że wyjściem z zagrożenia jest naśladowanie jednostkowej agresji, które prowadzi do kolektywnej przemocy, jednoczącej w niej uczestniczących. Doświadczenie przejścia od chaosu do pokoju jest później powtarzane w ramach rytuału ofiarniczego. Istotne znaczenie ma nieznajomość, na czym faktycznie polega mechanizm kozła ofiarnego, który stanowi podstawę ładu religijnego i politycznego. Girard optymistycznie wskazuje, że dzięki odkryciu prawdy o mechanizmie kozła ofiarnego, traci on moc. Dokonało się to w pełni w przestrzeni biblijnej, przede wszystkim dzięki Jezusowi Chrystusowi. Problemem jest to, że ludzie nie chcieli i nadal nie chcą prawdy o mechanizmie kozła ofiarnego. Jest on dla nich atrakcyjny, gdyż sprawnie transformuje wrogość w przyjaźń, a koszty są niewielkie – zawsze znajdzie się ktoś do poświęcenia. Powyższa sytuacja nie jest typowa dla „kultur barbarzyńskich”. Także w dzisiejszym świecie zachodnim, co zauważa wiedeńska dziennikarka Kirstin Breitenfellner, przede wszystkim w przestrzeni medialnej, ofiara jest czymś społecznie użytecznym, a co za tym idzie – pożądanym.
- ItemOcena stresu wywołanego traumatycznym zdarzeniem w grupie ratowników medycznych i strażaków: przyczynek do rozumienia kultury pracy(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Tatala, MałgorzataCelem niniejszej pracy było zgłębienie problematyki oceny subiektywnego stresu wywołanego traumatycznym zdarzeniem (ang. Post-Traumatic Stress Disorder, PTSD) przez ratowników medycznych i strażaków. Badaniem objęto 195 mężczyzn (n = 99 ratowników medycznych). Do badań użyto Zrewidowanej Skali Wpływu Zdarzeń (ang. Impact Event Scale-Revised, IES–R). Głównym problemem badawczym była odpowiedź na pytania: czy ratownicy medyczni w porównaniu do strażaków cechują się wyższym poziomem oceny subiektywnego stresu wywołanego traumatycznym zdarzeniem oraz czy osoby w średniej dorosłości w porównaniu do osób z wczesnej dorosłości cechują się wyższym poziomem doświadczanego PTSD? Badania potwierdziły, że ratownicy medyczni i osoby będące w okresie średniej dorosłości osiągają wyższy poziom stresu wywołanego traumatycznym zdarzeniem oraz składowych PTSD: intruzji, pobudzenia i unikania.
- ItemPrzemoc w konsekwencjach pandemii COVID-19: analiza społeczno-kulturowa(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Gruchoła, MałgorzataW momencie kryzysu, którego przyczyną może być katastrofa naturalna (np. pandemia COVID-19), każda grupa społeczna szuka kozła ofiarnego (teoria René Girarda). Mechanizm ten w artykule obrazuje liczba zgonów z powodu SARS-CoV-2 traktowanych jako ofiara kolektywna. Celem artykułu było zbadanie źródeł i form przemocy oraz zidentyfikowanie kozła ofiarnego w postrzeganiu pandemii COVID-19 na podstawie 24. raportów Eurobarometru: Public opinion monitoring in the time of COVID-19, obejmujących okres od marca 2020 roku do czerwca 2021 roku. Opinie respondentów w zakresie konsekwencji pandemii traktowanych jako przejaw przemocy zostały zanalizowane w trzech obszarach: ekonomicznym, społecznym i zdrowotnym. Zastosowano ilościową analizę zawartości raportów, jakościową analizę treści, metodę porównawczą oraz analityczno-opisową. Przyjęto sześć szczegółowych hipotez badawczych, z których trzy zostały potwierdzone. Została także tylko dla pierwszej fali potwierdzona hipoteza główna zakładająca, iż liczba zgonów w poszczególnych państwach UE, odnotowana w kolejnych falach pandemii COVID-19, traktowanych jako ofiara kolektywna, jest proporcjonalna do łącznej liczby odnotowanych przypadków przemocy ekonomicznej, społecznej i zdrowotnej w danym państwie. Wzrost zgonów implikuje wzrost zidentyfikowanych działań przemocowych.
- ItemWizualność współczesnej kultury(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Kawecki, WitoldKultura współczesna pozostaje pod dużym wpływem komunikacji i kultury wizualnej. Rewolucja ikoniczna czyli tzw. „zwrot piktoralny” doprowadził do zdominowania przez obraz społecznej i kulturowej rzeczywistości. Z jednej strony ma to pozytywny skutek pozwalając dostrzec i poznać obszary, które były dla człowieka niezauważalne. Z drugiej, ekspansja wizualności marginalizuje funkcje słowa i spłaszcza poznawanie rzeczywistości. Artykuł usiłuje pokazać co jest istotą kultury wizualnej, jakie są jej ścisłe powiązania z kulturą medialną, a także jak mocno wpływa ona na kształtowanie się nowego modelu teologii, zwanej wizualną. Podjęcie tematyki teologicznej w kulturze wizualnej ma wielkie znaczenie zarówno dla studiów kulturoznawczych jak i dla teologii, prowadząc do wspólnych badań interdyscyplinarnych nad fenomenem obrazu.
- ItemPeace in Times of War: Girard’s Mimetic Theory Complemented by Gandhi’s Ethics of Nonviolence(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Palaver, Wolfgang
- ItemZ badań terenowych w powiecie szczycieńskim (O dezintegracji grupy kulturowej Mazurów)(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Biliński, PiotrArtykuł dotyczy badań grupy współczesnych Mazurów powiatu szczycieńskiego. Społeczność ta stanowi przykład grupy regionalnej (kulturowej), ukształtowanej na terenach o wpływach pruskich, germańskich i słowiańskich, czyli w warunkach charakterystycznych dla pogranicza kultur. Szczególnie zaakcentowana jest tu ważna i w pełni niezbadana problematyka zróżnicowania, ewaluacji i perspektyw dalszych losów tej grupy. Dominacja czynników natury historycznej i cywilizacyjnej powodowała, że przez wieki ludność mazurska ulegała procesom akulturacji, asymilacji i adaptacji, a ostatnio też wzmożonej unifikacji i globalizacji. Tym ostatnim sprzyjają dziś media i informatyzacja życia społecznego, a jednostki społeczne wybiórczo przejmują określone wzorce i zachowania.
- ItemOn the Debate Between the Paulines and the Rabbis in Late Antiquity Around the Body and Sexuality and Its Significance to the Present Day, Through D. Boyarin’s Postmodern View(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Mihaely, ZoharThe goal of the present paper is to formulate a concise framework for part of Daniel Boyarin’s work which he is most known for, namely his analysis of sexuality in late antiquity Judaism and the critique of contemporary culture he eventually derived from it, above all his objections to the idea of the Jewish nation-state. Within the brief scope here I intend to provide the reader with a simple roadmap for orienting oneself in Boyarin’s relevant literature. Boyarin, a Jewish-American scholar, traces rabbinic, Jewish-Hellenic, and Pauline texts that he believes were part of one arc of Jewish culture in Palestine of late antiquity, and reveals the discourse that was at the center of this one Jewish culture, namely that the famous debate between Judaism and Christianity was essentially over the interpretation of the physical body and sexuality in the Bible, a debate during which critical cultural decisions were made that still have an impact on Western society today in the realms of gender and identity. Through his original “cultural reading” that employs critical current postmodern methods, Boyarin demonstrates that both have complex ethical and political issues, such as rigid hierarchies, colonialism, and racism, but they also have a lot of promise, namely that by examining them side by side, the possibility of finding a more just alternative for our present and future is increased, through mutual correction of each other.
- ItemNathan Jurgenson. Fotka. O zdjęciach i mediach społecznościowych, Kraków 2021(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Szulc, Magdalena
- ItemEpistemologiczne i etyczne aspekty teorii relacji osobowych w Elementarzu metafizyki Mieczysława Gogacza(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Andrzejuk, ArturProfesor Mieczysław Gogacz uważa, że własności transcendentalne, przejawiające akt istnienia bytu, są podstawą jedynych realnych relacji, które byt osobowy nawiązuje z innymi bytami. Można więc powiedzieć – korzystając ze znanej formuły Leibniza – że transcendentalia są oknami i drzwiami bytu, gdy „okna” uznamy za poznawanie, a „drzwi” – za działanie. Sposobem, w jaki się to dokonuje są relacje istnieniowe, czyli takie relacje, które według Autora Elementarza metafizyki są wyznaczane przez własności transcendentalne: miłość budująca się na realności (res), wiara wyznaczana przez własność prawdy (verum) oraz nadzieja, której fundamentem jest transcendentalna własność dobra (bonum). To ujęcie ma swoje konsekwencje przede wszystkim w antropologii filozoficznej, którą Gogacz uważa za metafizykę człowieka, ale także w teorii poznania i w etyce, na co chcielibyśmy zwrócić uwagę w tym artykule.
- ItemWhy American Education Today Ought to be Counter-Cultural(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Hancock, Curtis L.In his article, the author points out the gradual domination of leftists in universities, which eventually affected all American institutions. This is very evident today in the leftist attitudes of the media, the legal profession, the bureaucracy, the government, and even the clergy. The author argues that because of this transformation, if one wants to assess the state of American society, one must address what has happened in the universities. As universities have normalized Marxist cultural principles and attitudes, the critic of higher education must expose these Marxist tendencies in schools. Because this Marxist tendency now dominates university culture, it must be demanded that higher education reform today be countercultural.
- ItemMangala Fonseka and Athula Manawaduge. A Guide to Academic Writing and Research Reports, Nugegogda 2019(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Iddagoda, Anuradha
- ItemTo Avoid a Scapegoat Mechanism. Perception of COVID-19 Vaccination among Inhabitants of EU – a Study Based on the Reports of the Eurobarometer(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Sławek-Czochra, MałgorzataFocusing the anger of the community on a single individual the scapegoat makes it possible to stabilise it on new terms and to emerge from the chaos into which it falls in the pandemic. Instead of scapegoating, the focus should be on solving the problem itself with, for example, mass vaccination against Covid-19. The media play a vital role in promoting appropriate attitudes and behaviour during the pandemic. The aim of the article is an analysis primarily aimed at demonstrating the relationship between fears (health, social and economical) and assessments of COVID-19 vaccination and media information, based on research of the Eurobarometer, carried out in all member countries of the EU in the period from the 20th of March 2020 to the 30th of June 2021. Three hypotheses were tested regarding EU inhabitants' assessments and fears of vaccination and the media information that differentiates between vaccination enthusiasts, realists and sceptics. Applied were a quantitative analysis of the content of reports, a qualitative analysis of the contents, comparative and analytical descriptive methods.
- ItemZwyczaje syberyjskich Koriaków. Użycie muchomora czerwonego (Amanita muscaria) w kamczackiej medycynie ludowej(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Kulpa, EwaNiniejszy artykuł dotyczy użycia muchomora czerwonego (Amanita muscaria) przez syberyjski lud Koriaków zamieszkujący Półwysep Kamczacki. Dowody lingwistyczne i archeologiczne wskazują na bardzo wczesne stosowanie muchomorów na terenie Syberii. Obecność Amanita muscaria w mitach oraz bezpośrednie powiązanie grzybów z najwyższym koriackim bóstwem dowodzi, że pełniły one niegdyś ważną rolę w tamtejszym szamanizmie. Również współcześnie zaobserwowano ich obecność w medycynie ludowej. Pomimo wciąż żywych wierzeń związanych z muchomorami czerwonymi, ich konsumpcję trudno uznać obecnie za zachowanie rytualne w ścisłym sensie. Wydaje się, że odchodzenie od spożycia muchomorów jest jednym z sygnałów dużo większego zjawiska, jakim jest zarzucanie dawnych szamanistycznych koriackich tradycji, wierzeń oraz praktyk. Poprzez możliwą rekonstrukcję dawnego znaczenia Amanita muscaria wśród Koriaków oraz przez przyjrzenie się współczesnej recepcji owych grzybów, podjęta została próba uchwycenia oraz porównania dawnej i obecnej roli, jaką pełnią muchomory czerwone w tej społeczności. Zebrane materiały pozwalają przypuszczać, że znaczenie ich użycia nie jest obecnie tak istotne, jak niegdyś – są jednak osoby, które nadal stosują grzyby. Dostępna literatura nie pozwala na szczegółowe przedstawienie współczesnej konceptualizacji użycia muchomorów czerwonych przez Koriaków w oparciu o prześledzenie konkretnych przypadków intoksykacji. Jest to zagadnienie wymagające dalszych badań, możliwych do przeprowadzenia poprzez zebranie wywiadów i odnotowanie zmian oraz elementów stałych w zachowaniach i wierzeniach syberyjskiego ludu.
- ItemChrześcijaństwo w świetle antropologii René Girarda(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Pasterczyk, Piotr
- ItemNawrócenie jako źródło poznania. René Girard i jego teoria mimetyczna(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Niewiadomski, JózefRadykalizm myśli Rene Girarda prowokuje. Jedną z przyczyn trudności epistemologicznych dotyczących recepcji jego teorii jest fakt, że już jego antropologia wymaga ustosunkowania się do problemu nawrócenia. Sam autor doświadczył w swoim życiu podwójnej konwersji. Podczas pracy nad swym pierwszym głównym dziełem odkrył u siebie te same przemiany w kontekście samopoznania i prawdy, jakie opisywali u ich bohaterów autorzy powieści, które on analizował. Kilka lat później doświadczenie egzystencjalnego kryzysu związanego z możliwą chorobą nowotworową prowadzi do nawrócenia religijnego i powrotu do wspólnoty kościelnej. Artykuł rekonstruuje teorię mimetyczną jako owoc doświadczeń konwersji, porównując Girarda do św. Augustyna.
- ItemProtection of Roadside Shrines and Crosses in Poland Against The Background of Historical Events and in Light of Established Legal Acts(Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2022) Żak-Kulesza, MałgorzataRoadside crosses and shrines are a characteristic element of the Polish landscape. Small sacred objects are intertwined with history and the cultural context of Polish countryside and cities, arising from the need of faith, and have manifested piety for generations. Many crosses and shrines were erected as mementos of important national events, uprisings, war skirmishes, independence spurts that took place in the 19th and in the first half of the 20th centuries, commemorating national anniversaries, for instance 1918, anniversaries of Christianization of Poland, jubilees of historic events. They were also built upon old mass graves of victims of bygone epidemics. In the context of historic events, objects of small sacral architecture were met with harassment and repressions. Therefore, after regaining independence legal initiatives were undertaken by the state and the Church to save these objects. Unfortunately, not always did this type of object receive sufficient legal protection or proper appraisal. In documents they are present in the background. That is why ethnographic studies are often the only way to save their memory, and preserve the image of old crosses, statues, and shrines.